طبس ، گنجینه کویر ایران

طبس در زمین‌لرزه شهریور 1357 به طور کامل نابود شد و بعد از آن بازسازی‌هایی در آن انجام شد.

آب طبس از یک‌پارچه شدن چشمه‌های پرشماری که از راه یک قنات به این شهر آورده می‌شوند و در جایی به نام «فره‌ونگ» از زیر زمین بیرون می‌آیند تأمین می‌شود. این آب در راه خود به خاطر شیب طبیعی زمین چند آسیاب را نیز به راه می‌اندازد. این آب در قدیم پس از آبیاری و گذر از باغ گلشن، وارد شهر شده و باغ‌های و محله‌ها را آبیاری می‌کند و آب‌انبارها را پر از آب می‌نماید.

باغ گلشن

باغ گلشن یکی از زیباترین باغ های جهان است که در شهر طبس واقع در استان خراسان جنوبی قرار گرفته و گردشگران داخلی و خارجی زیادی از آن بازدید می کنند.

باغ گلشن در انتهای شرقی خیابان گلشن طبس و بوس یله میرحسن خان، سومین حاکم طبس، از سلسله خوانینی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، احداث گردید.

باغ زیبای گلشن بهشت کوچکی است در دل کویر. این باغ زیبا در قسمت شرقی شهر واقع شده است. نهرین آب طبس از میان آن می گذرد و درختان سرو و نارنج و پلیکان های زیبایش دیدنی است.

این اثر در تاریخ 20 دی 1355 با شماره ثبت 1310 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ارگ طبس (کهندژ)

ارگ طبس ( کهن دژ) از بناهای تاریخی این شهر است که قدمت آن به بیش از 1000 سال پیش بر می گردد. در بعضی از کتابها اشاره هایی به حصار یا دژ طبس شده است. ناصر خسرو” نیز در سال 444 ه.ق. از طبس بازدید بعمل آورده و مدت 17 روز میهمان این شهربوده است و در سفرنامه اش طبس را توصیف و اشاراتی نیز به وضعیت امنیت و وجود دژ در طبس نموده است. این ارگ در طول تاریخ و در مقاطع مختلف دچار حوادث و آسیب هایی گردیده و بنابراین بارها مرمت گردیده است.

امامزاده حسین بن موسی الکاظم (ع)

مقبره امامزاده حسین بن موسی الکاظم(ع) در طبس از قدیم مورد توجه و استقبال مردم بوده اما متاسفانه در زلزله ویرانگر طبس در سال 1357 این بنا به کلی ویران شد.

پس از آن، آستان قدس رضوی با مساعدت کامل، اقدام به بازسازی آن بقعه مبارکه و رواق های اطراف آن کرد و به سبکی بسیار عالی بنایی کاملا مطلوب و مناسب احداث کرده است. با توجه به برخی از اسناد، زمان بنای اولیه مزار این امامزاده در قرن پنجم هجری بوده است.

آب گرم مرتضی علی

وجود این چشمه جوشان با 2 نوع آب گرم و سرد در کنار هم، در دل کویر ایران شگفتی ایجاد کرده است .در این منطقه چشمه‌های متعدد آبگرم و آب سرد وجود دارند که بزرگ‌ترین آن‌ها را که از درون حفره‌ای به بیرون تراوش می‌کند را آب گرم مرتضی علی می‌گویند. آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می‌ریزد و همین سبب ایجاد اختلاف دما در چشمه می‌شود که گاهی به 10 درجه نیز می‌رسد. غلظت بیشتر آبگرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می‌شود که این آب‌ها تا مسافت حدود 300 متری بستر رودخانه پیش روند در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده‌ و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند. به این ترتیب در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آبگرم جریان دارد و می‌توان یک پا را در طرف گرم رودخانه و پای دیگر را در طرف سرد رودخانه گذاشت. پدیده‌ نادری که شاید در هیچ نقطه دیگر کشور فرصت تجربه آن وجود نداشته باشد.

طاق شاه عباس

در ادامه دره‌ی سردر در 30 کیلومتری شرق شهر طبس و 5 کیلومتری روستای توریستی خرو و در مسیر چشمه آبگرم مرتضی‌علی به طاق زیبای عباسی برخورد می‌کنیم که قدمت طاق آن 450 سال هست و در زمان شاه عباس بازسازی شده و میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده و بنایی آجری است که در قسمت بالا و یا تاج آن سنگ به کار رفته است.

سد عباسی یکی از نمونه‌های عالی خلاقیت، دوراندیشی و سخت‌کوشی ایرانی است. این سد 25 متری که در میان مردم محلی به طاق عباسی معروف است، یک نمونه بی‌نظیر توسعه پایدار محسوب می‌شود.

ایرانیان در دره‌های تنگ، سدها را روی طاق‌های آجری احداث می‌کردند که بدین‌‌ترتیب نیاز به سیستم انحراف در حین احداث مرتفع می‌گردد. سیلاب‌ها با دوره بازگشت 10 سال از زیر طاق بصورت آزادانه عبور می‌کنند. در سیلاب‌های بزرگ‌تر، مقداری از حجم سیلاب در پشت سد ذخیره می‌شود، به این ترتیب طی صدها سال، سد عباسی، شهر طبس را در مقابل سیلاب‌های رودخانه نهرین حفاظت نموده است.

