تیر اجل در صدمات راه جبل

یکی از اصلی ترین راه های حج در دوره قاجار، راه جبل بود، راهی که از بغداد یا نجف، تا حجاز می رسید. این بدترین و سخت ترین راهی بود که پیش روی حاجیان ایرانی بود، هرچند نزدیک ترین هم بود. در میانه این راه، به جز اعراب تندخویی که می باید رزق خود را از جیب حجاج و لو با کشتن و دزدی در می آوردند، خار مغیلان و بی آبی هم بود، راهی که بیش از یک ماه به طول می انجامید، آن هم در صورتی که به طور مرتب حرکت کنند.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

این راه، با جزئی تغییر، خود چندین طریق بود. معروف ترین آنها راه زبیده بود که از چند هزار سال قبل مسیر عبور از عراق به حجاز بود. این راه همانی بود که با جزئی تغییر، امام حسین ع هم از آن مسیر، از مکه به عراق آمدند.

این اواخر، حاجیان از راه جبل می رفتند و شیخ جبل در این میانه در شهری که حالا به حائل مشهور است، هم مراقبت از حجاج را برابر بدویان داشت، و هم آنها را سرکیسه می کرد و خرج سالش را در می آورد. سال 1317 قمری کسی از دولتیان گزارشی از راه جبل و مشکلات آن نوشت که بند بند آن اشک آور است. تصویری که وی از مصائب این راه داده بسیار حزن آور است و خودش هم عنوان «تیر اجل در صدمات راه جبل» را روی آن گذاشته است. در آغاز هم نوشته است که این را برای حکومتی ها نوشته تا بداد مردم بیچاره برسند. بندی از آن را می آورم، در حالی که تقریبا تمام بندهای آن درد آور است. سال بعد از آن بود که علمای عراق و ایران، از جمله شیخ فضل الله نوری، رفتن از این راه را تحریم کردند. اینک  بندی از آن:

و از حكایات جانسوز امسال آن كه چون حاج دو منزل از مدینه طیبه دور شدند، به قریه حناكیه رسیدند كه آخر خاك دولت عثمانی است از طرف حجاز، و اوّل خاك شیخ جبل و چند فرسخ از او دور شدند، به حكم امیر حاج تمام پیاده‌ها را در میان درّه نگاه داشتند تا تمام حاج رفتند و در آنجا معلوم نشد كه غرض او چیست‌؛ پس‌ در حضور حمله‌دارها و تعلیم و اغوای پاره‌ای بی‌ایمان‌ها،  آن جماعت را سه نمره كردند: اوّل‌: اصحاب بوق و كشكول‌، از مغربی و بخارایی و عجم كه جز عورت‌ منكشفه از مال دنیا چیزی نداشتند؛ ایشان را مرخّص كرده‌، به حاج ملحق شدند.دوم‌: كسانی كه حمله‌دار تقرّبًا الی الشّیطان ایشان را متّهم كرده كه حاجی‌اند یا از هیئت ایشان‌، امید درآوردن چیزی بود؛ ایشان را معین كرده‌، ثبت نمود و هر یك رابه امنی سپرد و آنها نیز ملحق شدند؛ هرچه باید بگیرد به تدریج به نحو گذشته ازآنها گرفت‌. سیم‌: جمعی مشتبه الحال در نظر آنها كه زیاده از صد نفر بودند؛ پس‌حكم كرد كه از آنجا برگردند به حناكیه و بروند به مدینه‌. پس اوباش‌ِ اتباع‌ِ او، آن جماعت بیچاره را به ضرب چوب برگرداندند و خودشان به حاج ملحق شدند. آن‌بیچاره‌ها تشنه و گرسنه در آن تاریكی در زمین خونخوار متحیر و سرگردان‌؛ نه قوّه ‌برگشتن به آن قریه تا چه رسد به مدینه و نه جرأت ملحق شدن به حاج‌. در این حال‌،از اعراب‌ِ حرب بر آنها ریخته‌، بعضی را كشته و برخی را برهنه كرده و پاره‌ای ازتشنگی به هلاكت رسیده‌. تتمّه به هزار زحمت خود را به حاج رسانیدند و نعش آن كشته‌ها خوراك درّندگان آن صحرا شد.

ای مسلمانان‌! بشنوید كه ظلم و طغیان این‌ جماعت به ‌كجا رسیده‌. اگر اندكی در دل خوف مؤاخذه از دولت می‌داشتند، كار به‌ اینجا نمی‌رسید.

منبع: کانال تلگرام رسول جعفریان