تبیان، دستیار زندگی
جزیره قشم واقع در تنگه هرمز به موازات سواحل سرزمین مادر، با گسترده ای نزدیک به 1500 کیلو متر مربع- 140 کیلومتر درازا و عرض متوسط 11 کیلومتر – نه تنها بزرگترین جزیره خلیج فارس که مساحتی بیشتر، معادل یا کمتر از 22 کشور مستقل جهان دارد و نیز 5/2 برابر کشورها
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جزیره قشم

جزیره قشم واقع در تنگه هرمز به موازات سواحل سرزمین مادر، با گسترده ای نزدیک به 1500 کیلو متر مربع- 140 کیلومتر درازا و عرض متوسط 11 کیلومتر – نه تنها بزرگترین جزیره خلیج فارس که مساحتی بیشتر، معادل یا کمتر از 22 کشور مستقل جهان دارد و نیز 5/2 برابر کشورهایی چون سنگاپور و بحرین است.

بخش گردشگری تبیان
قشم

سابقه تاریخی قشم به پیش از اسلام می رسد و نام های قشم، کشم، کیش، تنب، سیری و غیره حکایت از توقف طولانی عیلامی ها در این نواحی در سده های پیش از میلاد مسیح دارد. آثار بسیاری از تمدن عیلامی در سواحل خلیج فارس ا ز جمله در بوشهر، خارک و قشم به دست آمده و بقایای آتشکده های زرتشتیان در قشم نشان دهنده وجود پیروان این مذهب در روزگاران پیشین جزیره است .

قشم به علت موقعیت سوق الجیشی خود در همه رویدادها و حوادث و لشکرکشی های تاریخی از عیلامی ها تا اسکندر، از اسکندر تا امویان و عباسیان و از آنها تا پرتغالی ها و انگلیسی ها مقامی شامخ داشته است. آن گونه که در کتاب های تاریخی نگاشته شده است، قشم پیش از اسلام و هم پس از آن دارای رونق و اعتبار تجاری و دریانوردی بسیار بوده است. رونق این جزیره و بنادر و جزایر اطراف آن بیشتر به عصر دیالمه و آل بویه باز می گردد که رفت و آمد کشتی های تجاری از آنجا به سواحل دریاهای چین و هند و نواحی آفریقا تداوم داشته است.

در روزگار کنونی نیز قشم همچنان توانسته است موقعیت ممتاز خود را حفظ کند. همه کشتی های عازم کشورهای حاشیه خلیج فارس می باید از نزدیکی سواحل جنوبی قشم بگذرند و اغلب پروازهای بین المللی شرق و غرب از حریم هوایی این جزیره عبور می کنند .

عمده هدف جمهوری اسلامی ایران از ایجاد منطقه آزاد قشم در سال 1369 استفاده بهینه از موقعیت ممتاز این جزیره برای تبدیل شدن به یک قطب بزرگ اقتصادی صنعتی، تسهیل و توسعه جریان صادرات و واردات، جلب مدیریت علمی و روز جهان، جذب سرمایه و تکنولوژی پیشرفته بوده است. با اعلام محدوده ای به وسعت 200 هکتار از بندر عظیم و مجهز شهید رجایی به عنوان منطقه ویژه اقتصادی از سوی دولت و افزوده شدن آن به حریم اختیارات قانونی سازمان منطقه آزاد قشم، این سازمان قادر است فصل جدیدی از ارائه تسهیلات – با استفاده از تجهیزات پیشرفته اسکله شهید رجایی – را در زمینه تخلیه و بار گیری انواع کالا برای کشتی های اقیانوس پیما آغاز کند و امکاناتی مطلوب در تبادل کالا و ترانزیت به بازرگانان عرضه بدارد.

به دلیل وجود ذخایر عظیم زیرزمینی ( نفت و گاز ) و معادن مختلف، همچنین قرار گرفتن در تنگه استراتژیک هرمز، جزیره قشم از موقعیتی کاملاٌ استثنایی برای تبدیل شدن به یک کانون اقتصادی صنعتی موفق و پیشتاز در کشورهای خاورمیانه، آسیای میانه و حوزه اقیانوس هند به ویژه در خلیج فارس و دریای عمان برخوردار است.

