تبیان، دستیار زندگی

بررسی تاریخی و روایی عبارت «کل یوم عاشورا، کل ارض کربلا»

جمله مشهور «کُلُّ یَومٍ عاشُوراءُ وَ کُلُّ أرْضٍ کَرْبَلا» از کیست؟ آیا این جمله سندیت دارد؟ آیا در روایات ما چنین عبارتی نقل شده است؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
«کل یوم عاشورا، کل ارض کربلا»

این جمله، مشهور است که: «کُلُّ یَومٍ عاشُوراءُ وَ کُلُّ أرْضٍ کَرْبَلاءُ»؛ گاهی نیز دیده می­شود که آن را به اهل بیت (ع) نسبت می‌­دهند؛ در حالی‌که چنین مطلبی در منابع حدیثی امامیه دیده نمی‌­شود؛ اما مضمونِ آن، ضمن اشعار محمّدبن سعیدبوصیری (متوفّای قرن ۷ هجری)، در رثای امام حسین (ع) و یارانش آمده است.

متن شعر او، چنین است:

کُلُّ یَومٍ وَ کُلُّ أرْضٍ لِکَرْبی فیهِمُ کَرْبَلاءُ وَ عاشُورا

هر روزی و هر سرزمینی، به خاطر اندوه من بر [مصیبت] آنان، کربلا و عاشوراست.

این شعر که از «اندوه همیشگی شیعیان در مصیبت امام حسین (ع)» حکایت دارد، یادآور پنج حدیثِ مقبول و موثوق ­الصدور، منقول از امام صادق (ع) است:

شیخ صدوق، در کتابِ «ثواب الأعمال»، از امام صادق (ع)، چنین روایت کرده است:

«... رَحِمَ اللهُ شیعَتَنا، شیعَتُنا وَاللهِ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ، فَقَدْ واللهِ شَرِکُونا فِی الْمُصیبَهِ بِطُولِ الْحُزْنِ وَ الْحَسْرَهِ.

... خداوند، شیعیان ما را رحمت کند! به خدا سوگند، آنان­اند که حقیقتاً مؤمن­اند.

به خدا سوگند، آنان از طریق دوام اندوه و حسرت، در این مصیبت، شریک ما شده­‌اند.[۱]»

ابن قُولُوَیْه، در کتابِ «کامل الزیارات»، از امام صادق (ع)، چنین روایت کرده است:

«راوی گفت: روزی نشد که در محضر امام صادق (ع) از امام حسین (ع) یاد شود و دیده شود که ایشان، از صبح تا شب آن روز، خندان باشد. آن حضرت (ع) می­‌فرمود:

الْحُسَیْنُ (ع) عَبْرَهُ کُلِّ مُؤْمِنٍ.

حسین (ع)، اشک هر مؤمنی است.[۲]»

ابن قُولُوَیْه، در کتابِ «کامل الزیارات»، از امام صادق (ع)، در توصیف امام حسین (ع) چنین روایت کرده است:

«یَبْکیهِ مَنْ زارَهُ، وَ یَحْزَنُ لَهُ مَنْ لَمْ یَزُرْهُ، وَ یَحْتَرِقُ لَهُ مَنْ لَمْ یَشْهَدْهُ

هرکه او (امام حسین (ع)) را زیارت کند، برایش می‌­گرید و هرکه زیارتش نکند، برایش اندوهگین می‌­شود و هرکه در محضرش (=نزد قبر شریفش) نباشد، برایش می‌­سوزد[۳]»

۱. شیخ صدوق (ع)، در کتاب «الأمالی»، از امام صادق (ع)، چنین روایت کرده است: «فَما أنْغَضَ[۴] ذِکْرَ الْحُسَیْنِ (ع) لِلْعَیْشِ، إنّی ما شَرِبْتُ ماءُ بارِداً إلّا وَ ذَکَرْتُ الْحُسَیْنَ (ع)

یادِ [مصیبت­های وارد شده بر] حسین (ع)، چقدر زندگی را به غبار تیرگی پیوند می­زند. نشده است که من آب خنکی بنوشم و از حسین (ع) یاد نکنم.[۵]»

۲. میرزا حسین محدّث نوری، در کتاب «مستدرک الوسائل»، از امام صادق (ع)، به نقل از: رسول خدا (ع)، چنین نقل کرده است:

امام حسن (ع): هیچ روزی، مانند روز تو (روز عاشورا) نیست ای اباعبدالله!
« إنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرارَهٌ فی قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ لا تَبْرُدُ أبَداً

کشته شدن حسین (ع)، حرارتی در دل­های مؤمنان ایجاد کرده است که هرگز سرد نمی­شود.[۶]»

شایان ذکر است که این شعر، هرگز به معنای امکان مقایسۀ «فجایع دردناک و روزهای حماسه­‌آفرین در زندگانی ما» با «حوادث کربلای حسینی در عاشورای سال ۶۱ قمری» نیست؛ چرا که بر مبنای احادیث منقول از اهل بیت (ع)، هیچ روزی، با روز عاشورا و مصائبی که در آن روز، بر امام حسین (ع) گذشت، قابل مقایسه نبوده و روز عاشورا در میان سایر روزها و مناسبت­های غمبار، ویژگی‌های منحصر به فردی دارد:

شیخ صدوق، در کتابِ «الأمالی»، از امام صادق (ع)، از پدرش امام باقر (ع)، از جدّش امام سجاد (ع)، چنین روایت کرده است:[۷]

«حدّثنا احمد[۸]بن هارون الفامی[۹] رَضِیَ اللهُ عَنْه، قال: حدّثنا محمد[۱۰]بن عبدالله[۱۱] بن جعفربن جامع الحِمْیری، قال: حدّثنا أبی، عن احمدبن محمّدبن[۱۲] [عیسی][۱۳]

روزی حسین بن علی (ع) بر حسن (ع) درآمد و نگاهش که به وی افتاد، گریست.

حسن (ع) به او گفت: ای ابا عبدالله! چرا گریه می‌­کنی؟

گفت: به خاطر آن چه با تو خواهد شد، می­‌گریم.

حسن (ع) گفت: آن­چه با من می‌­شود، سمّی است که به دسیسه به من می‌­دهند و با آن، کشته می‌­شوم؛ اما هیچ روزی مانند روز شهادت تو نیست.»

لا یَومَ کَیَومِکَ یا أباعَبْدِاللهِ!

هیچ روزی، مانند روز تو (روز عاشورا) نیست ای اباعبدالله

علی لباف
پژوهشگر و محقق

منبع :برگرفته از کتاب چند نکته عاشورایی
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.