کاهش وزن با جراحی باریاتریک: بایدها و نبایدها

جراحی باریاتریک به عمل‌های جراحی گفته می‌شود که در آن تغییراتی در دستگاه گوارش فرد ایجاد می‌شود و در نتیجه آن، کاهش وزن برای فرد تسهیل می‌گردد.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

عمل جراحی باریاتریک چیست؟

چاقی وضعیتی است که در آن وزن از مقادیر استاندارد برای قد فراتر می‌رود و انباشتگی چربی در بخش‌هایی از بدن بیش از حد متعارف می‌شود. رایج‌ترین روش مورد استفاده برای سنجش چاقی، نمایه توده بدنی (BMI) است. سازمان جهانی بهداشت، BMI بیشتر یا مساوی 25 را اضافه وزن و BMI بیشتر یا مساوی 30 را به عنوان چاقی تعریف می‌کند. چاقی درجه 1 برابر با BMI 30 تا 35، چاقی درجه 2 برابر با BMI 35 تا 40 و چاقی درجه 3 برابر با BMI بیشتر یا مساوی 40 تعریف می‌شود. چاقی درجه 2 و درجه 3 به عنوان چاقی مفرط شناخته شده است.

چاقی به ویژه چاقی مفرط منجر به افزایش بروز عوارض بی‌شماری از جمله دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی-عروقی، انواع سرطان‌ها، دردهای مزمن کمر و کاهش امید به زندگی می‌گردد. کاهش وزن و حفظ آن برای طولانی‌مدت در افراد مبتلا به چاقی مفرط بسیار دشوار است.

جراحی باریاتریک یک گزینه درمانی برای افراد مبتلا به چاقی مفرط است که موفق به کاهش وزن از سایر روش‌ها نظیر رژیم‌های کاهش وزن، افزایش فعالیت بدنی و درمان‌های دارویی نشده‌اند و یا نتوانسته‌اند وزن کاهش یافته خود را حفظ کنند. همچنین، روش جراحی باریاتریک برای بیماران چاقی که مبتلا به مشکلات جدی سلامتی مرتبط با چاقی نظیر دیابت نوع 2 و یا آپنه انسدادی هستند نیز یک گزینه درمانی محسوب می‌شود.

جراحی باریاتریک به عمل‌های جراحی گفته می‌شود که در آن تغییراتی در دستگاه گوارش فرد ایجاد می‌شود و در نتیجه آن، کاهش وزن برای فرد تسهیل می‌گردد. این نوع جراحی با کاهش وزن سبب بهبود در بسیاری از بیماری‌های همراه با چاقی از جمله دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی-عروقی، آپنه آ در خواب، کبد چرب، تکرر ادرار و درد زانوها و لگن می‌شود. علاوه بر آن، بیمار پس از جراحی توانایی فعالیت بدنی بیشتری را پیدا می‌کند. کیفیت زندگی، تصویر فرد از بدنش و اعتماد به نفس فرد نیز پس از جراحی افزایش می‌یابد.

عمل جراحی باریاتریک برای چه افرادی مناسب است؟

با وجودی که روش جراحی برای رسیدن به یک وزن مناسب و حفظ آن یک روش وسوسه انگیز است ولی نمی‌تواند برای همه افراد انتخاب مناسبی باشد.

معیارهای اولیه برای انجام عمل جراحی باریاتریک شامل:

BMI بیشتر یا مساوی (kg/m2) 40 و یا BMI بیشتر یا مساوی (kg/m2) 35 همراه با بیماری‌های زمینه‌ای نظیر دیابت، آپنه آ شدید در خواب، فشارخون بالا

فرد قبلاً اقدامات کاهش‌دهنده وزن شامل رژیم‌درمانی، ورزش، رفتاردرمانی و دارودرمانی را امتحان کرده باشد ولی موفقیت محسوسی در جهت کاهش وزن نداشته باشد و یا فرد نتوانسته باشد وزن کاهش یافته خود را حفظ کند.

