خطراتی که باعث مرگ فضانوردان می شود(١)

بسیاری از افراد با داستان‌های غرورانگیز و گاها ناراحت‌کننده سفر انسان به فضا آشنایی دارند سفرهایی که در آن‌ها خطرات زیادی جان فضانوردان را تهدید می‌کرد، مثلاً واقعه دردناک مرگ سه فضانورد آپولو در هنگام رفتن به فضا در سال 1967 و یا مرگ بسیار ناراحت‌کننده 6 نفر از فضانوردان فضاپیمای چلنجر در سال 1986 و آن‌ هم تنها 73 ثانیه پس از پرتاب و یا مرگ 7 فضانورد سوار بر فضاپیمای کلمبیا در سال 2003 از این قبیل وقایع هستند.

کاهش فشار

اگر یک فضانورد در فضا بدون امکانات تنظیم فشار در معرض خلأ قرار بگیرد بدون شک مرگ او حتمی خواهد بود، بدون فشار خارج از بدن که در واقع کمک می‌کند به تنظیم فشارهای درونی بدن، ادامه حیات برای فضانوردان غیرممکن خواهد بود.

در صورت مواجهه با خلأ اختلاف فشار درون و بیرون بدن فضانوردان باعث می‌شود که هوای موجود درون اندام تنفسی فضانورد بافت‌های مجاور خود را پاره کند، اتفاق دیگری که هنگام کاهش فشار برای یک مایع می‌افتد این است که دمای جوش مایع پایین می‌آید در نتیجه این عمل مایع در دمای کمتری درون خلأ به جوش می‌آید، حال اگر فضانوردان درون خلأ قرار بگیرند خون درون رگ‌های آن‌ها به جوش می آید و این اتفاق برای دیگر مایع‌های موجود در بدن اتفاق می افتد و بدن شروع به ورم کردن می‌کند زیرا این جوشش باعث انبساط مایع می‌شود، اما پوست بدن انسان مانع از ترکیدگی بدن شخص می‌شود ولی درون رگ‌ها به دلیل تغییر فاز سیال کاری، هم حباب‌هایی تشکیل می‌شود که مسیر انتقال خون را می‌بندد و هم اینکه فعالیت سیستم‌های سیالاتی بدن از کار می‌افتد و به زبان عامیانه شخص از درون می‌جوشد.

حال اگر این شخص کمتر از 90 ثانیه در معرض خلأ قرار بگیرد و بلافاصله بعد از این قرارگیری در خلأ فشار هوا به محیط بازگردد اکثر مشکلات به وجود آمده برای شخص از بین می‌رود ولی بیش از این زمان معمولاً شخص جان خود را از دست می‌دهد.

ورزش نکردن

آیا روزهایی بوده که حس کنید ورزش کردن کار بسیار سخت و جسورانه‌ای است؟ اگر جواب مثبت است می توانیم بگوییم که شما برای زندگی فضایی مناسب نیستید. بی‌وزنی در فضا سیستم بدن شما را سردرگم می‌کند. بدن توانایی تشخیص پر شدن مثانه را ندارد. اندازه مردمک‌ چشم‌ها تغییر می‌کند. و از آن‌جایی که شما نیازی به نگه داشتن وزن خودتان ندارید، ماهیچه‌های بدن در همان هفته‌ی اول ۲۰ درصد کم حجم‌تر می‌شوند. مورد آخر کمی عجیب به نظر می‌رسد ولی واقعیت دارد. اگر بخواهید در باشگاه این مقدار وزن کم کنید مسلما بیشتر از یک هفته طول خواهد کشید!

در روی کره‌ی زمین حتی اگر ورزش هم نکنید و فعالیت‌های فیزیکی شما خیلی محدود مثلا در حد پیمودن فاصله‌ی کوتاه اتاق نشیمن تا یخچال در آشپزخانه هم باشد، همین فعالیت کم هم روی بدن شما تاثیر دارد و قلب شما متناسب با این فعالیت کم در حال تنظیم پمپاژ خون و گردش آن در میان سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها و همچنین تلاش برای حفظ تناسب کلی بدن خواهد بود. با کمی اغماض حتی شاید بتوان گفت همین فعالیت فیزیکی کم می‌تواند بر روند بازسازی استخوان‌ها تاثیر داشته باشد.

گرانش در تنظیم بدن نقش مهمی دارد. در فضا نیازی نیست که قلب شما خون را به سمت بالا پمپاژ کند تا به مغزتان خون برسد. چون در فضا قرار گرفتن به سمت بالا مفهومی ندارد. بدن شما نیازی به حفظ شکل خاصش ندارد. چون قرار نیست روی پای خود بایستید و عملا نیازی به حفظ شکل بدن خود مانند کره‌ی زمین ندارید. وقتی همه چیز بی‌وزن باشد استخوان‌ها نیازی به حفظ وزن بدن ندارند و بعد از مدتی بازسازی آن‌ها با اخلال مواجه می‌شود و اصطلاحا دچار نوعی پوکی استخوان فضایی می‌شوند.

وقتی در فضا می‌مانید این اتفاق چندان هم ناخوشایند نیست. اما وقتی به زمین برگردید خواهید فهمید که گرانش زمین برای بدن شما بیش از حد محدودیت ایجاد می‌کند. قلب شما ضعیف‌تر شده و توانایی پمپاژ خون به دست و پاهایتان را ندارد. استخوان‌هایتان هم مثل سابق توانایی نگه‌داری وزن ماهیچه‌هایتان را نخواهد داشت و اگر با این وضعیت مقابله نکنید سرانجام کشنده خواهد بود. بنابراین ورزش در فضا لازم است. فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی روزانه دو ساعت ورزش می‌کنند که این مقدار با ساعات ورزش ورزشکاران نیمه حرفه‌ای برابری می‌کند.

