جانشینی پسر به جای پدر
شاه باید برود، رضا پهلوی بر تخت بنشیند و علی امینی نخست‌وزیر شود؛ این چکیده طرحی بود که سپهبد خلیل بخشی‌آذر، رئیس اداره پنجم ستاد ارتش، دو ماه قبل از پیروزی انقلاب به ژنرال "گست"، رئیس هیات مستشاران نظامی آمریکا داد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : جمعه 1396/06/24
در ۲۱ اکتبر یک هیات مشترک ایران را به مقصد پاریس ترک کرد تا با آیت‌الله خمینی دیدار کند. سخنگوی جبهه ملی تاکید کرد که احتمال ائتلاف وجود دارد، او حکومت ایران را فاسد خواند و از یک دولت «بی‌طرف» خواست تا بر انتخابات نظارت کند.
۱. روزنامه‌های صبح ۲۲ اکتبر از سفر مهندس مهدی بازرگان و ناصر میناچی به پاریس «به قصد مذاکره دربارۀ مسائل مهم» با آیت‌الله خمینی خبر دادند. بازرگان جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر (CDHRF) و همچنین نهضت آزادی است، میناچی نیز خزانه‌دار جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر و همچنین از دوستان نزدیک آیت‌الله شریعتمداری است؛ به نظر می‌رسد که این دو به دنبال مصالحۀ سیاسی باشند. عضو هیات مدیره در صبح ۲۲ اکتبر به استمپل، مامور سفارت گفته است که جبهه ملی به طور دائم با [آیت‌الله] خمینی در تماس بوده و متوجه شده است که او در چند هفتۀ اخیر از مواضعش کوتاه آمده است. منابع آگاه در جبهه ملی می‌گویند که حملات هفته گذشتۀ [آیت‌الله] خمینی در پاریس به حزب توده تغییرات اساسی نسبت به مواضع پیشینش داشته است. [آیت‌الله] خمینی مواضعش نسبت به «حکومت اسلامی» را نیز تغییر داده و اکنون از حکومتی بر مبنای «عدالت اسلامی» یا «اصول اسلامی» سخن می‌گوید. منبع آگاه می‌گوید اگر این تغییر مواضع تایید شوند راه برای میناچی و بازرگان هموار می‌شود تا نوعی از همکاری میان [آیت‌الله] خمینی و رهبران مذهبی داخل ایران شکل بدهند. منبع آگاه عقیده داشت که این تیم می‌بایست موافقت ضمنی آیت‌الله خمینی را به دست بیاورد تا به آیت‌الله شریعتمداری اجازه داده شود که با حکومت ایران همکاری کند.
۲. توضیح: میناچی پیشتر به مامور سفارت گفته بود که این هیات تنها زمانی عازم پاریس خواهد شد که گروه شریعتمداری احساس کنند چیزی برای ارائه دارند. این، به اضافۀ مباحثی که نمایندۀ نهضت آزادی در ۲۰ اکتبر مطرح کرده بود نشان می‌دهد که باید توافقات اولیه‌ای صورت پذیرفته باشد. اما از سوی دیگر از مصاحبه‌هایی که از [آیت‌الله] خمینی در پاریس منتشر می‌شود این‌طور به نظر نمی‌آید که او مایل به همکاری با رهبران داخلی باشد. از هرگونه گزارشی دربارۀ موضع‌گیری‌های [آیت‌الله] خمینی در پاریس استقبال می‌شود.
۳. در ملاقات اخیر نمایندۀ نهضت آزادی با نمایندۀ سفارت در ۲۰ اکتبر، در مورد شورش‌های اخیر در کرمان (به گفتۀ نمایندۀ نهضت آزادی، طی این شورش ۲۰ نفر کشته و ۵۰ نفر زخمی شدند) و شهرهایی که در آن‌ها حکومت نظامی اعلام نشده است و همچنین نحوۀ برخورد ایالات متحده بحث کوتاهی درگرفت.
علی امینی تنها فردی است که می‌تواند یک دولت غیرنظامی تشکیل دهد. او تنها کسی است که از حمایت،هوش و توانایی کافی در زمینه‌های اجرایی برخوردار است تا بتواند یک کابینهٔ متشکل از غیرنظامیان را به پیش براند.