قشم افزون بر 100 هزار جمعیت بومی دارد که در 60 آبادی و پنج شهر بزرگ و کوچک ( قشم ، درگهان ، طبل ، رمچاه ، لافت و رمکان ) به سر می برند. عمده فعالیت مردم قشم در زمینه هایی چون صیادی ( ماهی و میگو ) ، لنج سازی ، نخل داری و دادوستد متمرکز است.

شهر قشم در شرقی ترین نقطه جزیره واقع شده و به رغم آن که این شهر نسبت به کل جزیره مرکزیت هندسی ندارد ، اما به علت موقعیت مهم استراتژیک آن ( دید گسترده به جنوب و شمال وشرق، دید به تنگه هرمز ، نزدیکی به بندرعباس و …) از قدیم واجد اهمیت بوده و مهم ترین سکونتگاه جزیره محسوب می شده است. انتخاب قشم به عنوان پایگاه اصلی توسعه منطقه آزاد تجاری- صنعتی نیز بر اهمیت این شهر افزوده است.

به لحاظ آب و هوا جزیره قشم به عنوان بخشی از اقلیم بزرگ ایران کم و بیش تحت تأثیر جریان عمومی آتمسفر به خصوص جریان های سیبری، مدیترانه ای، آتلانتیک، جریانات موسمی اقیانوس هند و بالاخره جریانات عربستان و صحرا بوده و به خصوص با توجه به عرض جغرافیایی کم و مجاورت آن با آب های گرم خلیج فارس، درجه حرارت هوا ی این جزیره همیشه بالای صفر و به طور متوسط 26 درجه سانتی گراد است . برخورداری از یک فصل طولانی و گرم و مرطوب و یک فصل کوتاه و معتدل از ویژگی های عمده آب و هوایی جزیره به شمار می رود. مرتفع ترین نقطه جزیره در کیش کوه ( معروف به بو خو ) است که 350 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

بارندگی جزیره قشم متاثر از شرایط مدیترانه ای و در عین حال در معرض بارش های موسمی است . به این مفهوم که فصل بارش منطبق بر فصول نسبتاً سردتر سال بوده و فصل خشک مقارن با تابستان است . با این وجود، به علت نفوذ گاه به گاه جریانات فصلی اقیانوس هند ، یک ماکزیمم فرعی ضعیف بارندگی در مرداد ماه که اوج فعالیت این جریان است نیز وجود دارد.

امید آنکه جزیره قشم در فصل جدید حیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی خود نماینده ای شایسته برای فرهنگ پویا و اقتصاد و بازرگانی ایران در منطقه باشد و نقشی ارزنده و بر جسته در جهان امروز ایفا کند .

باید ها و نباید ها در طرح جامع قشم

قشم در میان مناطق آزاد کشور ایران از جهاتی دارای وضعیتی استثنایی است. اول آنکه تمثیلی تمام عیار از خود کشور است و از این لحاظ با بندر یا سرزمینی بکر و محدود که تنها مشمول یک اطلاق قانونی ( معافیت های مناطق آزاد ) است، قابل قیاس نیست.

جزیره ای است وسیع با فاصله اندکی از خاک اصلی، دارای تاریخ اجتماعی و فرهنگی پیوسته و مشابه سایر نقاط جمعیتی کشور. قابلیت های انسانی، طبیعی و معدنی آن چشمگیر و مستعد توسعه فراگیر به شمار می رود. این قابلیت ها منحصر به موقعیت جغرافیایی آن یا بخش توریسم یا بخش صنعت و معدن و … نیست بلکه مجموعه آن ها است .

به همین دلیل برنامه ریزی برای آن نیز با سایر مناطق آزاد متفاوت است. به عبارتی برنامه ریزی برای آن مانند برنامه ریزی برای کل کشور است. هر چند که جزیره محدوده یک شهرستان را در بر می گیرد یعنی سرزمین بکر نیست که همه ایده های مدرن مدیریت و توسعه کالبدی را بتوان برای آن تصور نمود. برای رفع این پیچیدگی در سال 1992 میلادی بنا به سفارش منطقه آزاد تازه تأسیس قشم برنامه ریزی برای راهگشایی توسعه علمی آن آغاز شد و این امر به مشاور سوئدی سوئکو واگذار گردید.

رئوس این برنامه در مقابل تغییرات عمومی درکشور و تغییر در مدیریت ها و سیاست به طور مداوم مورد علاقه و بازبینی قرار گرفته است، با این وجود به دلیل بنیادین بودن مباحث آن برای شناخت قابلیت ها و امکانات و موانع همواره می توان به آن مراجعه نمود. آنچه در این میان حائز اهمیت است تحقق یا عدم تحقق الگوها و اعداد و ارقام نیست بلکه متدولوژی جامعی است که برای خواننده قالب های صحیحی را برای درک پیچیدگی ها عرضه می نماید.

