پژوهش سرا فرصتی برای یادگیری علمی و عملی

این روزها  پژوهش سراهای دانش آموزی هر یک از مهم ترین قطب های علمی کشور هستند و نقش بسیار مهمی در روند پژوهش دانش آموزان دارند؛ این در حالی است که در شهر تهران، پایتخت کشور، هنوز حتی واژه پژوهش سرا برای بسیاری از دانش آموزان و خصوصا اولیای آنان نامی ناآشنا است. بسیاری از اولیای دانش آموزان هنوز نمی دانند که حضور دانش آموزانشان در  پژوهش سراها  و استفاده از امکانات پژوهشی، جزئی از حقوق آنان است و این عدم آشنایی، فرصتی می شود برای کم کردن کیفیت فعالیت در پژوهش سراها که گاه حتی مبدل شدن محل پژوهش و آزمایش به یک ساختمان بی مصرف را درپی دارد.

متأسفانه پژوهش سرا به عنوان یکی از مهم ترین مراکز منابع یادگیری اثر بخش در نظام آموزشی هنوز جایگاه خاص خود را به دست نیاورده است. از پژوهش سرا به عنوان انبار مهمات آموزشی یاد می شود؛ جایی که فرصت یادگیری اثر بخش با استفاده از آخرین تکنولوژی های روز بستری مهیا است.

پژوهش سرا زمانی فعالیت و سازمان خود را شاهد و گواه بر حرکت علمی کشور می بیند که مدارس ما هنوز مجهز به فنون یادگیری اثرگذار نشده اند. این بدان معناست که محدودیت های زمانی و مکانی و مالی مانع از بروز حرکت های علمی گسترده از مدارس می شود.

همچنین نبود نیروی انسانی متخصص در زمینه های مختلف علمی (ریاضی، فیزیک، زیست، زمین شناسی، شیمی، رایانه، تکنولوژی سمعی و بصری، کتابخانه و ...) در مدارس حجمه کار را بر دوش معلم و احیانا معاون و مدیر مدرسه انداخته است. از جهتی آشنا نبودن معلمین به فنون  یادگیری آزمایشگاهی این هدف بزرگ را با چالش روبرو کرده است.

پژوهش سرا این امکان را دارد که بتواند با ارائه کلاس های آزمایشگاهی به صورت تخصصی زمینه  بروز خلاقیت فکری نوآموزان عرصه علم را صیقل داده و معلمین را علاقه مند و دانش آموزان را مشتاق تر از گذشته به یادگیری دعوت کند. از این راهبرد، اولیا هم در چند و چون کار قرار گرفته و اذهان آنان متوجه این اتفاقات شگرف خواهد شد.

کشور به تربیت پژوهشگر نیازمند است

پای صحبت محمدعلی دشتی پور می نشینیم و آغاز شکل گیری پژوهش سراها  را این گونه شرح می دهد: «در سال 82 با توجه به عدم وجود کار علمی و آزمایشگاهی در مدارس که البته به علت نبود بودجه کافی و نیروی انسانی و امکانات لازم بود، فکر ایجاد مکانی در هر منطقه تحت عنوان آزمایشگاه مرکزی شکل گرفت.

فکر ایجاد آزمایشگاه مرکزی در سال 82 به سرعت اجرا شد. که البته نام آن به پژوهش سرا تغییر پیدا کرد.»

✔ یک کارشناس تعلیم و تربیت: پژوهشسرا این ظرفیت را دارد که به طور واقع آنچه را که هدف سند تحول بنیادین است یا به عبارت دیگر تربیت پژوهشگر را محقق کنند. در صورت حمایت از پژوهش سراها و اجرای آن، پتانسیلی برای ارتقاء کل نظام آموزشی وجود دارد.

وی ادامه می دهد: «پژوهش سرایی که در سال 82 در هر منطقه بنا شد، تنها مکانی برای انجام آزمایش های علمی دانش آموزان بود. افزوده شدن تدریجی رشته های مختلف را می توان حاصل از اختیارات مدیران  پژوهش سراها  و علاقمندی افراد هر منطقه دانست. پس از طی شدن دوره ای حدودا 8 ساله که  پژوهش سراها  به اغما رفته بودند از سال 90 نگرش مثبتی در این حوزه ایجاد شد. در کشور های توسعه یافته برای پژوهش، از در آمد ناخالص کشور حدود 3 درصد به عنوان سهم پژوهش در نظر گرفته می شود؛ این در حالی است که ما کمتر از حتی یک صدم درصد بودجه برای پژوهش داریم و این موضوع را می توان یکی از عوامل مهم در تلقی شدن کشور به عنوان وارد کننده دانست.»

