ایستگاه پیری و بازنشستگی

خرجش را از بیت المال بدهید!

روز 25 ذی الحجه به روز نزول سوره دهر بر پیامبر شهرت یافته است، به همین جهت این روز در تقویم جمهوری اسلامی به روز خانواده و تکریم سالمندان و بازنشستگان نام گذاری شده است. این روز بهانه ای شد، عباراتی چند در جایگاه و اهمیت این گنجیه های زندگی به رشته تحریر در آوریم.

جایگاه و ارزش سالمندان و بازنشستگان در اسلام

در دین مبین اسلام خانواده، بلکه انسان دارای جایگاه و ارزش خاصی است. کرامت ذاتی و اکتسابی که خدای متعال برای انسان قرار داده است به خوبی گویای جایگاه ارزشمند انسان در حیات مادی و معنوی است: «ما آدمیزادگان را گرامى داشتیم و آنها را در خشكى و دریا، (بر مركبهاى راهوار) حمل كردیم و از انواع روزی هاى پاكیزه به آنان روزى دادیم و آنها را بر بسیارى از موجوداتى كه خلق كرده‏ایم، برترى بخشیدیم.». [اسراء، آیه70]

بر این اساس در اندیشه اسلامی به انسان به عنوان یک کالای خدماتی نگریسته نمی شود، ارزش و قیمت انسان تنها تا زمانی نیست که توانایی جسمی دارد و می تواند به دیگران خدمت رسانی کند؛ چرا که انسان در گذر زندگی خود به جایی می رسد که بسیاری از توانایی های جسمی و فیزیکی خود را از دست می دهد، ولی با این حال ذره ای از قیمت و ارزش او کاسته نمی شود. «خدا شما را بیافرید، آن گاه مى‏میراند و از میان شما كسى را به فرتوتى مى‏رساند تا هر چه را كه آموخته است از یاد ببرد، زیرا خدا دانا و تواناست.»[نحل، آیه70]

ایستگاه پیری و بازنشستگی

البته رسیدن به مرحله پیری و بازنشستگی معلوم نیست که برای تمام انسان ها اتفاق بیافتد؛ چرا که بسیاری از انسان ها پیش از رسیدن به ایستگاه بازنشستگی عازم دیار باقی می شوند، ولی کسانی که توفیق الهی یار آنها است و به این مرحله سخت از زندگی رسیده اند در فرهنگ اسلامی دارای ارزش خاصی می باشند، در منابع روایی از امام صادق(علیه‏السلام) این چنین نقل شده است: «وجود پیر سالخورده در خانواده‏اش، همانند پیغمبر در میان امتش است.»[1]

همچنین جناب کلینی این چنین آورده است: «عبد اللَّه بن سنان گوید: حضرت صادق(علیه السّلام) بمن فرمود: از احترام خداى عز و جل احترام پیرمرد سالمند است.»[2] کلینی همچنین در کافی از امام صادق(علیه السلام) این چنین نقل می کند: « از عبد اللَّه بن سنان كه امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: از احترام خدا عز و جل است احترام مؤمن سپید موى، هر كه مؤمنى را گرامى دارد، به گرامى داشتن خدا آغاز كرده است، و هر كه مؤمن سپید موى را سبك شمارد، خدا كسى را بگمارد كه پیش از مرگش او را سبك شمارد.»[3]

وظایف همگان در برابر سالمندان و بازنشستگان

به طور کلی هر انسانی در برابر جامعه بازنشستگان وسالمندان وظایف روشن و مهمی را بر عهده دارند، که در ادامه به بعضی از این وظایف اشاره می کنیم:

1-تکریم و احترام: اولین و مهمترین وظیفه دینی و اجتماعی که بر عهده همگان می باشد، این است که از هیچ گونه لطف و مرحمت نسبت به این طیف از جامعه و خانواده ها کوتاهی و سستی نورزیم و تا حد توان در تکریم و احترام  آنان کوشا باشیم. «هر گاه یكى از آن دو، یا هر دوى آنها، نزد تو به سن پیرى رسند، كمترین اهانتى به آنها روا مدار! و بر آنها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو!» [اسراء، آیه 23]

در روایتی زیبا از متون اسلامی از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است: «کسی که پیر مسلمانی را تجلیل نماید، خداوند او را از ترس روز قیامت ایمن می‏دارد.»[4]

2-استفاده از تجربیات و اندوخته بازنشستگان: سالمندان و بازنشستگان گنجیه هایی از علم، تجربه و مهارت آموزی هستند، سالیان دراز عمر آنان صرف علم آموزی و تحصیل مهارت زندگی شده است، نباید با یک برداشت غلط و غیر علمی این طیف جامعه را از مسیر زندگی صحیح خارج و در خانه سالمندان دور از همگان محبوس کرد، بلکه باید گنجیه ی داشته های آنان را غنیمت شمرد و از وجود با برکت آنان در زندگی بهترین استفاده را بُرد، جناب شعیری در جامع الاخبار از پیامبر گرامی اسلام نقل کرده است: «الْبَرَكَةُ مَعَ أَكَابِرِكُم؛[5]‏ بركت با پیران شماست.‏»، بسیاری از بازنشستگان در محیط های مختلف علمی و اداری می توانند مشاوری توانا و کار آمد باشند که علم و اندوخته های آنان می تواند موجب توانمند سازی کادرهای جوان باشد.

3-توانمند سازی مادی و مالی: جامعه سالمندان و بازنشستگان، سالیان با ارزش زندگی خود را صرف خدمت رسانی به دیگران کرده اند، ولی در سن کهولت و از کار افتادگی قدرت جسمی لازم برای برطرف کردن نیاز های مادی و مالی خود را ندارند، از این رو هر جامعه انسانی باید تدابیری بیاندیشد که جبران زحمات آنان باشد، توجه آموزه های اسلامی به این موضوع بسیار حائز اهمیت است، چرا که نقل شده است روزی امام علی (علیه السلام) پیرمرد از کار افتاده را که از مردم کمک می خواست دید و از اطرافیان پرسید: كه: «این چیست؟» گفتند: یا امیر المؤمنین! نصرانى است. گفت: از او چندان كار كشیدید تا پیر و ناتوان شد، حال به او چیزى نمى ‏دهید؟ خرج او را از بیت المال بدهید!.»[6]

سخن آخر

رسیدن به ایستگاه پیری موضوعی است که شاید روزی برای همه اتفاق بیافتد، پس سزاوار است همان گونه که دوست داریم با ما برخورد شود با دیگران برخورد کنیم؛ کما اینکه در غرر الحکم از امام علی(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «به بزرگانتان احترام کنید، تا کوچک‌ترها هم به شما احترام کنند.»[7]

پی نوشت ها:

[1]. جامع الأخبار(للشعیری)، ص92. « الشَیخُ فی أهلِه...»

[2]. الكافی، ج‏2، ص658. «إِنَّ مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالَ الشَّیْخِ الْكَبِیر».

[3]. همان: «مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالُ الْمُؤْمِنِ ذِی الشَّیْبَةِ...»

[4]. همان، ح3.« مَنْ وَقَّرَ ذا شَیبه فِی الاسلام...»

[5]. جامع الأخبار(للشعیری)، ص92.

[6]. تهذیب الأحكام (تحقیق خرسان)، ج‏6، ص293، ح18. «مَا هَذَا فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ نَصْرَانِیٌّ قَالَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) اسْتَعْمَلْتُمُوهُ حَتَّى إِذَا كَبِرَ...»

[7]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص482،ح11132.« وَقِّرُوا کبارَکُمْ،..»