حدیثی که اطاعت از امام علی علیه‌السلام را واجب می‌کند

حسن اختر- کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی/ بخش اعتقادات شیعه تبیان
انسان در دایره خلقت بر اساس نگاه و رویکرد الهی دارای دو ساحت وجودی می باشد. یک ساحت جسمانی است که خدا بشر را از خاک آب و گل آفرید: كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ  اما ساحت دیگر و  برتر و مشترک انسان با فرشتگان هویت روحانی و ملکوتی انسان است: نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی

انسان جاهل و صاحب تفکر سامری صرفا بعد جسمانی را دیده و عالم را منحصر در جسم و جسمانیت می داند: و قالوا ماهی الا حیائنا الدنیا نموت و نحیا و مایهلکنا الا الدهرا. بنابراین تفکر او مبتنی بر نژاد و نسب و خون است و هر آنچه غیر این عالم مادی را افسانه و باطل می داند او فقط پدر و مادر و برادران و خواهران نسبی و حسبی را می شناسد اما انسان الهی می داند که انسان علاوه بر شناسنامه مادی که با مرگ باطل می شود؛  فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ  و تمام حسب و نسب در هم می پیچد، اما مرگ، پوسیدن نیست بلکه از پوست به در آمدن است و انسان با حسب و نسب حقیقی خود متولد می شود: إِخْواناً عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ  

در شناسنامه غیر مادی انسان یا انسان الهی و نورانی است و از برگ های درخت بلند و محکم شجره طیبه است یا متاسفانه از برگ ها و گل های بدبو و مشمئز کننده شجره خبیثه است.

در حیات روحانی یا شیطانی انسان دارای پدرانی غیر این پدر خود است. انسان های مومن و الهی چون راه ابراهیم خلیل:  فَمَنْ تَبِعَنی‏ فَإِنَّهُ مِنِّی پیمودند. ابراهیم خلیل پدرش می شود: مِلَّةَ أَبیكُمْ إِبْراهیمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمینَ مِنْ قَبْلُ.

این حرف همه انبیاء بود حبیب خدا حضرت محمد(صلی الله و علیه وآله) هم فرمود: انا و علی ابوا هذه الامه: یعنی اگر شما خلق و خوی ما را بگیرید، حتی اگر از نظر جسمانی فرزندان دیگرانید، اما در قیامت فرزند مائید. وقتی این بزرگواران می شوند پدر ما و مقام کمی نیست حضرت خدیجه و حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها می شوند مادران نورانی ما و حضرت مریم و زن های مومنه خواهران حقیقی ما هستند: «وان كانوا اخوَة رجالًا و نساءً: انسان های مومن والهی برادر ما هستند،  پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله) برای نشان دادن جایگاه ایمان و تذکر به گذرا بودن این حسب و نسب و نبودن معیار حقیقی و اینکه تقوا و ایمان معیار ارتباط است، بین براداران ایمانی و خواهران ایمانی عقد اخوت خواندند.

در این میان چون پیامبر و علی علیهما السلام هردو از شجر واحد و یکی ریشه دین و دیگری ساقه دین بود بین خود و امام علی (علیه السلام) عقد برادری خواند؛ آنگونه که بین طلحه و زبیر عقد برادری خواند.

این از امتیازات اسلام است كه اصلاحات را از ریشه شروع مى ‏كند. مثلا مى‏فرماید: إنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً  تمام عزّت براى خداست، چرا به خاطر كسب عزّت به سراغ این و آن مى ‏روید؟ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ در این آیه نیز مى ‏فرماید: همه‏ ى مؤمنان با یكدیگر برادرند بدین خاطر در صدر اسلام پیامبر صلى الله علیه و آله به همراه هفتصد و چهل نفر در منطقه ‏ى «نخیله» حضور داشتند كه جبرئیل نازل شد و فرمود: خداوند میان فرشتگان عقد برادرى بسته است، حضرت نیز میان اصحابش عقد اخوّت بست و هر كس با كسى برادر مى ‏شد. مثلًا:ابوبكر با عمر، عثمان با عبدالرّحمن، سلمان با ابوذر، طلحه با زبیر، مصعب با ابوایّوب انصارى، حمزه با زیدبن حارثه، ابودرداء با بلال، جعفر طیّار با معاذبن جبل، مقداد با عمّار، عایشه با حفصه، امّ‏سلمه با صفیّه و شخص پیامبر صلى الله علیه و آله با على علیه السلام عقد اخوّت بستند. 

پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله) دو بار عقد برادری بین خود و علی (علیه السلام) و بین دیگر صحابه قرائت کرد؛ یک بار قبل از هجرت و بار دیگر پنج ماه بعد از هجرت . پیامبر نه تنها در داستان مؤاخاة، بلكه بارها در موارد مختلف مثل ماجرای انذار یا مباهله یا ... پیامبر (صلی الله و علیه وآله) حضرت علی (علیه السلام) را به عنوان برادر خطاب كرد. 

پیامبر (صلی الله و علیه وآله) با برادر خطاب کردن و اینکه من و تو یا علی (علیه السلام) از شجر واحد و نفس واحد هستیم، جایگاه بلند امام علی (علیه السلام) را بیان نمود و در این روایات تلویحاً وصی و خلافت او را معین نموده است.

ابن عبّاس در روایتی که مراجع حدیثی اهل السنت هم این حدیث را نقل نمودند بیان می کند که پیامبر (صلی الله و علیه وآله) امام علی را برادر و رفیق و همراه در جنت : أنت أخی و صاحبی. این روایات با بیان های گوناگون از صحابه مختلف اعم از زن و مرد توسط پیامبر نقل شده است؛ أسماء بنت عمیس، قالت: سمعت رسول اللَّه صلى الله علیه و سلم یقول: «اللّهم إنّی أقول كما قال أخی موسى: اللّهم اجعل لی وزیراً من أهلی أخی علیّا اشدد به أزری، و أشركه فی أمری، كی نسبّحك كثیراً و نذكرك كثیراً، إنّك كنت بنا بصیراً» 

وقتی امام علی (علیه السلام) نفس و برادر و رفیق پیامبر(صلی الله و علیه وآله) می شود، اطاعت از امام علی (علیه السلام) می شود اطاعت از پیامبر(صلی الله و علیه وآله)، زیرا فقط او بود که هم طراز پیامبر شد. البته براساس حدیث منزلت به جز در مقام نبوت: انت منى بمنزلة هارون من موسى الا أنه لا نبى بعدى‏ . در نهایت حدیث مواخات با نگاه به احادیث دیگر و فعل پیامبر(صلی الله و علیه وآله) هم وصایت امام علی (علیه السلام) را اثبات می کند و هم اطاعت از امام علی(علیه السلام) واجب می شود ، چرا که اطاعت از پیامبر (صلی الله و علیه وآله) است.

---