دشتی پور در تکمیل صحبت هایش می گوید: «در چند سال اخیر پژوهشسرای دانش آموزی شهر تهران طی  یک حرکت خودجوش با توجه به باور های موجود در سند تحول بنیادین و نیاز کشور به تربیت پژوهشگر، اموری را در جهت پژوهش محور بودن نظام آموزشی انجام داده است.»

این کارشناس تعلیم و تربیت این موضوع را در شرایطی بیان می کند که نظام آموزشی فعلی یک نظام کنکور محور است و مدیران مدارس با توجه به آنکه میزان قبولی کنکور از آنان مطالبه می شود، ناگزیر به کم رنگ کردن یا بعضا حذف پژوهش هستند.

احیای نظام آموزشی در دستان پژوهش

پژوهش سراهای دانش آموزی به عنوان یک مرکز تخصصی در هر منطقه نیازمند متخصص ترین کارشناسان

هر رشته در آن منطقه هستند، اما با توجه به اظهارات دانش آموزانی که با پژوهش سراها  در ارتباط هستند و همچنین برخی مدیران پژوهش سرا می توان نتیجه گرفت، برخی دبیرانی که دچار مشکل جسمانی شده اند یا به هر دلیلی قادر به انجام امور دبیری نیستند به  پژوهش سراها  فرستاده می شوند تا از وظایف سبک تری برخوردار شوند.

محمدعلی دشتی پور از نتایج فعالیت های جهادی در پژوهش سراهای استان تهران در سال های اخیر به دبیرخانه جشنواره ملی دریا در پژوهش سرای منطقه سه، دبیرخانه ملی زیست فناوری در منطقه ده، قطب نور و لیزر در منطقه چهارده، قطب سلول های بنیادین در منطقه هجده و همچنین همکاری ستاد فناوری ریاست جمهوری با  پژوهش سراها   اشاره کرد.

این کارشناس تعلیم و تربیت یکی از مهم ترین دلایل نیاز به پژوهش در آموزش متوسطه را این گونه بیان می کند: «اگر در مقطع متوسطه یک مسئله برای دانش آموزان که آنها را به پژوهش و تحقیق وا دارد، طرح کنیم، از آن پس دانش آموز در اینترنت، در کتابخانه و یا در تفریحات با دوستان درگیر آن خواهد بود، نه اینکه سرگرم موارد بیهوده برای وقت تلف کردن شود.»

یک شاعر برگزیده جشنواره پروین اعتصامی: هیچگاه ادیب و هنرمند به عنوان یک پژوهشگر تلقی نمی شود. در حالی که اختراع و ابداع از طریق فنون هنری است که می توانند رشد پیدا کنند. اصولا واژه نخبه در مورد ما به کار نمی رود و این موضوع نشان دهنده اهمیت کم به فعالان در حوزه ادبیات است و این موضوع راضی کننده نیست.

رویکرد پژوهش سراهای دانش آموزی تهران در سال های اخیر گواه آن است که پژوهش سرا این ظرفیت را دارد که به طور واقع آنچه را که هدف سند تحول بنیادین است یا به عبارت دیگر تربیت پژوهشگر را محقق کنند.

از محمد علی دشتی پور در مورد عملکرد پژوهش سراها در جهت ایجاد علاقمندی به پژوهش می پرسم؛ وی در پاسخ می گوید: «طرحی را که سه سال روی آن فکر کرده بودیم، از سال گذشته تحت عنوان طرح نوین انجمن های علمی به طور آزمایشی اجرا کردیم.»

وی اظهار می دارد: «در صورت حمایت از این طرح و اجرای آن، پتانسیلی برای ارتقاء کل نظام آموزشی وجود دارد.»

این کارشناس با تجربه در انتهای کلامش می گوید: «این باور که در ده سال آینده در نظام آموزش و پرورش ایران اتفاقات خوبی می افتد و به شرایط مطلوبی می رسد یک خوش بینی محض است.

شرایط حاکم که عاملی برای نابود کردن عمر نسل ها است تنها نیاز مند یک تغییر اساسی که در آن افراد، حقوق خود را از نظام تعلیم و تربیت طلب کنند و همچنین طبق فرمایش رهبری نیازمند جریان های خودجوش فرهنگی خواهد بود.»

از ایده تا عمل

سارا روحی یک جوان پژوهشگر برخاسته از پژوهش سراهای دانش آموزی برایمان از آغاز فعالیت در  پژوهش سرای دانش آموزی تا کسب رتبه اول در مسابقات کشوری تبیان در رشته شیمی می گوید. این جوان باانگیزه که در حوزه نانو و شیمی و ایده پردازی و خلق کسب و کار های نو پا و همچنین برنامه نویسی فعالیت دارد، در توصیه به دانش آموزانی که به تازگی می خواهند وارد عرصه پژوهش شوند، می گوید: «صرفا داشتن  ایده خوب کافی نیست و باید با تلاش پی درپی طرح یا ایده خود را به ثمر برسانند.»

