فلسفه و حکمت عزاداری برای معصومین (ع) چیست؟
عزاداری برای معصومین علیهمالصلوة و السلام، که از بهترین عبادات است، یک یا دو حکمت ندارد. بلکه مانند سایر اعمال صالح، خیر و عبادات از حکمتها و آثار فردی و اجتماعی بسیاری برخوردار است که ذیلاً فقط به برخی از اهمّ آنها اشاره میگردد.
الف – از حکمتها و آثار خیر دنیوی و اخروی عزاداری برای معصومین (ع)، تجلی و ظهور معرفت و محبت و معین نمودن جهت «خط» و تداوم اتصال است.
هر محبّی از فقدان، رحلت یا دوری محبوب خود [اگر چه انسان نباشد و حتی کالا باشد) به رنج و محنت فرو رفته و اندوهگین میگردد، چه رسد به این که محبوب او، راهنما، امام، هادی و الگوی او باشد.
از طرف دیگر، انسان از آن جهت که ذاتاً فقیر و فانی است، هویت و بقایش به تناسب آن شخص یا چیزی است که او را هدف و محبوب قرار داده و به او متصل میگردد. مانند یک قطرهی آب که اگر به لجنزار و باتلاق پیوست، خودش هم لنجزار و باتلاق میگردد و اگر به رودخانه و دریا پیوست، خودش هم رود و دریا میگردد. «قطره تا با دریاست، دریاست – ورنه قطره قطره و دریا دریاست». لذا خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: با دشمنان خدا و منافقین هم نشین و هم صحبت نگردید، وگرنه خودتان نیز از آنانید:
«وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْكُمْ فِی الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللَّهِ یُكْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فی حَدیثٍ غَیْرِهِ إِنَّكُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنافِقینَ وَ الْكافِرینَ فی جَهَنَّمَ جَمیعاً» (النساء، 140)
ترجمه: این معنا را بر شما نازل كرد كه هر گاه شنیدید به آیات خدا كفر ورزیده مىشود و به آن استهزاء مىكنند با آنان منشینید تا به سخنى دیگر بپردازند و گر نه شما نیز مثل آنها خواهید بود و بدانید كه خدا كافران و منافقان را در جهنم فراهم خواهد آورد.
پس، مهم است که انسان با چه کسانی هم هدف، هم پیمان، هم سنگر، همراه، هم درد و ... میباشد. با کدام شادی شاد و با کدام غم مغموم میگردد؟ هر حادثهای برای عدهای شیرین و برای عدهای تلخ است، بسیاری را شاد و بسیاری را مغموم میسازد. به عنوان مثال حادثهی عاشورا، بنیامیه و هم هدفان آنان را تا قیام قیامت شاد میکند « اَللَّهُمَّ اِنَّ هذا یَوْمٌ تَبَرَّكَتْ بِهِ بَنُو اُمَیَّةَ» و پیروان اباعبدالله الحسین (ع) را تا قیام قیامت مغموم و مصیبزده میگرداند«لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصیبَةُ بِكَ عَلَیْنا وَ عَلى جَمیعِ اَهْلِ الْاِسْلامِ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصیبَتُكَ فِى السَّمواتِ عَلى جَمیعِ اَهْلِ السَّمواتِ ...» و شاد بودن با شادی اهل عصمت (ع) و اندوهناک بودن با اندوه آنان، هم هدفی، همراهی و اتصال با آنان را تداوم میبخشد.
ب – و اما عزاداری برای اهل عصمت (ع) از منظر اجتماعی و نیز حیات و سرنوشت اعتقادی و سیاسی مسلمین نیز دارای حکمتها و آثار بسیاری مانند: حفظ و انتقال واقعیتهای تاریخی، حفظ و بسط شعایر، اتحاد معنوی، بیداری و ایجاد حرکت علیه ظلم و نفاق و استبداد و ... دارد که برای شرح آن فقط به گذر چند جمله از بیانات حضرت امام خمینی (ره) و حضرت امام خامنهای، به عنوان عالم، مجتهد، مرجع ... و رهبر یک حرکت اعتقادی - سیاسی مهم در تاریخ بشریت بسنده میگردد:
رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره):
ب/1: آنها (رژیم سلطنت رضا خان و پسرش و دشمنان اسلام) فهمیده بودند ... از این مجالس عزاداری یک کاری میآید که نمیگذارد اینها کارشان را انجام بدهند.