به نظر می‌رسید که دیدگاه نمایندۀ نهضت آزادی در مورد امکان برگزاری انتخابات، کمتر از گذشته منفی است و زمانی که مامور سفارت بر این موضوع پافشاری کرد که چرا نهضت آزادی از انتخابات استقبال نمی‌کند نماینده گفت که نهضت آزادی «شاید این امکان را در نظر بگیرد» تا «آزادی» انتخابات را تضمین کند. نمایندۀ نهضت آزادی گفت که ادامۀ شورش‌ها واکنش نظامی به همراه خواهد داشت. مامور سفارت به اطلاع او رساند که سیاست ایالات متحده از اساس بر ضد حکومت‌های نظامی است و بر این موضوع تاکید کرد که اگر شرایطی فراهم شود تا حکومت به گزینۀ نظامی احتیاج پیدا نکند، اهداف نهضت آزادی و دیگر اپوزیسیون‌ها نیز تضمین می‌شود. نمایندۀ نهضت آزادی اعلام کرد که مایل است در ۳۱ اکتبر ملاقات دیگری داشته باشند. (اما به سفر بازرگان به پاریس اشاره‌ای نکرد.) نمایندۀ نهضت آزادی ابراز خوشحالی کرد که ایالات متحده همچنان بر انتخابات اصرار دارد و پس از آنکه طبق معمول دلایل ناکفایتی دولت شریف امامی را بر شمرد، این پیشنهاد را مطرح کرد که نهضت آزادی مایل است که یک دولت «بی‌طرف» بر انتخابات نظارت کند. (توضیح: ممکن است که در دیدار ۲۰ اکتبر، نمایندۀ نهضت آزادی از سفر بازرگان به پاریس اطلاعی نداشته باشد ولی نگرش مثبت او نسبت به اشکال دیگری از فعالیت‌های سیاسی - به غیر از تظاهرات - نشان از انعطاف‌پذیری نهضت آزادی دارد.)
۴. در چند روز گذشته بیانیه‌های مختلفی با موضوعات یکسان توسط رهبران نهضت آزادی اعلام شدند:
یک. حکومت می‌باید به خطاهای گذشتۀ خود اعتراف کند.
دو. انتخابات باید توسط کسانی برگزار شود که در فساد دوران گذشته نقشی نداشته‌اند.
سه. حکومت نظامی در ایران حاصلی جز فاجعه در بر نخواهد داشت.
بختیار به نمایندۀ سفارت گفت فاکتور اصلی برای پیوستن جبهه ملی به انتخابات این است که کسانی که در گذشتۀ نزدیک بر سر قدرت بوده‌اند در روند انتخابات نظارت نداشته باشند. دیگر مشکلات اساسی ایران متوقف کردن اعتصابات و ریشه‌کن ساختن فساد است. شاه می‌باید در مقابل مجلس حضور بیابد و به اشتباهات گذشته‌اش اعتراف کند و قسم یاد کند که به قانون اساسی پایبند خواهد بود و سلطنت مشروطه را بپذیرد. بختیار اذعان داشت که چنین کاری برای شاه بسیار مشکل است ولی گفت که سخنرانی شاه در مجلس در ۱۹ اکتبر که در آن از مقدمات تغییر و انتقال قدرت سخن گفت نشان می‌دهد که او تا چه حد در مقابل آنچه که اپوزیسیون لجاجت در پذیرفتن قانون اساسی می‌داند، عقب‌نشینی کرده است. به نظر بختیار بزرگترین مانع بر سر انتخابات آزاد، تضمین حضور آزادانه اپوزیسیون است. او گزینه‌ای را پیشنهاد کرد که طبق آن یک ماه پیش از انتخابات دولت انتقالی به ریاست یک قاضی معتبر تشکیل شود.
۵. توضیح سفارت: بررسی فعالیت‌های اپوزیسیون در چند روز گذشته حاکی از آن است که گزینۀ «همکاری» میان حکومت ایران و نیروهای مرتبط با جبهه ملی هر روز جدی‌تر می‌شود. اگرچه پذیرفتن این همکاری برای دیگر رهبران اپوزیسیون مشکل است ولی همه با یکدیگر هم‌عقیده‌اند که اعتصاب مداوم و خشونت به سود کشور نیست. هم جبهه ملی و هم نهضت آزادی تاکید دارند که در شرایط حاضر موقعیت برای حضور کمونیست‌ها نیز فراهم است. هر دو ادعا می‌کنند که شواهدی در دست دارند که نشان می‌دهد هواداران حزب توده در دانشگاه‌ها و دیگر جاها - به خصوص در جبهه‌های کارگری - در پشت صحنه مشغول به کارند. هر اعتصابی در میان درخواست‌های اقتصادی، یک یا دو خواستۀ «سیاسی» نیز دارد. اگر در نتیجۀ دیدارهای پاریس [آیت‌الله] خمینی و رهبران اپوزیسیون، همکاری میان حکومت ایران و رهبران مذهبی صورت بگیرد، روند کاهش تنش آغاز می‌شود.
