تبیان، دستیار زندگی

شیوه‌های تنبیه کردن کودک

در ذیل به شیوه‌هایی جهت تنبیه کردن اشاره می شود که توجه به آن‌ها حائز اهمیت است:
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تنبیه، تهدید، کتک زدن، غر زدن، لجاجت

 1- پرهیز از تهدید:
از تهدید طفل حتی‌الامکان بپرهیزید؛ چون انضباط را ضعیف می کند؛ حتی اگر تهدیدهای عاقلانه انتخاب کنید، زیرا به واقع، در لفّافه اعتراف می کنید که طفل ممکن است اطاعت نکند. لذا اگر کودک از روی تجربه بداند. آنچه مادر می‌گوید جدّی است، بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرد و حرف‌شنوی دارد، تا این که او را مثلاً برای گرفتن دوچرخه تهدید کنید؛ در هر صورت اگر ناچار به تهدید شدید، بهتر است ابتدا جریمه ای سبک تعیین کنید؛ جریمه ای که انجام شدنی است، در غیر این صورت، اقتدارتان زیر سوال می رود.

2- به تعریق نینداختن تنبیه: اگر کودک چهار یا پنج ساله بی ادبی کرد یا کاری را از روی لج بازی انجام داد، در حالی که می داند. اشتباه است، در این موقع، تنبیه را به تعویق نیندازید و درست پس از رفتار ناپسندش انجام دهید. یعنی او را توبیخ و وادار به عذرخواهی کنید و برای آن که شرمنده نشود، بهتر است از کلمات رمزی استفاده نمایید؛ همان کلماتی که قبلاً به او یاد داده اید، در هنگام ارتکاب اشتباهش به کار خواهید برد؛ زیرا هر تنبیهی اثرش را با گذشت زمان از دست خواهد داد و کودک نمی تواند ارتباط تنبیه با عمل ناپسند را درک کند؛ پس نگویید: «صبر کن تا بابا به خانه بیاید».  حضرت امام حسن (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «در مجازات خطا کار شتاب مکن و میان خطا و مجازات راهی برای عذرخواهی قرار بده». مقصود عجله نکردن در استفاده از شیوه های دیگر تنبیه غیر از «عذرخواهی» است؛ خود «عذرخواهی» برای کودک، نوعی تنبیه محسوب می شود؛ اگر از روی لجاجت آن را انجام نداد، از نوع دیگری استفاده کنید.

3- محروم کردن: برای تنبیه می توان کودک را از یک فعالیت یا موقعیت محروم کرده و او را به اتاق بفرستید. این روش زمانی موثر است که او حس کند. چیز با ارزشی را از دست می دهد.
البته در استفاده از این روش نکته های زیر را مدّ نظر داشته باشید:

الف- قبل از هر اقدامی به طفل بگویید: «اگر رفتار ناپسندش را ادامه بدهد او را به اتاقی می فرستید تا درباره اش فکر کند و انجام مجددش را ترک نماید.

ب- اتاقی که او را می فرستید باید خسته کننده و فاقد وسایل سرگرم کننده باشد، نه تاریک و ترسناک.

ج- فقط برای یک رفتار ناپسند مشخص، از این روش بهره ببرید، وقتی اصلاح شد برای رفتار دیگر از روش محرومیت استفاده کنید.

د- یک محرومیت کوتاه مدت چند دقیقه ای، بسیار موثرتر از محرومیت های چند هفته ای و چند روزه است.

در این باره دکتر وانس هال در کتاب چگونه از شیوه اخراج کردی استفاده کنیم می گوید:

یک کودک را می توان در ازای هر سال از سنش یک دقیقه اخراج کرد. همین زمان کوتاه باعث قطع فعالیت کودک شده و به او فرصت می دهد که با آرامش، از انجام عملی که باعث محرومیت او شده دست بکشد.

هـ- اگر بدون اجازه از مکان خارج شد در اولین فرصت او را برگردانید و یک دقیقه دیگر نیز بر مجازاتش بیفزایید. بیش از سه دقیقه به مجازات او اضافه نکنید تا تأثیر دلخواه را داشته باشد. اگر جریمه را نپذیرفت. به او بگویید اسباب بازی مورد علاقه یا یک امتیاز ویژه را برای چندین روز از دست خواهد داد؛ در این باره حتماً به وعده خود عمل کنید.

