اینجا حریم من است
یکی از مسائل مهم در زندگی روزمره همه ما، مسئله زندگی خصوصی و حریم آن است.این مسئله این روزها با فراگیر شدن فضای مجازی، بیشتر مورد بحث قرار گرفته و شاید ذهن شما را هم درگیر كرده باشد كه اصلا حریم خصوصی چیست و مرزش تا كجاست؟
بخش خانواده سایت تبیان
در واقع حریم خصوصی یعنی افراد دارای حقی باشند كه بتوانند خود یا اطلاعات مرتبط با خود را از دیگر افراد مجزا كنند. حق انسان بر حریم خصوصی، یك حق اجتماعی و مدنی است، حتی نوعی از حقوق شهروندی و حقوق بشر هم قلمداد میشود. اما در صورت نقض این حق، یعنی نقض حریم خصوصی شما توسط دیگران، چه باید كرد و چه كاری از دست شما ساخته است؟ برای آشنایی بیشتر با مفهوم حریم خصوصی و مباحث حقوقی مرتبط با آن، صفحه پیشرو را مطالعه كنید.
معنای حریم خصوصی
یكی از ملموسترین، مهمترین و پركاربردترین حقوقی كه برای هر فردی شناخته شده است «حریم خصوصی» است كه البته هنوز صاحبنظران درباره تعریف آن به توافق یكسانی نرسیدهاند اما با نام حریم خصوصی نخستین چیزی كه به ذهن همه ما میرسد خانه و چهاردیواریای است كه باید اختیار آن در دست صاحب یا ساكنش باشد. همچنین باید بدانید كه روابط شخصی بین افراد نیز حریم خصوصی آنها محسوب میشود. در حقیقت حریم خصوصی جزئی از زندگی هر شخصی است كه دسترسی به آن فضا برای دیگران بدون اجازه و رضایت او یا بدون حكم قانون امكانپذیر نیست. بهعبارت دیگر مفهوم حریم خصوصی همان حوزه نشنیدنها و ندیدنهاست كه مرز و چهارچوب آن را عرف و فرهنگ حاكم بر هر جامعهای مشخص میكند.
حریم چیست؟
معنی اصطلاحی «حریم» در فقه و حقوق به مفهوم لغوی آن نزدیك است. حریم عمدتا در مورد املاك مطرح میشود. در احادیث، به بعضی از مصادیق حریم توجه شده است، ازجمله حریم راه، درختان، چاه، قنات، چشمه و مسجد. بهنظر بعضی از فقهای شیعه، حكمت بیان كردن مسئله حریم، از بین بردن ضرر از مالك است. در احادیث و در كتابهای فقهی، از «حریم مؤمن» سخن به میان آمده كه مراد از آن، محدودهای در اطراف هر شخص است كه نشستن در آن موجب آزار او میشود و پرهیز از این كار مستحب است. هرچند اصطلاح حریم خصوصی در متون اسلامی بهكار نرفته، اما در بسیاری از موارد، دفاع از حریم خصوصی اشخاص در منابع فقهی مطرح شده است، مانند ممنوعیت تجسس، تفتیش، سوءظن، استراق سمع، خیانت در امانت، غیبت، قذف (ناسزا گفتن) و ورود بدون اجازه به منازل افراد دیگر. اینها همه نمونهای از ممنوعیت دخالت در حریم خصوصی افراد است.
در لابهلای قوانین
متأسفانه در رابطه با حریم خصوصی، قانون شستهرفتهای نداریم كه بتوانیم دقیقا از آن صحبت كنیم. اما در میان قوانین موجود بهصورت پراكنده و ضمنی به این موضوع پرداخته شده است و در لابهلای قانون اساسی و قوانین عادی میتوان مسائل مرتبط با حریم خصوصی را یافت؛ مثلا چند ماده در قانون اساسی و چند ماده هم در قانون مسئولیت مدنی به حوزه حریم خصوصی ورود پیدا كردهاند كه به آنها اشاره میكنیم:
1- در اصل 20قانون اساسی گفته شده، همه افراد ملت در حمایت یكسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی با رعایت موازین اسلامی برخوردارند.
2- در اصل 22قانون اساسی بیان شده كه حیثیت، جان، مال، حقوق، مسكن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی كه قانون تجویز كند.
3- دراصل 25قانون اساسی عنوان شده كه بازرسی و نرساندن نامهها، ضبط و فاش كردن مكالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلكس، سانسور، عدممخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حكم قانون.
4- ماده یك قانون مسئولیت مدنی میگوید هركس بدون مجوز قانونی عمدا یا در نتیجه بیاحتیاطی، به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر به موجب قانون برای افراد ایجاد شده لطمهای وارد كند كه موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود است.
5- ماده 10قانون مسئولیت مدنی نیز میگوید كسی كه به حیثیت و اعتبارات شخصی یا خانوادگی او لطمه وارد شود میتواند از كسی كه لطمه وارد آورده است جبران زیان مادی و معنوی خود را بخواهد. هرگاه اهمیت زیان و نوع تقصیر ایجاب كند، دادگاه میتواند در صورت اثبات تقصیر علاوه بر صدور حكم به خسارت مالی، حكم به رفع زیان از طریق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حكم در جراید و امثال آن كند.
