تبدیل ابوریحان بیرونی به درونی

خواهشی است از همه آنان که مدعی حمایت از علم و دانش هستند، درخواستی برای پاسداری از آن... و بخشی از این پاسداری زنده نگه داشتن یاد عالمان بی نظیری در تمدن اسلامی است که می توانند و باید الگویی برای نسل امروز ما باشند... او کسی جز بیرونی نیست که چهار سال دیگر هزاره وفات اوست...

وفات دانشی مرد بزرگ تمدن اسلامی، ابوریحان بیرونی در سال 440 هجری رخ داده است، و دقیقا چهار سال دیگر، هزاره این شخصیت علمی است، مردی که جهان علم به طور عموم، و عالم اسلامی و تمدن ایرانی، وامدار جدی کنکاش ها و کاوش های علمی اوست.

در میان انبوه الگوهایی که به مردم معرفی می کنیم و در کنار بزرگداشت های فراوانی که در مناسبت های مختلف و در طول سالیان داشته ایم، جای اندیشمندی یگانه و بی همتا مانند ابوریحان بیرونی به تمام معنا خالی است، چُنان که در میان مردم فرهیخته ایران بزرگ فرهنگی که به خاطر داشتن سنت ها و ارزش های اصیل در تاریخ پایدار مانده اند؛ عالمی چون بیرونی با ویژگی های منحصر به فرد در حوزه ریاضیات، نجوم، طب و دارو و به خصوص تحقیقات اجتماعی و تاریخی؛ می تواند یک الگوی بسیار ارزنده ،جاندار و نیرومند باشد.

خلاقیت و ابداع، آزاداندیشی، تجربه گرایی در حوزه علوم طبیعی، همراه با پرهیز از گرایش های غیر علمی و خرافی، تلاش برای توسعه و تعمیق علوم انسانی، و در عین حال، داشتن باورهای دینی معقول و تدینی حکیمانه، بیرونی را از بسیاری از متفکران دوره اسلامی متمایز می کند، و آثارش بی اختیار آدمی را به تواضع برابر او وا می دارد.

به همه اینها علاوه کنیم همت بیرونی را در آغاز عصری که زبان فارسی در حال بالیدن بود، در تبدیل آن از یک زبان عامیانه به یک زبان علمی؛ و این با وجود همه دشواری ها، کاری بود بس سترگ که در کنار تلاش شاعران برجسته نوظهور این دوره در عرصه ادب، خدمتی شایسته به زبان فارسی به شمار می آمد، سهمی که هیچ گاه نباید فراموش شود.

با ای حال و از میان همه اینها، بیرونی، نویسنده ای خلاق، تجربه گرا، نقّاد، عالم به معنای اصیل آن است که سهمی بی نظیر در تمدن اسلامی دارد، دانشمندی که خلوص علمی را مورد تاکید قرار داد و تفکر علمی را اصل گرفت و کوشید تا در هر موضوعی که قدم می گذارد، راهی نو بیابد.

چنین الگویی در تمامی تمدن اسلامی بی نظیر است و در این باره هیچ تعارفی وجود ندارد. طبیعی است که سایر دانشمندان جهان اسلام، تلاشهای زیادی برای گسترش علوم اسلامی کرده اند، اما بیرونی چیز دیگری است و از سنخ دیگر.

امروزه روز، برای تمدن اسلامی که از نظر علمی در حالت گذار و شاید با دید منفی دچار نوعی گسیختگی است، بیرونی درست همان چیزی است که ما به او نیاز داریم، دانشمندی پر تحرک، عمیق، مسلط، و در عین حال، وفادار به ارزش های دینی و سنت های اجتماعی خودش. برای او فقط و فقط علم ارزش دارد و هر آنچه در توان دارد برای تولید آن بکار بسته است.

عرصه فعالیت علمی او و نوآوری ها، تنها در طبیعیات و نجوم و پزشکی نیست، بلکه در حوزه علوم انسانی هم هست، کسی که با اصل قرار دادن بی طرفی تلاش می کند بدرستی دریابد که دیگران در هر زمینه چه گفته اند و می گویند.

اگر قرار باشد برای این بزرگمرد علم، در چهار سال دیگر، مراسمی درخور برپا شود، با وجود این همه مراکز علمی و دانشگاهی که ما داریم و توان بالقوه ای که در استادان ما هست، می توان پیش بینی کرد، اگر، بله اگر تلاش جدی صورت گیرد، کاری درخور او انجام شود.

قدر این مرد، این قدر بزرگ هست که دست کم دو تا سه وزرات خانه به همراه نهاد نیرومندی چون شهرداری تهران، برای این بزرگداشت او و سرمایه گذاری برای شناساندن درست او و نشر آثارش به صورت یک پارچه، همراه با صدها پژوهش در قالب کتاب و مقاله، برنامه ریزی کرده و از موسسات علمی و پژوهشی موجود برای ارائه تصویری واقعی والگویی شایسته از بیرونی کمک گرفته شود.

مسلما در این صورت، «بیرونی» دیگر بیرونی نخواهد بود و تبدیل به «درونی»‌ خواهد شد و به جای حاشیه، در متن قرار خواهد گرفت.

این کار می تواند زمینه ای برای بازنگری در تمدن اسلامی هم باشد و نقاط قوت و ضعف آن مورد بررسی قرار گیرد.

وبلاگ رسول جعفریان