در اینجا رئوس کلی یا فلسفه عمومی توسعه از دیدگاه برنامه ریزان مذکور شامل باید ها و نبایدها در بخش ها اجمالاً مطرح می شود.

محیط فرهنگی

توسعه باید به دنبال تعادل اجتماعی در میان مردم قشم و با روشی باشد که حافظ میراث فرهنگی آنهاست . در دورنمای آینده ترکیب گروههای قومی و ملیتهای مختلف پیش بینی شده است که آزادی برای فرهنگهای مختلف بایستی تسهیل شود.

در حالی که بروز برخی از تمایلات فرهنگی ممکن است به عنوان انحراف از نرمهای رایج در ایران شناخته شود، تسهیلات خاص برای سایر ملیتها و یا گروهای قومی و بین المللی ممکن است مجاز شمرده شود.

توسعه انسانی

در روزگار کنونی نیز قشم همچنان توانسته است موقعیت ممتاز خود را حفظ کند. همه کشتی های عازم کشورهای حاشیه خلیج فارس می باید از نزدیکی سواحل جنوبی قشم بگذرند و اغلب پروازهای بین المللی شرق و غرب از حریم هوایی این جزیره عبور می کنند .

اختلاف نرخ سواد بین مردم قشم و ایران به طور کلی در مدت ده سال باید حذف شود. آموزش، تربیت و دیگر روابط مربوط به نیروی کار باید فراهم شود. یعنی از طریق تسهیل در استخدام و شرکت اهالی قشم در بخش مدرن اقتصادی ، نرخ بیکاری و تعداد افراد آماده به کار به حداقل رسانده شود .

بیکاری باید به کمتر از نصف سطح فعلی و حدود 10 درصد در پنج سال آینده رسیده و فعالیتهای بازارکارگری باید مورد نظر قرار گیرد . مثلاً ؛ تعداد کارگران زن همسطح با ایران در یک دهه افزایش یابد . سلامت ، بهداشت ، و خدمات مربوط برای اکثریت مردم قشم باید به همان سطح ایران در مدت یک دهه برسد .

بهره برداری و حفاظت منابع طبیعی

میزان بهره برداری از منابع طبیعی غیر قابل جایگزین باید مطابق سیاست دراز مدت ایران برای بهره برداری از چنین منابعی باشد. بهره برداری از منابع طبیعی قابل جایگزین بایستی بر اساس اصل (lndefinite Long-Term Sustainable yield) I.L.T.S.Y باشد .

برای به حداکثر رساندن مقدار ارزش افزوده از بهره برداری منابع طبیعی غیر قابل جایگزین انتخاب بین درخواست و تصویب پروژه با توجه به قیمت خالص برگشتی بایستی انجام شود .

با توجه به ذخیره عظیم گاز طبیعی ، قیمت گذاری گاز طبیعی باید در برگیرنده هزینه نهایی عرضه در دراز مدت بر اساس نرخ واقعی تبدیل ارز، باشد. برای بقیه منابع طبیعی غیر قابل جایگزین مانند نفت، نمک ، آهک و غیره قیمت گذاری همچنین باید امکان کاهش مناسب حق بیمه ( جایزه ) را بدهد .

توسعه اقتصادی

رشد اقتصادی دراز مدت که قابل رقابت با تورم و بیکاری است باید سرفصل موضوعات اقتصادی باشد . موارد اقتصادی تکمیلی شامل ارزش افزوده منابع طبیعی داخلی و تولید ارز توسط صادرات غیر نفتی است .

هدف اصلی باید توزیع در آمد مناسب و متعادل باشد تا از ایجاد اقتصاد دو جانبه متشکل از بخش تجاری سنتی با برگشت کم از یک طرف و بخش مدرن بر درآمد از طرف دیگر اجتناب شود . گام های توسعه اقتصادی و انتخاب پروژه های صنعتی و زیر بنایی بایست دنباله رو اصول مالی و اقتصادی معتبر باشد . در نهایت منطقه آزاد تجاری باید به نحوی عمل کند که سرمایه گذاران انگیزه رقابت با سایر مناطق آزاد تجاری و یا صادراتی جهان را پیدا کنند .