مصادیق حریم خصوصی
حالا شاید خیلی از ما مفهوم حریم خصوصی را فهمیده باشیم اما در تشخیص مصادیق آن دچار مشكل باشیم؛ مثلا نتوانیم تشخیص دهیم كه عكس گرفتن از فلان شخص در فلان مكان، نقض حریم خصوصی او محسوب میشود یا خیر؟ برای تشخیص این امر، حریم خصوصی را میتوان به حریم خصوصی محل سكونت، حریم خصوصی جسمانی، حریم خصوصی محل كار، حریم خصوصی اطلاعاتی و ارتباطاتی تقسیم كرد تا بهتر با مصداقهای آن آشنا شویم.
1- حریم خصوصی محل سكونت: مهمترین مصداق حریم خصوصی، خانه است. از اینرو در مورد بازرسی از خانه، تشریفات خاصی وضع شده است. ازجمله اینكه بازرسی باید با ارائه مجوز قانونی باشد، ضرورت داشته باشد، حتما در صورت امكان در روز انجام شود، با حضور صاحبخانه باشد و...در غیراین صورت، ورود به منزل افراد از سوی افراد عادی و همچنین مأموران و مقامات غیرقضایی ممنوع است و متخلفان به مجازات مقرر در قانون محكوم میشوند.
2- حریم خصوصی جسمانی: حریم خصوصی جسمانی مربوط میشود به حق سلامت جسمی و روحی فرد. منظور آن است كه جسم و حتی روح و روان افراد هم دارای حریمی است كه باید از تعرض در امان باشد؛ برای مثال انجام آزمایشهای پزشكی و ژنتیك و عدمافشای آن ازجمله حریم خصوصی افراد محسوب میشود. نمونه بارز دیگر حریم خصوصی جسمانی مربوط میشود بر حق فرد بر تمامیت جسمانیاش كه شامل آزادی از شكنجه، ممنوعیت بازرسی بدنی و ممنوعیت دستگیر كردن افراد بدون حكم قانون میشود.
3- حریم خصوصی اطلاعاتی و ارتباطاتی: منظور از حریم خصوصی اطلاعاتی و ارتباطاطی، محرمانه باقیماندن اطلاعات شخصی، مكاتبات و نامهها، پستهای الكترونیك، مكالمات، حسابهای كاربری اشخاص در شبكههای مجازی و سایر اشكال ارتباطات است كه امروزه با پیشرفت فناوریهای ارتباطی سخن از این نوع از حریم خصوصی در فضای مجازی بسیار مطرح است. یكی از مهمترین مصدایق حریم خصوصی افراد، حق بر عكس و تصویرشان است. دستیابی به عكس و فیلمهای شخصی و خانوادگی افراد از طریق رمزگشایی و هككردن رایانه و انتشار آن، مثال بارز نقض حریم خصوصی است.
4- حریم خصوصی محل كار: حریم مكانی كه به اعمال مجموعهای از محدودیتها و نظارتها در محیط كار و زندگی افراد و اماكن عمومی مربوط میشود. حریم خصوصی در محل كار بهدلیل عمومی بودن محل و رضایت آنها به پذیرش مقررات آن، به نسبت حریم خصوصی سكونتشان كمتر است. اما با این حال محدودههایی از حریم برای مدیران و كارفرمایان ضروری است؛ برای مثال قراردادن سیستمهای شنود مانند میكروفون و ضبط مكالمات تلفنی در محل كار یا محلهای عمومی (مگر با اعلام قبلی آن) یا اجبار به نصب دوربینهای مداربسته در محل كار با هدف دسترسی به اطلاعات شخصی و خصوصی افراد، نقض حریم خصوصی است. البته نباید محل كار را یك چهاردیواری شخصی تلقی كرد؛ زیرا بازرسان یا مدیران هر زمان كه بخواهند میتوانند به اموال اداری اداره یا اموالی كه روی میز آنها قرار دارند دسترسی داشته باشند.
جبران خسارت مادی و معنوی
چنانچه حریم خصوصی شخصی نقض شود و در نتیجه آن خسارتهایی اعم از مادی یا معنوی به آن شخص وارد شود، زیاندیده میتواند طبق قواعد مسئولیت مدنی تمامی خسارتهای مادی و معنوی خود را مطالبه كند. همچنین شكایت كیفری از ناقضان حریم خصوصی، با شاكی خصوصی آغاز و با گذشت او متوقف خواهد شد. بهعنوان مثال در بعضی از قوانین خاص، مجازات حبس برای نقض حریم خصوصی درنظر گرفته شده مثلا در ماده یك قانون «جرائم علیه محرمانگی دادهها و سیستمهای رایانهای و مخابراتی» آمده است كه «هر كس بهطور غیرمجاز به دادهها یا سیستمهای رایانهای یا مخابراتیای كه به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد، به حبس از 91 روز تا یك سال یا جزای نقدی از 5 تا 20میلیون ریال یا هر دو مجازات محكوم خواهد شد».
منبع: قطره