امروزه این واقعیت وجود دارد که پرخاشگری در زندگی اجتماعی بسیار فراوان دیده می‌شود و کمتر کسی را می‌توان یافت که با سخنان تند و انتقادهای شدید به دیگران آزار نرسانده یا در هنگام خشم و عصبانیت رفتارهای خشن و غیرقابل تصوری از خود بروز نداده باشد. 

متاسفانه سالانه شاهد افزایش روافزون خشونت‌های اجتماعی و آسیب‌های خاص آن در جامعه هستیم. باتوجه به حوادث ناشی از رفتار خشونت آمیز در چند سال اخیر و آماری که سازمان پزشکی قانونی درباره کاربرد سلاح سرد و گرمی که منجر به قتل افراد در سطح جامعه شده، در می‌یابیم که موضوع حادتر از آن چیزی است که گمان می‌بریم. در واقع این جریان نشان می‌دهد که آستانه صبر و تحمل اقشار مختلف جامعه به ویژه جوانان، بسیار کاهش یافته و همین موضوع زمینه ایجاد روندی ناخوشایند با عواقبی غیرقابل تصور شده است.

عوامل مؤثر در بروز پرخاشگری

بسیاری از پژوهش‌های انجام شده بیانگر آن است که نوجوانان و جوانانی که پرخاشگر هستند در دوره کودکی از طرف والدین خود مورد پرخاشگری و رفتار نسنجیده قرار گرفته‌اند. رفتاری که بر ذهن و فکر آنان تاثیرات سوء گذاشته و با گذشت زمان در وجود آنها نهادینه شده است. البته عوامل دیگری نیز بر این مهم تاثیرگذارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

- ناکامی در رسیدن به اهداف

- محیط زندگی نامناسب

- تنبیه‌های والدین و مربیان آموزشی

- تأیید یا تشویق رفتار پرخاشگرانه از سوی اطرافیان

- تماشای فیلم‌هایی با ژانر خشونت بار

- تضاد در دستورات والدین و اختلافات بین آنها

- ناهماهنگی در روش تربیتی

"خانواده"، عامل اصلی مشکلات رفتاری

بروز خشونت در خانواده یعنی درگیری کلامی و فیزیکی بین والدین و همچنین درگیری والدین با فرزندان، بازی‌های رایانه‌ای خشونت آمیز که 95 درصد آنها دارای صحنه‌های خشن هستند، فیلم‌ها و سریال‌های ماهواره‌ای که هدفمند و با برنامه‌ریزی (با هدف ترویج خشونت) پخش می‌شوند. متاسفانه امروزه حتی بعضی از فیلم‌ها و سریال‌های داخلی بسترهای اصلی خشونت در جامعه را رقم می‌زنند. از طرف دیگر کمرنگ شدن باورهای دینی نقش مهمی در این زمینه دارند چرا که به عنوان اهرم اصلی کنترل رفتار، شناخته شده‌اند. 

وقتی دو ورزشکار در میدان ورزشی در مقابل چشمان حیرت زده میلیون‌ها تماشاچی با یکدیگر به زد و خورد می‌پردازند چگونه می‌توان به الگوهای رفتاری در جامعه دل بست؟

اصلاح رفتار توسط الگوهای رفتاری، توجه ویژه به آمار تاثرانگیز کاربرد سلاح سرد و چاقو و قربانیان درگیریهای خیابانی یک بار دیگر زنگ هشدار را برای مسوولین و نهادهای فرهنگی به صدا درآورده است؛ یعنی به دور از هرگونه شائبه سیاسی و جنجالهای رسانه ای باید به چاره اندیشی پرداخته و به این واقعیت توجه کنیم که امروزه براساس آمار روزانه سه نفر با سلاح سرد کشته میشوند.

قانون ممنوعیت تولید و خرید و فروش سلاح سرد و چاقوهای غیرمتعارف، کارایی نداشته و موثر نخواهد بود چرا که ملاحظه میکنیم که باوجود مجازاتهایی مثل اعدام و زندان درمورد قاچاق مواد مخدر هنوز بیشترین آمار متعلق به این زمینه است بنابراین تصویب و اجرای این قانون فقط باعث زیرزمینی شدن معاملات آن و بروز قشر جدیدی به نام دلالان سلاح سرد خواهد شد.

وقتی روزانه 1600 نفر نزاع میکنند یعنی آستانه تحمل در جامعه کم شده است و باید به فکر چاره کاربردی بیفتیم. در سال گذشته 1093 نفر به وسیله چاقو کشته شده اند؛ این عدد بیش از آمار یک بلای طبیعی مثل زلزله و یا آتش فشان است. چرا باید این اعداد به سادگی از مقابل چشمان ما عبور کنند. نشاط و شادمانی اجتماعی باید افزایش یابد و در چارچوب موازین اخلاقی و دینی شادمانی در جامعه پررنگ شود. آموزش مهارتهای زندگی از سطح دبستان شروع شده و تا دانشگاه این بحث به عنوان درس اصلی مورد آموزش قرار گیرد. کاهش فیلمهای خشن و بازیهای رایانه ای خشن با چاره اندیشی منطقی یعنی تولید فیلمها و سریالهای نشاط‌آور، آموزش خانواده‌ها در کنترل رفتار والدین در مقابل فرزندان و همینطور تداوم تمرینهای مهارتی در تمام سطوح اجتماعی راهکارهای اصلی و میان مدت کاهش خشونت در جامعه هستند.