فرد لازم است، بیش از 5 سال سابقه ابتلا به چاقی مفرط داشته باشد.

چنانچه فرد معیارهای اولیه برای جراحی را داشته باشد در قدم بعدی تحت ارزیابی یک تیم مراقبتی قرار می‌گیرد. تیم مراقبتی معمولاً از پزشک، رژیم درمان، روان‌شناس و پزشک جراح تشکیل می‌شود. تیم مراقبتی فرد را از لحاظ وضعیت تغذیه، تاریخچه وزن، وضعیت سلامت جسمی و روانی مورد ارزیابی قرار می‌دهند. سپس، تشخیص می‌دهند که آیا روش جراحی باریاتریک برای فرد گزینه مناسبی می‌باشد و اگر هست، کدامیک از روش‌های جراحی باریاتریک احتمال بیشترین موفقیت و کمترین عوارض را برای فرد به ارمغان خواهد آورد.

برخی از مشکلات روانی شامل پرخوری عصبی، اعتیاد، افسردگی و اضطراب بهتر است که پیش از جراحی درمان شود. موفقیت عمل جراحی در این‌گونه افراد کمتر از سایرین می‌باشد. اگرچه امروزه برای جراحی باریاتریک محدودیت سنی وجود ندارد ولی احتمال بروز عوارض پس از جراحی در سن‌های بیشتر از 60 سال و کمتر از 18 سال بیشتر از سایر سنین می‌باشد.

از نظر علم پزشکی، عمل‌های جراحی جهت کاهش وزن در دسته عمل‌های جراحی بزرگ قرار می‌گیرند و مانند سایر عمل‌های بزرگ دارای خطرات بالقوه می‌باشند. عوارض کوتاه مدت و بلندمدت جراحی باریاتریک بر اساس نوع روش جراحی متفاوت است ولی به طور کلی شامل موارد زیر است:

عوارض کوتاه مدت: خونریزی، عفونت، نشت از بخش‌هایی از معده یا روده که دستکاری شده‌اند، لخته خون در پاها که ممکن است به سمت ریه یا قلب حرکت کند، مشکلات تنفسی و در مواردی نادر مرگ و میر

عوارض طولانی‌مدت: سندرم دامپینگ که سبب اسهال، تهوع، استفراغ و نفخ می‌گردد، سنگ‌های صفراوی، افت قند خون (هیپوگلیسمی)، زخم‌های گوارشی، حالت تهوع، عدم تحمل غذایی، سوءتغذیه، کم‌خونی، انسداد گوارشی و فتق

قبل از انجام عمل، فرد بایستی انگیزه و توانایی کافی برای تغییر همیشگی در سبک زندگی خود شامل رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم و فعالیت بدنی روزانه بیشتر را داشته باشد. علاوه بر آن فرد باید بداند که لازم است در یک دوره طولانی‌مدت پس از عمل، جهت بررسی وضعیت سلامت جسمی و روانی خود در زمان‌های خاصی به مرکز درمانی مراجعه کند.

عمل جراحی باریاتریک به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟

جراحی‌های کاهش وزن را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

١) اعمال جراحی محدودکننده حجم معده: روش‌های جراحی که با ایجاد تغییرات در معده سبب کاهش حجم معده می‌گردند. در این روش جراحی فرد در هر بار غذا خوردن احساس سیری زودتری نسبت به قبل دارد و حجم معده سریع‌تر پر می‌شود. روش کوچک کردن معده با حلقه تنظیم شونده به روش لاپاروسکوپی روش گاستروکتومی اسلیو، تا کردن معده، بالون معده از جمله این روش‌ها هستند.