و- از یک تایمر استفاده کرده، به کودک بگویید: «هر وقت صدای زنگ تایمر را شنیدی، می توانی از اتاق بیرون بیایی؛ به شرطی که آرام باشی».

ز- پس از پایان محرومیت، از کودک بخواهید کاری را که قبل از مجازات باید انجام می داد. به سرانجام رساند، یا رفتار مناسبی نشان دهد؛ در صورتی که حرف شما را گوش داد، او را تحسین کنید.

4- پرهیز از غُر زدن: در قدیم، برخی والدین هنگام عصبانیت، کودکان را بسیار کتک می زدند؛ بعضی دیگر گرچه این کار را نمی کردند؛ اما تا چند ساعت به طفل نق می زدند و او را سرزنش می کردند. که اثر آن بسیار بدتر از تنبیه بدنی بود.

امروزه کتک زدن کم شده ولی هنوز غُر زدن به مدت طولانی، توسط والدین وجود دارد و چه به جاست که اگر سعی کنند آن را نیز، از برنامه تربیتی کودک خارج از شیوه های دیگر استفاده کنند.

5- قهر کردن: امام موسی بن جعفر (علیه السلام) بر قهر کردن با کودک به عنوان تنبیه تأکید دارند، اما نه قهری که طول بکشد؛ زیرا گاه قهر کردن با طفلی که تمام امید او پدر و مادری مهربان هستند، بسیار موثر است. تنبیه های شدید و ضربه زدن به پشت طفل، رفتارش را تشدید می کند و از نظر جسمی و عاطفی به او لطمه می زند. هم‌چنین اگر منجر به آسیب شود خشم خداوند را در پی دارد؛ امام موسی بن جعفر (علیه السلام) در این باره می فرمایند:

خداوند برای هیچ چیز به انداره تجاوز به حقوق زنان و کودکان خشمگین نمی شود.

تأدیب کودک با زدن، در اسلام محدود گردیده و حضرت علی (علیه السلام) در مورد کودکان بدرفتار، بیشتر از سه ضربه زدن را جایز نمی دانند. روزی که جمعی از کودکان در مسابقه خط نویسی شرکت کرده بودند و دفترچه های خود را خدمت علی (علیه السلام) آوردند تا تشویق گردند. حضرت خطاب به کودکان فرمود:

به معلم خود این پیام را برسانید که اگر بیش از سه ضربه به شما بزند قصاص خواهد شد.

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) نیز در حدیثی به حضرت علی (علیه السلام) فرموده:
برای تعلیم و تربیت بیش از سه ضربه نزن و الا در روز قیامت قصاص خواهی شد.

6- در حضور دیگران نباشد: حتماً به این نکته توجه کنید که تنبیه در حضور دیگران نباشد؛ زیرا موجب تحقیر شدن و پایین آمدن اعتماد به نفس او می گردد؛ از طرفی، به عنوان خاطره ای تلخ در ذهن طفل می‌ماند. به گونه‌ای که تا آخر عمر آن را فراموش نخواهد کرد. هم‌چنین موجب شده او تصور کند دوستش ندارید و یا این پیام به وی منتقل می شود که در زندگی ضربه زدن به کسی که دوستش دارند، جایز است. برایان جی- گیل مارتین که دارای دکترای رشته رفتار انسانی است در این باره می گوید:

اگر بخواهیم تنبیه را به کار ببریم باید احترام و اعتماد دو جانبه رعایت شوند. از طرف دیگر، لازمه تنبیه کنترل ظاهری روی شخص تنبیه شوند، با توسل به زور و اجبار است. کسانی که تنبیه می کنند به ندرت به کسی که تنبیه می شود اعتماد می کند و یا احترام می گذارند.