پرخاشگر بودن، به معنای حمایت از خود به شیوه‌ای است که در آن به حقوق دیگران تجاوز می شود. رفتارهای پرخاشگرانه ممکن است به شکل های مختلف دیگری نیز از قبیل: برانگیختگی بیش از حد، ‌نگاه های تند و خشن، به هم فشردن دندان ها، ‌ایجاد مزاحمت کردن و حالت دفاعی به خود گرفتن، دیگران را سرزنش کردن، ‌نظم کلاس و مدرسه را به هم ریختن، دروغ گویی، دزدی عدم رضایت از رابطه خود بااطرافیان، ‌از مدرسه و معلم خاطره خوش نداشتن‌، فرار از مدرسه و منزل.

آزار و اذیت دیگران، شکستن یا پاره کردن وسایل منزل، دشنام دادن به دیگران، مخالفت کردن، ‌پرت کردن اشیاء، تحقیر دیگران‌، بی ادبی، ‌پای کوبی روی زمین، ‌غرغرکردن، ‌فریاد زدن‌، انزوا و سکوت، ‌در خود فرو رفتن همراه با بغض کردن، غذا نخوردن و گریه کردن جلوه گر شوند. هم چنین بعضی از نوجوانان و جوانان با بلند کردن موهای خود، ‌کتک زدن خود، ‌کوبیدن سر به دیوار و یا به جای زنگ زدن برای ورود به منزل بااستفاده از مشت و لگد، ‌پرخاشگری خود را ابراز می‌کنند. علاوه بر این‌ها، ‌پرخاشگری ممکن است بدنی باشد. 

آثار پرخاشگری

آنچه که باعث توجه پژوهش گران به پرخاشگری شده است، پی آمدهای این گونه رفتارها مانند: ایجاد تصویر منفی در میان هم سالان و معلمان، طرد از سوی هم سالان، افت تحصیلی، مصرف مواد مخدر و به طور کلی بزهکاری در نوجوانان می باشد. نوجوانان پرخاشگر معمولاً توان مهار رفتار خود را ندارند و معیارها و ارزش های جامعه ای را که در آن زندگی می کنند به راحتی زیر پا می گذارند. در بیشتر موارد والدین و اولیای مدارس با آن ها درگیری پیدا می کنند و گاهی نیز از مدرسه اخراج می شوند.

راهکارهایی جهت کاهش پرخاشگری

- آموزش مدیریت خشم: آموزش مهارت‌های کنترل خشم و پرخاشگری که طی آن راه های درست و مناسب بروز و مدیریت هیجانات ارائه می شود می تواند در کاهش رفتار پرخاشگرانه موثر باشد. با استفاده از خودآرام سازی و خودگویی های مثبت و خویشتن داری، می توان احساس خودکارآمدی و مهارت‌های اجتماعی را افزایش داد . 

- پاداش به نمونه های دیگر رفتار: پاداش دادن به رفتارهای غیرپرخاشگرانه کودک و نوجوان، چرا که برخی معتقدند کودکان شاید برای جلب توجه به رفتار پرخاشگرانه دست زنند و برای آنها تنبیه بر نادیده انگاشته شدن رجحان دارد در نتیجه رفتار پرخاشگرانه برای آنها پاداش دارد که با دادن پاداش به رفتارهای غیر پرخاشگرانه این ذهنیت را پاک می کنیم.

- ایجاد هم حسی نسبت به دیگران: وارد آوردن درد و رنج عمومی به دیگران برای اغلب مردم مشکل است مگر اینکه بتوانند راهی برای انسانیت زدایی از قربانی بیابند. از طریق خصوصیت هم حسی ارتکاب پرخاشگری مشکل تر می شود. چرا که یک همبستگی منفی بین هم حسی و پرخاشگری در کودکان وجود دارد و هرچه این توانایی افزایش یابد از میزان پرخاشگری کاسته می شود.

- آموزش مهارت های اجتماعی: برخی از رفتارهای منفی همچون پرخاشگری از نبود مهارت‌هایی ناشی می شود که برای گفتمان شایسته و موثر با همسالان مورد نیاز است.

کلام آخر

بی تردید رفتار و عواقب سخت آن آسیب‌های فراوانی به جامعه وارد آورده و اگر چاره‌ای برای آن پیدا نشود، این روند ادامه یافته و بتدریج پایه‌های فرهنگی جامعه را متزلزل می‌سازد پس باید با اشاعه‌ی آموزش‌های لازم به خانواده‌ها و همچنین به نوجوانان و جوانان در مدارس تا حد امکان از بروز چنین رفتاری جلوگیری کرد.

منابع: باشگاه خبرنگاران جوان/ عصرایران