با فنون مداحی بیشتر آشنا شویم

 
لازم است كه مداح قبل از ورود به مجلس، اجمالاً مستمع خود را بشناسد و بداند كه از چه قشرى است و در چه سطح معنوى قرار دارد تا راحت تر بتواند با او رابطه برقرار كند؛ نه اینكه ...
به ماه محرم، ماه عزای أباعبدالله الحسین(ع) نزدیک می شویم و یکی از راه های نزدیک تر شدن مردم با سرور و سالار شهیدان، روضه است که در این نوشتار که برشی از کتاب اصول و مبانی مداحی است، به فنون خواهیم پرداخت.

* فنون مداحى

همان طورى كه مى دانید هر هنرى، فنون مخصوص خود را داراست كه باعث قوام آن هنر شده و فراگیرى آن و بر كیفیت و پیشرفت آن كار مى افزاید.
در هنر ستایشگرى و مدیحه سرایى اهل بیت علیهم السّلام نیز فنون و قواعدى وجود دارد كه شخص مداح پس از گذشت سال ها تجربه، دیدن استاد و اداره مجالس گوناگون به آنها دستیابى پیدا مى كند.
نكته مهمى كه در فنون مداحى وجود دارد این است كه بیان این فنون صرفاً جنبه استحسان دارد و اگر در همان مرحله تئورى باقى بماند، هیچ گونه كارآئى و بهره اى نخواهد داشت و یادگیرى تئوریكى در این فنون نمى تواند مشكل گشا باشد. صرف اطلاع از فنون دردى را دوا نخواهد كرد؛ چه بسا خیلى ها هم با این فنون آشنائى دارند؛ ولى قادر به پیاده كردن آن نمى باشند و نحوه به كار بستن آن را در اثر كم تجربگى نمى دانند. پس حتماً باید این قواعد به كار بسته شوند تا بعد از گذشت مدتى نتیجه بخش واقع گردند.
در اینجا به بیان و معرفى این فنون كه حاصل تجربه و زحمت اساتید بزرگوار در مجالس اهل بیت علیهم السّلام است مى پردازیم و امیدواریم كه با یادگیرى و به كار بستن آنها در ردیف مداحان خوب و مجرب در امر ستایشگرى اهل بیت علیهم السّلام قرار گیرید. ان شاء الله .

الف) شناختن صداى خود

از جمله مسائل مهم و دقیق در هر نوع خوانندگى، این است كه خواننده با صداى خود آشنائى كامل را داشته باشد و با اطمینان بخواند؛ زیرا عدم آن یا باعث استفاده ناصحیح حنجره مى شود كه منجر به جواب ندادن حنجره در پرده مورد نظر شده و یا موجب عدم استفاده از قابلیت ها و استعدادهاى آن مى گردد.
همیشه باید توجه داشت كه نباید با آخرین توان حنجره خواند؛ زیرا امكان جواب دادن حنجره در آن پرده بسیار كم است . به قول استاد ما:
(اگر پنج پله مى توانى از صدایت استفاده كنى هیچ وقت از پله پنجم استفاده نكن و چهار پله، بالاتر نرو! اما اگر مطمئنى كه جواب مى دهد آنگاه مى توانى از پله پنجم هم استفاده كنى).
البته این آشنائى با تمرین زیاد حاصل مى شود. مداح باید شش دانگ صداى خود را قبلاً امتحان كرده و بر آن تسلط داشته باشد و از آن صحیح و بجا استفاده نماید.

ب) مستمع شناسى

لازم است كه مداح قبل از ورود به مجلس، اجمالاً مستمع خود را بشناسد و بداند كه از چه قشرى است و در چه سطح معنوى قرار دارد تا راحت تر بتواند با او رابطه برقرار كند؛ نه اینكه از یك در بیاید و از در دیگر بیرون رود. شناخت مستمع از لوازم مهم كار مداحى است. بهتر است قبل از ورود به مجلس اطلاعاتى در این زمینه و همچنین در زمینه وضعیت جلسه كه: كسى خوانده یا نه، موضوع سخنرانى چه بوده، مداح قبلى بیشتر روضه خوانده و یا بیشتر شعر خوانده و این گونه مسائل كه در راستاى انجام وظیفه بهتر اوست اطلاع یابد.

ج) مجلس شناسى

یكى دیگر از لوازم كارآمد مداحى، آشنائى با مجلس است . باید شأن مستمعین، خود و اهل بیت علیهم السّلام را همیشه نگه دارد و در انتخاب اشعار، نوحه و یا سرود دقت نماید كه همسان با مجلس پیش رود.
مداحى كه مهمان است و با مجلس آشنائى ندارد باید خیلى محتاط عمل كند؛ به طورى كه نه بار معنوى مجلس كم شود و نه همان طورى كه در مجلس خودش مى خوانده در اینجا بخواند. او قبل از خواندن باید بداند كه مجلس به چه مناسبت تشكیل شده، انگیزه تشكیل آن چه بوده، آیا مثلاً نذر بوده، براى شفاى مریض و یا حاجتى بوده و یا به مناسبت هاى ویژه برگزار شده است .