2) اعمال جراحی کاهش‌دهنده جذب غذا: در این روش جراحی، تغییراتی در روده کوچک صورت گرفته که باعث می‌گردد بدن فرد، کالری و مواد مغذی کمتری از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها جذب کند. این گروه شامل روش جراحی تغییر مسیر صفرا و پانکراس و تغییر مسیر صفرا و پانکراس با جابجایی اثنی عشر می‌باشد.

3) اعمال جراحی ترکیبی که از دو حالت فوق باهم استفاده می‌شود. روش بای پس معده در این گروه قرار می‌گیرد.

در ایران سه روش جراحی چاقی شامل روش حلقه گذاری قابل تنظیم معده، روش گاستروکتومی اسلیو و روش بای‌پس معده بیشتر از سایر روش‌ها رایج بوده و روش‌های جراحی تغییر مسیر صفرا و پانکراس و تغییر مسیر صفرا و پانکراس با جابجایی اثنی عشر کمتر رایج می‌باشد.

روش حلقه گذاری قابل تنظیم معده به روش لاپاروسکوپی

در این روش جراحی یک حلقه (باند) سیلیکونی قابل تنظیم دور قسمت ابتدایی معده قرار داده می‌شود. با قرار دادن این حلقه در دور قسمت بالایی معده، معده به دو قسمت تقسیم شده و در قسمت فوقانی کیسه مانند می‌گردد. از آنجایی که قسمت فوقانی معده ظرفیت کمی دارد، سریع پر شده و در نتیجه مغز احساس سیری زودرس می‌نماید. همچنین، باند سیلیکونی باعث می‌شود قسمت بالای معده از طریق یک مسیر عبور باریک به قسمت پایین‌تر ارتباط داشته باشد. بنابراین، سبب حرکت آهسته مواد غذایی در طول لوله گوارش می‌گردد.

حلقه ذکرشده از طریق یک لوله به ناحیه‌ای در زیر پوست وصل می‌شود. پزشک جراح در جلسات بعد از عمل مقداری محلول به داخل حلقه از طریق پوست شکم تزریق می‌کند که این امر سبب تنگ شدن حلقه و در نتیجه کوچک‌تر شدن حجم معده می‌شود و به این نحو مقدار غذای دریافتی فرد تنظیم می‌گردد.

تزریق به داخل حلقه بر اساس وضعیت بیمار انجام می‌شود. این روش جراحی عمدتاً برای افرادی که دارای BMI بین 35 تا 40 باشند، یا بیماران با BMI بین 30 تا 35 که به یکی از عوارض چاقی مبتلا شده باشند، همچنین برای افرادی که شیرینی‌خور نیستند و عادت به خوردن غذاهای حجیم با کالری پایین دارند پیشنهاد می‌شود. این روش در مقایسه با روش‌های اسلیو و بای‌پس معده دارای عوارض جانبی کمتری بوده و نسبت به آن‌ها کمتر تهاجمی می‌باشد.

زمان کوتاه عمل، زمان کوتاه بستری، دوره بهبودی سریع و قابل تنظیم بودن حلقه پس از جراحی از جمله مزایای این روش محسوب می‌شود. استفراغ و عدم تحمل غذا، جابجایی حلقه و گشاد شدن معده، بازگشت محتویات معده به مری و درنهایت گشادی مری و کاهش وزن ناکافی از معایب این روش جراحی محسوب می‌شود.

شرایطی که بیماران پس از این نوع عمل جراحی جهت غیرفعال نمودن حلقه و خارج کردن آن بایستی به پزشک مراجعه نمایند شامل بارداری، هر گونه عمل جراحی که مستلزم بیهوشی عمومی باشد، بیمارانی که مسافرت طولانی‌مدت در پیش رو دارند و در مواردی که گشادی مری در اثر تنگی بیش از حد حلقه بروز کند، می‌باشد.

منبع: زندگی آنلاین - دکتر آزیتا حکمت دوست؛ متخصص تغذیه و زینب مختاری، دانشجوی دکترای تغذیه و رژیم‌درمانی