پیام رسانی سایتوکاین ها (بخش دوم)

گیرنده سایتوکاین در بخش سیتوزولی به کینازهای JAK متصل هستند.

مرکز یادگیری تبیان - مرجان سلیمانیان

در مطلب قبل دانستید گیرنده های سایتوکاین ها از بسیاری جهات مشابه تیروزین کینازهای گیرنده (RTK ها) عمل می کنند، با این تفاوت که دومین اثر کننده گیرنده های سایتوکاین به خودی خود دارای ویژگی تیروزین کینازی نیست، بلکه به تیروزین کینازهایی از خانواده JAK (ژانوس کینازها) متصل می شود.

سایتوکاین ها می توانند باعث تکثیر سلول ها شوند و می توانند میتوز را پیام دهی کنند. مهم ترین جایی که در پاسخ های دفاعی شاهد تقسیم سلولی هستیم، اعضای لنفاوی هستند ( مغز استخوان اعضای لنفاوی اولیه و گره های لنفاوی اعضای لنفاوی ثانویه هستند). در مغز استخوان سلول های دفاع اختصاصی تکثیر می شوند و معمولا فارغ از حضور آنتی ژن تکثیر سلولی را در مغز استخوان شاهد هستیم. در اعضای لنفاوی ثانویه (گره های لنفاوی) تکثیر سلولی وابسته به حضور آنتی ژن است.

سایتوکاین ها به سه شکل عمل می کنند:

Autocrine:  از سلولی ترشح می شوند و روی همان سلول تولید کننده سایتوکاین اثر می کنند.(رسپتور دارند)

Paracrine: در سلولی تولید می شوند و روی سلول های اطراف (پیرامون) اثر می کنند.

Endocrine: در سلولی تولید می شوند و روی سول های نواحی دور دست اثر می کنند.

اگر سایتوکاین ها به 2 صورت ابتدایی(Autocrine و Paracrine) اثر کنند، اثرشان در واقع موضعی است. در صورتی که مقدار سایتوکاین بسیار زیاد باشد می توان اثرات سیستمیک و اندوکرین را هم مشاهده کرد. البته این مورد در بدن ما خیلی زیاد نیست و در موارد خاص دیده می شود. (معمولا اثر سایتوکاین ها موضعی است)

وقتی دو مونومر گیرنده همزمان به یک سایتوکاین متصل شوند، تشکیل دیمر می دهند. در نتیجه دو JAK در موقعیت مناسب قرار می گیرند تا با فسفریلاسیون متقاطع یکدیگر در ریشه های تیروزین فعال شوند. JAK فعال همچنین برخی ریشه های تیروزین در گیرنده را فسفریله می کند. فعال شدن گیرنده، همانند فعال شدن RTKها، می تواند باعث تحریک مسیر MAP کیناز، مسیر IP3/DAG و یا مسیر IP3-کیناز شود. اما علاوه بر اینها انواعی از فاکتورهای رونویسی موسوم به STAT که در سیتوپلاسم به شکل غیر فعال حضور دارند، می توانند توسط JAKها به شکل فعال درآیند و بیان ژن ها را تغییر دهند. حال این مسیر را که به مسیر   JAK/STAT موسوم است بررسی می کنیم.

مسیر JAK/STAT: ممکن است گیرنده های مختلف JAKها و STATهای مختلفی را فعال کنند. در دیمر STAT، دو زیر واحد ممکن است یکسان یا متفاوت باشند.STATها می توانند از راه های دیگر مثلا به وسیله تیروزین کینازهای گیرنده هم فعال شوند.

وقتی گیرنده توسط JAK ها فسفریله شد، STAT های غیر فعال با دومین SH2 خود به آن متصل می شوند. سپس JAK ها آنها را نیز در ریشه های تیروزین فسفریله می کنند. STST های فسفریله سپس از گیرنده جدا می شوند. این بار هر STAT با دومین SH2 خود به یک STAT فسفریله دیگر متصل شود و تشکیل دیمر می دهد. این دیمر می تواند هومودیمر یا هترودیمر (از STAT های مختلف) باشد. دیمر شدن STAT ها باعث بروز نشان ورود به هسته (NLS) در آنها می شود. با ورود دیمرها به هسته، بیان انواعی از ژن ها توسط آنها تنظیم می شود. در سلول های مختلف و در شرایط مختلف، ژن های متفاوتی توسط STAT ها فعال می شوند.

تاثیر سایتوکاین ها در پاسخ های ایمنی 

مسیر وقایعی که در پاسخ ایمنی داریم چیست؟ فرض کنید میکروبی در اثر زخم ایجاد شده در سطح پوست وارد بدن می شود . در نواحی که میکروب ورود پیدا می کند (نواحی زیر جلدی، بافت های آسیب دیده) این میکروب اولین مانعی که می بیند سلول های ایمنی ذاتی(طبیعی) هستند. سلول های دفاع ذاتی میکروب را شناسایی می کنند یا موفق به نابودی میکروب می شوند و یا فقط قادر به کنترل میکروب خواهند بود. (نوتروفیل ها، ماکروفاژ ها، DC ها، NK سلول ها و...) بخشی از این میکروب ها یا آنتی ژن ها توسط DCها گرفته می شوند بعضی به طور آزاد وارد جریان لنف می شوند و ممکن است حتی وارد جریان خون شوند.

منبع: http://cell-culture.ir      http://tumspress.tums.ac.ir

تنظیم کننده: محبوبه همت