جنگ ایران و عراق به روایت فرمانده دشمن

 معمولا تصور ما از جنگ ایران و عراق یا توسط فیلمسازان شکل گرفته و یا شب خاطرات رزمندگان. اشکالی که اخیرا یکی از فرماندهان جنگ به فیلمهای مربوط به جنگ ایران و عراق گرفته این است که معمولا ارتش عراق بسیار ضعیف و غیرمقاوم تصویر می شود. در خاطراتی که در نشستهای شب خاطره مطرح می شود عمدتا از شجاعتها و معنویتهای رزمندگان ایران حکایت می کنند. ولی معمولا این سوال مطرح می شود که اگر ارتش عراق تا این حد ضعیف بوده و رزمندگان ایران تا این حد قوی چطور شد که ایران نتوانست بر کشور عراق پیروز شود؟ این سوال معمولا با یک جواب ساده پاسخ داده می شود و آن این است که همه دنیا پشتیبان صدام بودند و ما تنها بودیم. این پاسخ اگرچه رنگی از حقیقت دارد اما تمام حقیقت نیست. واقعیت این است که هم ارتش عراق قوی تر از آن چیزی بود که معمولا تصویر و روایت می شود و هم اشتباهات در سمت این سمت هم بیشتر از آن چیزی است که گفته و روایت می شود. این آن چیزی است که معمولا غایب است اما با دانستن آن تصویر ما از جنگ هشت ساله ایران و عراق اصلاح می شود.
برای ما که همواره روایت یک سویه ای از جنگ را شنیده ایم شنیدن روایت طرف مقابل باید بسیار جذاب و آموزنده باشد خصوصا اگر راوی عراقی یک نظامی حرفه ای باشد و تجربه چندین جنگ را از سر گذرانده باشد. کتاب جنگ صدام حاصل شانزده جلسه مصاحبه با ژنرال راعد مجید حمدانی است. وی یک نظامی عراقی است که از جنگ عراق با اسرائیل در ارتش عراق بوده و نهایتا با فروپاشی حکومت صدام در حمله دوم آمریکا به اردن پناه می برد. وی سابقا خاطرات خود را در کتابی با عنوان before the history left us منتشر نمود. همین امر انگیزه ای شد تا کارشناسان موسسه مطالعات دفاعی آمریکا که وابسته به دانشگاه عالی جنگ آمریکاست به سراغ وی بیایند و این مصاحبه ها را تنظیم کنند. در مصاحبه شاید اهمیت مصاحبه کننده کمتر از مصاحبه شونده نباشد زیرا این سوال کننده است که با سوالات مناسب می تواند مصاحبه شونده را به بیان خوب مطالب سوق دهد. در این کتاب هم می توان موفقیت مصاحبه کننده ها در استخراج اطلاعات از ژنرال حمدانی را متوجه شد.
ژنرال حمدانی که تجربه جنگ با اسرائیل را داشته در می یابد که جنگ یک تکنیک مدرن است و دیگر با حماسه سرایی نمی توان به پیروزی رسید. به همین دلیل آموزش نظامی را جدی می گیرد و پیوسته این نقد را بر صدام وارد می کند که تصور وی از جنگ تصوری سنتی مبتنی بر شجاعت فردی بوده در حالیکه از دید وی اصل جنگ توسط فرماندهان در عقب جبهه طراحی می شود. به همین دلیل وی در جای جای این کتاب بر راهبردهای نظامی تاکید می کند و نشان می دهد که چطور یک فرد نظامی حرفه ای به جنگ از زاویه ای نگاه می کند که با نگاه افراد عامی در عرصه نظامی متفاوت است.

کتاب اگرچه با خاطرات وی از جنگ با اسرائیل و اثرات آن بر دنیای عرب و ارتشهای عرب شروع می شود اما به سرعت به بحث جنگ ایران و عراق کشیده می شود و نقطه ثقل کتاب هم همین موضوع است. وی به خوبی مراحل مختلف جنگ را از دید فرماندهان عراقی تشریح می کند و منصفانه نقاط ضعف طراحی نظامی عراق را بر می شمرد. نکته مهم برای ما خوانندگان فارسی نیز این است که اشکالات راهبردی نیروهای نظامی ایرانی را نیز بیان می کند. وی در عین حال که بارها شجاعت نیروهای رزمنده ایرانی را تقدیر می کند از ضعف طرح های عملیاتی ایران سخن می گوید و در چند نوبت تکرار می کند که ذهنیت حاکم بر طرح های جنگی ایران منطبق بر ذهنیت جنگ جهانی اول بوده در حالیکه دنیا مدرن تر از آن زمان شده و مدرن شدن ذهنیت جنگی به افزایش کارایی بیشتر و تلفات کمتر و نهایتا توفیقات افزونتر منتهی می شود. وی به صراحت علت شکست ایران در برخی عملیات ها را بیان می کند و در عین حال هوشمندی بخش مهندسی ایران در حمله به فاو را تحسین می کند.
وی از همان ابتدا با ذکر این که نظام سیاسی رژیم صدام چگونه با وارد کردن ملاحظات سیاسی در انتصابها موجب شد تا میزان حرفه ای بودن ارتش عراق به شدت کاهش یابد به یک نقطه عطف اشاره می کند و آن آزادسازی خرمشهر است. از این مقطع به بعد صدام که نسبت به شکست در جنگ هراسناک می شود به ایده ایجاد گارد ریاست جمهوری به عنوان یک نیروی به شدت آموزش دیده که بتواند در مواقع لازم در جنگ ورق را برگرداند متمایل می شود و ژنرال حمدانی مسئولیت می یابد این نیروی نظامی را به شکل موردنظر ایجاد و تربیت کند. در خاطرات رزمندگان ایرانی نیز پیوسته اهمیت گارد ریاست جمهوری عراق و سختی جنگ با آنها به عنوان یک نیروی سخت بیان شده است. لذا این کتاب می تواند کنجکاوی خواننده را نسبت به گارد ریاست جمهوری عراق ارضا کند. همچنین در مصاحبه های پایانی موضوع بحث نحوه مواجهه عراق با حمله اول و دوم آمریکا محور بحث قرار می گیرد که این بخش نیز نکات جالب خود را دارد. بخش نهایی به ارزیابی ژنرال حمدانی از پیشرفتهای نظامی ایران حکایت دارد زیرا مصاحبه کنندگان این مسئله برایشان از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است.
خواندن این کتاب برای همه کسانی که به تاریخ معاصر ایران علاقه مند هستند جذاب خواهد بود و کسانی که به موضوع جنگ توجه دارند شاید بیش از دیگران از آن استفاده کنند. شیوه روایی مباحث نیز خواندن کتاب را بسیار آسان و جذاب کرده و خواننده را به آسانی با سمت و سوی حوادث همراه می سازد. خوشبختانه ترجمه خوب و روان کتاب هم این همراهی با جریان کتاب را ممکن کرده است.
«جنگ صدام»
(دیدگاه فرمانده گارد ریاست جمهوری عراق)
نویسندگان: کوین وودز و همکاران
مترجم: داود علمایی کوپایی
ناشر: مرز و بوم، چاپ اول 1391
262 صفحه؛ 27 هزار تومان
منبع: الف