وقتی یک ملت در ماه محرم، سرتاسر یک مملکت، یک مطلب را میگویند، شما انگیزه این گریه و این اجتماع در مجالس روضه را خیال نکنید که فقط این است که ما گریه کنیم برای سیدالشهدا. نه سیدالشهدا احتیاج به این گریهها دارد و نه این گریهها خودش ـ فی نفسه ـ کاری از آن میآید، لکن این مجلسها مردم را همچو مجتمع میکنند و یک وجهه میدهند، سی میلیون، سی و پنج میلیون جمعیت در دو ماه محرّم و خصوصاً دهۀ عاشورا، یک وجهه، طرف یک راه میروند. اینها را در این ماه محرّم، خطبا و علما در سرتاسر کشور میتوانند بسیج کنند برای یک مسئله. این جنبۀ سیاسی این مجالس بالاتر از همۀ جنبههای دیگری که هست. بیخود بعضی از ائمۀ ما نمیفرمایند که برای من در منابر روضه بخوانند. بیخود نمیگویند ائمۀ ما به اینکه هر کس که بگرید، بگریاند یا صورت گریه، گریه کردن به خودش[بگیرد]اجرش فلان فلان است. مسئله، مسئلۀ گریه نیست. مسئله، مسئلۀ تباکی نیست. مسئله، مسئلۀ سیاسی است که ائمۀ ما با همان دید الهی که داشتند، میخواستند که این ملتها را با هم بسیج کنند و یکپارچه کنند از راههای مختلف. اینها را یکپارچه کنند تا آسیبپذیر نباشند.
ب/2: این را باید همۀ گویندگان توجه بکنند، و ما باید همه متوجه این معنا باشیم که اگر قیام حضرت سیدالشهدا ـ سلاماللّه علیه ـ نبود، امروز هم مانمیتوانستیم پیروز بشویم. تمام این وحدت کلمهای که مبدأ پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزا و این مجالس سوگواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد.
مقام معظم رهبری، حضرت آیتالله العظمی امام خامنهای:
ب/3: هم در خود حادثه و هم در ادامه و استمرار حادثه، عاطفه یك نقش تعیینكنندهاى ایجاد كرده است، كه باعث شد مرزى بین جریان عاشورایى و جریان شیعى با جریانهاى دیگر پیدا شود. حادثهى عاشورا، خشك و صرفاً استدلالى نیست، بلكه در آن عاطفه با عشق و محبت و ترحم و گریه همراه است. قدرت عاطفه، قدرت عظیمى است؛ لذا ما را امر مىكنند به گریستن، گریاندن و حادثه را تشریح كردن. زینب كبرى(س) در كوفه و شام منطقى حرف مىزند، اما مرثیه مىخواند؛ امام سجاد بر روى منبر شام، با آن عزت و صلابت بر فرق حكومت اموى مىكوبد، اما مرثیه مىخواند. این مرثیهخوانى تا امروز ادامه دارد و باید تا ابد ادامه داشته باشد، تا عواطف متوجه بشود. در فضاى عاطفى و در فضاى عشق و محبت است كه مىتوان خیلى از حقایق را فهمید، كه در خارج از این فضاها نمىتوان فهمید. (بیانات در دیدار روحانیان و مبلغان در آستانهى ماه محرم 5/11/84)
ب/4: بیان ماجراى عاشورا، فقط بیان یك خاطره نیست. بلكه بیان حادثهاى است كه - همانطور كه در آغاز سخن عرض شد - داراى ابعاد بىشمار است. پس، یادآورى این خاطره، در حقیقت مقولهاى است كه مىتواند به بركات فراوان و بیشمارى منتهى شود. لذا شما ملاحظه مىكنید كه در زمان ائمّه(ع)، قضیهى گریستن و گریاندن براى امام حسین علیهالسّلام، براى خود جایى دارد. مبادا كسى خیال كند كه در زمینهى فكر و منطق و استدلال، دیگر چه جایى براى گریه كردن و این بحثهاى قدیمى است! نه! این خیالِ باطل است. عاطفه به جاى خود و منطق و استدلال هم به جاى خود، هر یك سهمى در بناى شخصیت انسان دارد. (بیانات در جمع روحانیون استان «كهگیلویه و بویراحمد» در آستانهى ماه محرّم 17/3/73)
*- و آن چه در این مختصر اشاره شد، فقط برخی از حکمتها و آثار عزاداری برای اهل عصمت (ع) میباشد.
منبع : ایکس – شبهه