زباله‌های فضایی

اوایل سال ۲۰۰۷، از سکوی پرتاب Xinchang در چین، یک موشک چند مرحله‌ای به فضا پرتاب شد. این موشک ۷۵۰ کیلوگرمی کشنده با یک ماهواره‌ی کاملا نرمال هواشناسی که با سرعت ۸ کیلومتر بر ساعت در مدارش به دور زمین در حال چرخش بود برخورد کرد. این ماهواره بعد از برخورد محو شد. متاسفانه آنجا دوربینی نبود تا این رویداد نادر و عجیب را ثبت کند. برخلاف ظاهر هیجان انگیزش این قضیه اصلا جالب نیست. نابود کردن ماهواره‌ها به این شکل در فضا حتی اگر متعلق به همان سازمان پرتاب کننده‌ی موشک باشد، کار احمقانه‌ای است. این برخورد به تنهایی حدود۱۵۰۰۰۰ تکه‌ زباله‌ی فضایی سرگردان را در فضای اطراف زمین پراکنده‌ کرد.

بیش از ۲۳۰۰ قطعه از این زباله‌ها که اندازه‌‌ای بزرگ‌تر از یک توپ گلف دارند و همه‌ی آن‌ها با سرعتی تقریبا ۲۰ برابر سرعت یک گلوله‌ی تفنگ در حال شلیک دور زمین در حرکت‌اند.

ممکن است تعجب کنید، اما واقعیت این است که هیچ کس نمی‌داند چه تعداد زباله‌ی فضایی وجود دارد. تخمین زده می‌شود که میلیون‌ها زباله‌ی فضایی موجود باشد. حتی ذره‌های ریز رنگ هم با چنین سرعت بالایی می‌تواند باعث نابودی فضاپیما‌ها شوند. مشکل اصلی این است که این پرتابه‌های سرگردان قابل ردیابی و کنترل نیستند و در حقیقت تصادف‌های گاه و بی‌گاه با این زباله‌های فضایی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

رفتن به مکان‌های بسیار دوردست

فضا خیلی بیش از حد بزرگ است. ما امروزه می‌توانیم به دقت بگوییم که ستاره‌ی آلفاسنتوری یا کهکشان آندرومدا در چه فاصله‌ای از زمین هستند. واقعا مقادیر این فواصل خارج از درک و تصور انسان است مثلا نزدیک‌ترین منظومه‌ی نزدیک منظومه‌ی شمسی فاصله‌اش به اندازه‌ی ۴.۳۷ سال نوری فاصله دارد که این فاصله برابر ۴۳ میلیارد کیلومتر است.

این فاصله به قدری زیاد است که حتی اگر فضاپیمای وویجر۱ هم که موفق به خروج از منظومه‌ی شمسی شده، بخواهد به نزدیک‌ترین منظومه‌ برود زمانی به آن‌جا خواهد رسید که عمر ستاره به پایان رسیده و تبدیل به یک ستاره‌ی مرده شده‌ است. اگر کسی بخواهد با ابزارهای پیش برنده‌ی  امروزی برای سفر به ستاره‌ی آلفاسنتوری اقدام کند در خوشبینانه‌ترین حالت فقط می‌تواند به فضای بین ستاره‌ای برسد و خیلی قبل‌تر از رسیدن به مقصد عمرش به پایان خواهد رسید. این را هم در نظر بگیرید که زندگی در یک محیط بدون گرانش در یک فضای محدود و با منابع محدود مسلما کار راحتی نیست.

خفه شدن در فضا

اگر یک فضانورد در حین انجام مأموریت فضایی خود در خارج از فضاپیما اتصالش با فضاپیما را از دست دهد لباس فضانوردی او (EMU به نقل از ناسا) قادر است که به مدت هشت ونیم ساعت اکسیژن فضانورد را تأمین کند و دی‌اکسید کربن تولیدی فضانورد را از لباسش خارج سازد، ولی اگر این لباس فضانورد از کار بی افتد و یا به هر دلیلی فضانورد در معرض فضای تهی بدون اکسیژن و فشار هوا قرار بگیرد کمتر از 15 ثانیه هوشیاری خود را از دست می‌دهد و به‌ سرعت جان می‌دهد.

چنین اتفاقی یک‌بار در تاریخ فضانوردی در سال 1971 برای سه فضانورد اتحاد جماهیر شوروی افتاد، آن‌ها که در ارتفاع 167 کیلومتری بالای زمین بودند یکی از شیرهای تأمین مواد حیاتی بدن آن‌ها شکست و آن‌ها در معرض خلأ قرار گرفتند، وقتی ‌که کپسول حاوی آن‌ها به ‌صورت خودکار خود را به زمین رساند و گروه نجات درب کپسول را باز کردند بسیار شوکه شدند زیرا فضانوردان را در حالی‌ که بر روی صندلی‌های خود نشسته بودند مرده پیدا کردند و صورت آن‌ها نیز پر از جوش‌های آبی‌رنگ شده بود و از دماغ و گوش‌های آن‌ها نیز به ‌آرامی خون بیرون می‌آمد.

ادامه دارد ...

منابع: آسیاک(مریم امینی) -  فارنت(محمد علی پاپری ثابت)