زراعت و کشاورزی

زمینهای موجود و بالقوه برای کشاورزی و زراعت باید از سایر کاربردها بر کنار باشند . علی رغم پیش شرط های کلی نامطلوب برای کشاورزی و زراعت ، باید در حد امکان از پتانسیل موجود با معرفی تکنیکهای مدرن مانند بذر اصلاح شده ، کودها و سموم دفع آفات نباتی ، روشهای گندزدایی و بسته بندی خرما ، بذر افشانی مصنوعی ، خدمات دام پزشکی و غیره که در کلیه موارد دارای افزایش توان تولید تا 50 درصد می باشد ، بهره برداری کرد . کشت و صنعت ، ارزش فرآورده های کشاورزی را می افزایند ، مثلاً مرغداریها و دامداریها باید بهبود یابند.

شیلات

برای نگهداری سطح پایدار صید همه گونه ها که از حد اکثر بازده موجود در دراز مدت فراتر نرود، باید تلاش شود . این اندازه باید با حداکثر فعالیت ماهیگیری موجود جمعیت قشم سنجیده شود . افزایش صید ماهی های ساردین باید توسط ترویج روش های جدید ماهی گیری ارزیابی شود. تأسیس ناوگان ماهیگیری در جزیره قشم در جهت بهره برداری از ذخائر عظیم مزوپلاژیک دریای عمان نیز باید ترویج شود.

صنعت

توسعه صنعتی باید روی فرآیندهای بالا دست و میانی، منابع طبیعی داخلی انبوه و کم هزینه، با استفاده از چنین منابع طبیعی در صنایع انرژی بر متمرکز شود.

صنایعی که از موقعیت جغرافیایی راهبردی جزیره قشم به عنوان دروازه ای به ایران، خلیج فارس و کشور های شوروی سابق سود می برند ، بایستی ارتقاء پیدا کنند .

صنایعی که با زنجیره قوی به سرزمین اصلی متصلند بایستی تشویق شوند . صنایع با جهت گیری صادرات نیز باید تشویق شوند .

صنایعی که ممکن است به کسب تکنولوژی خارجی و یا دستیابی به بازارهای شبکه بین المللی تمایل دارند باید ترغیب شوند . صنایعی که قرار است تأسیس شود باید از نظر مالی و اقتصادی قابل اجراء باشند .

شرایط مطلوب برای سمت گیری فعالیتهای تجاری باید ایجاد شود تا موجب جذب سرمایه گذاران خارجی شده و بدینوسیله نشان دهد که ایران با سیاستهای جدید اقتصادی ، یک کشور جاذب برای مهمانان خارجی است می توان در آن سرمایه گذاری کرد . در این خصوص به سرمایه گذاریها ی بخش خصوصی بایستی ارجحیت داده شود . از سرمایه گذاری های مستقیم خارجی ترجیحاً مشترک شرکا ایرانی باید استقبال کرد . انتقال تکنولوژی از قشم به ایران به تشویق الحاق شرکتهای ایرانی و خارجی و فراهم سازی مواد خام از ایران و کاربرد دانش فنی ایرانیها در طرح های صنعتی باید ارتقا یابد.

بخش خدمات

ایجاد مؤسسات خدمات حرفه ای در زمینه هایی مانند بیمه ، موضوعات قانونی ، تبلیغات ، خدمات مشاوره حمل بار ، کشتیرانی ، تعمیرات ، انبار ، حمل و نقل ، عمده فروشی ، و خرده فروشی و غیره بایستی ترویج پیدا کند تا امر توسعه منطقه آزاد قشم تسهیل یابد .

ایجاد تهسیلات بانکی در قشم که منجر به شناخته شدن جزیره قشم به عنوان یک مرکز مبادله مالی در ناحیه خواهد شد نیز باید تأکید شود .

توسعه توریسم

با توجه به زیبایی قسمتهایی از جزیره قشم و پتانسیلهای جاذبی که با امکانات معافیت گمرکی ایجاد شده است ، تسهیلاتی مانند هتل ، رستوران ، اماکن ورزشی و سایر وسایل تفریحی به منظور توسعه توریسم در قشم باید تأسیس شود .

توریسم می تواند منبع مهم در آمد و فرصتهای شغلی در جزیره به ویژه در کوتاه مدت و میان مدت باشد .

منبع: سیری در ایران