7- به کارگیری تنبیه بدنی: اگر در تنبیه کودکان از شیوه های مختلف مثل قهر و محرومیت استفاده کرده و نتیجه بخش نبود. می توانید از تنبیه بدنی استفاده کنید، که مقصود از آن استفاده از کمربند و شلاق و... نیست؛ به عبارتی نباید کودک را به منظور مجازات تنبیه کرد. بلکه مکافاتی که می بیند باید نتیجه مستقیم و طبیعی کار زشتش باشد. در کودک نوپا در صورت انجام کار خطرناک ضربه ای کوچک با پشت دست بزنید. البته در این مسیر عصبانیت خود را کنترل کنید؛ زیرا پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) از تنبیه جیرگی خشم نهی کرده اند. در سنین بالاتر با انگشتان دست، به بدن او بزنید. البته در کودکی که بزرگ شده قبل از آن‌که تنبیه شود به صورت غیرمستقیم و یا کنایه او را مطلع سازید؛ مثلاً «کم کم دارم عصبانی می شوم»: زیرا اگر بعد از چند بار تهدید، تنبیه را عملی کنید بسیار موثر خواهد بودچون کودک خود را مستحق چنین برخوردی می داند یا تا ده بشمرید، نفس عمیق بکشید، از اتاق بیرون بروید و در نظر بگیرید که وقتی درباره قانون و نتایج آن با فرزند خود صحبت می کنید معمولاً بیشتر ترغیب می شوند که قانون را رعایت کنند؛ مثلاً به او بگویید: «اگر باز هم قناری را اذیت کنی مجبور می‌شوم آن را به اتاقی دیگر ببرم».

8- فرصت دادن: از آن‌جایی که هدف از تنبیه، اصلاح رفتار است، برای تصحیح رفتار، به کودک فرصت دهید. باید به او زمان داد تا آموخته هایش را نشان دهد؛ مثلاً اگر دیر به خانه آمد ممکن است برای تنبیهش، یک ماه اجازه بیرون رفتن از خانه را به او ندهید. در آن یک ماه نمی تواند نشان دهد که زود به خانه برگشتن پس از بازی را آموخته یا نه و احتمال دارد که به جهت رنجیده شدن، بدون اجازه از خانه خارج شود.

9- ثبات قدم: در تنبیه، ثبات قدم داشته باشید. اگر گاه سرزنش کنید و گاه نادیده بگیرید، رفتار نامطلوب پابرجا می ماند. تحقیقات نشان داده والدین نوجوانان بزهکار و پسران بسیار پرخاشگر، در مقایسه با والدین نوجوانان غیر بزهکار، به هنگام اعمال تنبیه و پاداش، کمتر ثبات قدم دارند. نداشتن ثبات قدم، مساوی با بی نتیجه بودن تنبیه است.

علاوه بر آن، موارد ذیل نیز در پی اثر بودن تنبیه موثر است:

الف) استفاده از تنبیه به دفعات؛

ب) تهدید یا سرزنش دائمی طفل و عملی نساختن تهدیدها؛

ج) خندیدن مادر هنگام سرزنش و کتک زدن؛

د) فریاد زدن دائمی یا تحقیر او جلوی دیگران؛

هـ) کتک زدن طفل و وادار نکردنش به انجام دادن کاری که به خاطر آن کتک خورده است.

یکی از نکته هایی که والدین باید در نظر داشته باشند آن است که به عنوان تنبیه و در هنگام عصبانیت کودک را وادار نکنند کار خانه را انجام دهد؛ زیرا این گونه فعالیت ها در ذهنش به عنوان وظیفه ای سنگین و نامطبوع شکل می گیرد؛ همین امر موجب شده در آینده از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند. اما می توانند روشی به نام «تصحیح بیش از حد» را در این باره به کار ببرند. مقصود از آن، تأکید و اصرار بر جبران رفتار ناهنجار است، به طوری که کودک دیگر نمی خواهد آن رفتار ناپسند را مرتکب شود. در طی زمانی که این شیوه را به کار می برید، باید مقاومت کرده و بداخلاقی را تا به آخر نادیده بگیرید.

در روش «تصحیح بیش از حد» این نکته ها را رعایت کنید:


الف) کودک را وادار کنید تا اشتباه خود را جبران کند؛ مثلاً وقتی روی دیوار نقاشی کشید آن را تمیز کند.

ب) او را مجبور کرده تا رفتار صحیح را تمرین کند؛ یعنی اگر در برابر تمرین ها مقاومت کرد با دست هدایتش کرده تا فعالیت درست را انجام دهد.

ج) اگر حرف شنوی داشت در مقابل ستایش و تقدیر انجام دهید.

د) از انجام دادن کاری که مربوط به اوست خودداری کنید.
 
منبع : عطیه الهی / فاطمه سادات آقا میری 
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.