بدگمانی و تردید ارتش در مورد شرایط کنونی ایران
در روز ۳ دسامبر سپهبد بخشی‌آذر رئیس اداره پنجم ستاد بزرگ ارتشتاران در دیدار با ژنرال گست، رئیس هیات مستشاران نظامی آمریکا در ارتش ایران، برای نخستین بار اعلام کرد که به نظر او شاه باید برود. نکتهٔ اصلی گفت‌وگو با گست این بود که اوضاع وخیم است و زمان آن رسیده که برای چگونگی دولت جدید پس از خروج شاه تصمیم‌گیری شود.سلطنت رضا پهلوی، نخست‌وزیری امینی پیشنهاداتی که فرماندهان نظامی ایران به آمریکایی‌ها دادند
بخشی‌آذر گفت که با بر سر کار آمدن دولت جدید، شاه باید تلاش کند تا پیش از ترک مملکت پسر خود را بر تخت سلطنت نشانده و ارتش را از نو سازماندهی کند. گزینهٔ دیگر این است که شاه به یک «تعطیلات» ۵-۴ ماهه برود ولی به هر ترتیب باید ارتش را سازماندهی کند.نیروهای مسلح ایران رهبری لازم برای مقابله با این مشکلات را ندارند، به خصوص اینکه مسئولیت «جانبی» ارتشبد ازهاری یعنی نخست‌وزیری او را مشغول کرده است.
سپهبد گفت که به عقیدهٔ او علی امینی تنها فردی است که می‌تواند یک دولت غیرنظامی تشکیل دهد. او تنها کسی است که از حمایت،هوش و توانایی کافی در زمینه‌های اجرایی برخوردار است تا بتواند یک کابینهٔ متشکل از غیرنظامیان را به پیش براند.
بخشی‌آذر گفت که بازگشت ازهاری به ارتش ضروری است. افسران جوانتر از نارضایتی‌شان سخن می‌گویند که موضوع تازه‌ای نیست اما «آزادانه» سخن گفتن از نارضایتی‌شان بی‌سابقه است. بسیاری نزد او و دیگر افسران عالی‌رتبه ارتش از نحوهٔ ادارهٔ امور شکایت می‌برند.
بیشترین ترس سپهبد از این بود که ناآرامی‌ها سرتاسر کشور را فرا بگیرد. به عقیدهٔ او تبریز اکنون آمادهٔ نبرد خونین است. (او به گست اطلاع داد که ظرف چند روز آینده یک گردان مسلح به این شهر اعزام خواهد شد.) ارتش به وضوح آمادگی مقابله با تبعات یک شورش فراگیر کشوری را ندارد. چنین مقابله‌ای به برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی نیاز دارد که تاکنون انجام نگرفته است.
در پایان گفت‌وگو، بخشی آذر به این حقیقت اعتراف کرد که به نظر او شورای سلطنت بهترین راه‌حل پیش روست. (توضیح: برای جانشینی شاه) موضوعی که چندین روز پیش لندن تایمز (در ایران، از طریق سرویس فارسی بی‌بی‌سی) نیز به آن پرداخته بود. به عقیدهٔ گست، بخشی‌آذر یکی از باهوش‌ترین افسران ایران است که در گذشته به طور مستقیم در خدمت شاه بوده و همواره به شخص شاه و سلطنت وفادار مانده است. به همین دلیل دیدگاه‌های او به نسبت باقی نظامیان ارشد ارجحیت دارد.
در روز ۴ دسامبر سه نفر از فرماندهان گروهان حامی نیروی هوایی ارتش ایران (ADSG) در کرمانشاه نزد مستشار نیروی هوایی آمریکا رفتند. این سه نفر دو موضوع را به اطلاع او رساندند: ۱) آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که شاه نمی‌تواند بر سر کار بماند و آمریکایی‌ها باید از این موضوع اطلاع بیابند؛ ۲) برای ایران بسیار مهم است که ارتش به عنوان بخشی از برنامه‌ای که در ایران پس از شاه اجرا خواهد شد باقی بماند.
توضیح سفارت: مورد آخر نمونه‌ای است از «فکر کردن به آنچه که پیشتر غیرممکن بود»، مسئله‌ای که در گوشه و کنار ارتش به چشم می‌خورد. اگرچه به نظر ما این دیدگاه کل ارتش نیست، اما همین واقعیت کافیست که چنین دیدگاه‌هایی وجود دارند و افسران ناگزیر شده‌اند که بدگمانی‌شان را به اطلاع فرماندهان آمریکایی برسانند
منابع: تاریخ ایرانی،اخبار ویکی لیکس