د) وقت شناسى

ذاكر اهل بیت علیهم السّلام باید حتماً انسان خوش قول در وفاى به عهد باشد كه یكى از رموز موفقیت مداح و پیشرفت او و برخوردارى از جایگاه ویژه در بین مردم مى باشد. اولاً مداح باید سر همان موعد مقرر، خود را به مجلس برساند؛ زیرا بعضى وقت ها عدم وفاى به عهد موجب سرشكستگى بانى مجلس پیش مردم مى گردد. به خصوص در مجالس رسمى و مراسمى كه به مناسبت درگذشت و یا سالگرد شهادت و ... برگزار مى گردد كه بدقولى در این مجالس اثر بسیار نامطلوبى در مردم دارد و سبب تنزّل مقام و منزلت مداح در انظار مردم مى شود. ثانیاً مداح باید برنامه خود را در همان مدت زمان تعیین شده، ارائه دهد حتى اگر آمادگى بر اجراى چند برابر آن را هم داشته باشد، باید سر وقت تعیین شده، مجلس را به اتمام برساند. نباید آن قدر برنامه را طولانى كند كه مجبور شوند به او تذكر بدهند؛ چرا كه این، یك نوع كسر شأن و شكست براى مداح اهل بیت علیهم السّلام قلمداد مى شود و كلاً همیشه باید از مؤلفه كم خواندن براى (نمكین شدن) مجلس خود استفاده كند و قبل از خسته شدن مستمع ، مجلس را پایان داده و همه توان مستمع را در مجلس نشینى از او نگیرد.
هیچ اشكالى ندارد كه قبل از خواندن، مدت اجراى برنامه خود را از بانى برنامه سؤال كند. این كار شكست محسوب نمى شود؛ بلكه میل به بیش از حد خواندن، براى یك ذاكر شكست است .

ه‍) جلوگیرى از اضطراب

چه بسا امكان دارد مداحى با بزرگتر شدن مجلس و یا تغییر مستمعین، از خواندن در آن مجلس بترسد و حریم بگیرد. این ترس نباید موجب عدم انجام وظیفه او بشود بلكه اینجا با اجراى فنى بجا و مثمر ثمر، مى تواند در همان مجلس بخواند.
آن فن از این قرار مى باشد كه اگر مجلس مولودى و جشن بود، ابتدا با بیان چند جمله خودمانى و ساده، این حریم را از بین ببرد و با مستمع ایجاد ارتباط محبتى نماید و از این ایجاد رابطه، براى ارائه دادن بهتر مجلس استفاده نماید چرا كه مداح نباید با مستمع اش احساس بیگانگى نماید تا بتواند بهره لازم و كافى را به او برساند. اگر هم با او بیگانه است باید به ترسیم شخصیتى آشنا از مستمع در ذهن خود پرداخته و به طور ذهنى او را دوست و آشناى خود بپندارد، بالاخص در مجالس دعا و زیارات. زیرا با دل مستمع كار دارد و باید او را دوست خود تلقى كند تا بتواند خود یا او را مورد خطاب قرار دهد.
حال اگر در مجلس عزادارى بود، مى تواند از فن خواندن دعاى فرج امام زمان (عج ) به طور ساده و بدون لحن استفاده كند. اگر در این وضعیت با لحن چیزى بخواند، لرزش ‍ در صداى او به خوبى آشكار شده و مستمع به خیال اینكه او ناشى است و نمى تواند خوب بخواند، به او گوش نمى دهد و مجلس افت مى كند. گذشته از آن، خواندن در این حالت باعث گرفتگى در صداى مداح نیز مى شود كه تا آخر مجلس هم باز نخواهد شد. امكان دارد شما استادى لازم را هم در زمینه مداحى داشته باشید اما از خواندن در مجلسى كه عالم و یا مداح مجرب و یا مثلاً مقام معظم رهبرى حضور دارند هراس داشته باشید. وجود این مسئله امرى طبیعى و عادى مى باشد و نشانه بى تجربگى شما نیست و براى بعضى از بزرگان نیز پیش مى آید. این ترس امكان دارد حتى از روى ادب و تواضع شما نسبت به بزرگان و یا خجالت كشیدن از آنها باشد كه چیز مذمومى نمى باشد.
این تذكر لازم است كه این ترس فقط در بدو مواجه شدن با مجلس است و پس از اجراى چند دقیقه برنامه ، از بین خواهد رفت و صحیح نیست كه مداح به خاطر یك اضطراب چند دقیقه اى ، از انجام وظیفه انصراف دهد.

و) پرورش دادن روضه

یكى از فنون حائز اهمیت در روضه خوانى، پرورش دادن آن است؛ یعنى مداح تا روضه خوب براى مستمع جا نیافتاده، سراغ كار دیگرى نرود و خوب آن را به مستمع تفهیم كند یا اینكه با پر و بال دادن روضه، آن را براى مستمع، جذاب تر نماید و مجلس را با مستمع پیش برد.
منبع: اصول و مبانى مداحى به قلم ابوالفضل هادى منش