روحی که در جشنواره نانو در سطح کشور رتبه سوم را کسب کرده است با اعتقاد به این امر که ایده وقتی ارزش پیدا می کند که تبدیل به محصول شود، می گوید: «از پژوهشگران دانش آموز و نوجوان تقاضا دارم که هیچ گاه دست از تلاش نکشند، به هیچ عاملی در مسیر اجازه توقف ندهند و بعد از هر شکست بار دیگر شروع کنند.»

مقام اول استارت آپ دانش آموزی، حرکت و جریان پژوهش را به طور مداوم سر لوحه مسیر خود می داند و نیز می گوید: «من در جشنواره های زیادی شرکت کردم و داوری در تعدادی از آنها منصفانه و به حق بود، اما نا داوری و اعمال نظر شخصی نیز در بسیاری از موارد وجود داشته که هرگز باعث ایجاد دل سردی در من نشده است.»

✔ یک جوان پژوهشگر برخاسته از پژوهش سراهای دانش آموزی: پژوهشگران دانش آموز و نوجوان هیچ گاه دست از تلاش نکشند، به هیچ عاملی در مسیر اجازه توقف ندهند و بعد از هرشکست بار دیگر شروع کنند.

نخبه ها گاهی شاعر  هستند

شرایط فعلی به گونه ای است اگر قرار باشد نگاهی هم به پژوهش و تربیت پژوهشگران شود، هیچ گاه ادیب و هنرمند به عنوان یک پژوهشگر تلقی نمی شود. در حالی که اختراع و ابداع از طریق فنون هنری است که می توانند رشد پیدا کنند.

پریسا خانگلدی که به تازگی از دوره دانش آموزی فارغ آمده و شاعر برگزیده جشنواره های مطرح دانش آموزی  است، در این باره می گوید: «اصولا واژه نخبه در مورد ما به کار نمی رود و این موضوع نشان دهنده اهمیت کم به فعالان در حوزه ادبیات است و این موضوع راضی کننده نیست.»

ادیب جوان که از هشت سالگی وارد دنیای شعر شده است و در حال حاضر در حوزه شعر کلاسیک مشغول فعالیت است، هم چنین اظهار می دارد: «ما اهالی ادبیات به بی توجهی ها عادت کردیم و من از طرف ارگان خاصی که مربوط به ادبیات باشد حامی نداشتم، اما پژوهشسرای منطقه که از دوران دانش آموزی با آن در ارتباط بودم همیشه سعی کردند تا از من و امثال من حمایت کنند.»

شاعر برگزیده جشنواره پروین اعتصامی در سطح کشور در پاسخ به اینکه آیا جشنواره ها میدان سالمی برای رقابت هستند، می گوید: «نمی توان گفت هیچ جشنواره ای عرصه خوب و سالمی نبوده، اما از بین جشنواره هایی که بوده است از تعداد کمی رضایت داشتم.»

وی می افزاید: «در بعضی از موارد شاهد این بوده ام که فردی بدون برتری شعر و زبان و عناصر شعری بنا به دلایلی دیگر انتخاب شده است.»

وی پژوهش سرای دانش آموزی منطقه را مکانی خوب می داند که با در نظر گرفتن کلاس ها و انجمن هایی در پیشرفت بیشتر دانش آموزان حوزه ادبیات بسیار موثر بوده است.

این برگزیده ادبی در انتها به تمام نوجوانان و جوانانی که وارد فعالیت در این حوزه شده اند، می گوید: «باید گفت که وارد عرصه بسیار با ارزشی شده اند و اینکه در بعضی مواقع نامهربانی هایی می شود، قطعا نباید باعث دل سردی شود و فراموش نکنند که باید خودشان را جدی بگیرندو محافظ ادبیات کشورشان بدانند.»

پریسا خانگلدی در ادامه تقاضا دارد که به جوان ها اهمیت بیشتری داده شود؛ وی در انتهای صحبت هایش می گوید: «ما در حد خودمان و سطحی که در آن فعالیت می کنیم، می توانیم افراد بسیاری را معرفی کنیم که چون اسم و رسم ندارند، دیده نمی شوند و نخواهند شد. بالاخره هر شاعر و ادیبی که اکنون مشهور و شناخته شده است، فرصتی برای نشان دادن خودش و استعداد هایش فراهم شده؛ من به عنوان یک عضو کوچک از بزرگ تر های این عرصه تقاضای ایجاد فرصت برای ما حتی در انجمن های کوچک را دارم.»

منبع: روزنامه کیهان

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تنظیم: نسرین صادقی