سد کریت

این سد قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان برای مدت 550 سال بوده‌است.نکته جالب‌تر آنکه این سد با عرض تاج 1 متر، هنوز هم عنوان نازکترین سد جهان را با خود دارد.

آجرهای مربعی شکل، سنگ و ساروج، آهگ و خاک رس از عمده‌ترین مصالح به‌کار رفته در سد است. این سد از نوع بتونی و قوسی با ارتفاع 5/24 متر است که برای آن 85 هزار مترمکعب بتون‌ریزی انجام شده است و دارای عمق حوضچهٔ آبگیر 20 متر، طول آن در قسمت تاج 52 متر و عرض تاج بین 120 تا 125 سانتی‌متر است.

از 2000 سال پیش تا اوایل قرن بیستم، بلندترین سدهای قوسی جهان (ایزد خواست فارس، کبار قم، کریت طبس) در ایران احداث شده بودند.

از نکات جالب و قابل توجه این است که حتی زلزله سال 1357 طبس با شدت 7٫7 ریشتر و حداکثر شتاب 0٫75 گرم نیز موجب خسارات جدی به سد نشده است.

سد مذکور در تاریخ 20 اسفند سال 1379 به شماره 3523 در لیست آثار باستانی ایران قرار گرفته است.

روستای اصفهک

اصفهک، روستایی از توابع بخش دیهوک و در شهرستان طبس استان خراسان جنوبی ایران است.

اصفهک پس از زلزلهٔ سال 1357 که در طبس رخ داد آسیب‌های جدی دید و قابل زندگی نبود و ساکنان آن چندی در خیمه زندگی کردند و بعد با همت هم اتاق‌هایی چوبی معروف به اتاق چوئی ساختند و در آن زندگی کردند تا این که روستای مدرن جدید ساخته شد.

روستای ازمیغان

روستای ازمیغان یکی از زیباترین مناطق گردشگری طبس است. این روستا در 40 کیلومتری شرق بخش مرکزی شهرستان طبس قرار گرفته است و ساکنان آن به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند.

ازمیغان از معدود روستاهایی است که رودخانه‌های دائمی دارد و آب آن بیشتر به مصرف کشاورزی و باغداری می‌رسد. این روستا از لحاظ تنوع گیاهی نیز در سطح استان و کشور نمونه است، به نحوی که در این روستا علاوه بر محصولات جالیزی، نخل و مرکبات و سایر میوه‌های هر فصل، برنج نیز تولید می‌شود.

روستای پیرحاجات

این روستا به علت واقع شدن در دامنه کوه «روضه» دارای آب و هوای مطبوع میباشد، بطوریکه مسافری که وارد پیرحاجات میشود و دست و صورتی با چشمه آب گوارای آن میشوید، خستگی از تنش بیرون میرود.

بنای تاریخی در این روستا مربوط به فردی معروف به پیر حاجات می باشد که مورد توجه و زیارت اهالی و مردم طبس می باشد .

بنای بارگاه شیخ پیرحاجات از بناهای دوران سلجوقی است ونوع گنبد آن از نوع «گنبد نار» می باشد.

تاریخ ساخت بنای پیرحاجات سال 601 هجری قمری است

روستای دیدنی و تاریخی نایبند

روستای نایبند در فاصله‌ی 220 کیلومتری شهر طبس، با بافت تاریخی و خانه‌های خشت و گلی چندطبقه که در دامنه‌ی کوه ساخته شده، به «ماسوله‌ی کویر» لقب یافته و هر مسافر و رهگذری را مجذوب خود می‌‌کند.

بافت تاریخی با خانه‌های خشت و گلی چندطبقه با سقف‌های چوبی که در دامنه کوه ساخته شده، این روستا را به «ماسوله کویر» لقب داده و هر مسافر و رهگذری را مجذوب خود می‌کند.

کال جنی

کال جنی دره‌ای بسیار قدیمی با دره‌ها و فرسایش‌های زیبا و گاه وهم‌انگیز است. این دره که در نزد بومیان به دره جن‌ها معروف است در شهرطبس قرار دارد. این نام رمزآلود هم قصه‌ای برای خودش دارد. کال جنی از دو بخش کال و جنی تشکیل شده است. کال به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب‌ها و جریان آب گفته می‌شود. به این دلیل که ساکنان روستاها این محل را ترسناک و محل حضور جن‌ها می‌دانسته‌اند. بخش دومِ نام را به آن اضافه کرده‌اند. این اثر شگفت‌انگیز با نام دره جنی نیز شناخته می‌شود.

نقش و نگارهای روی دیواره‌های بلند به ما می‌گویند که این دره در طول هزاران سال و در اثر فرسایش و حضور سیلاب به وجود آمده است. شاید در روزگارانی رودخانه‌ای خروشان از اینجا گذر می‌کرده است.

محل سقوط هلیکوپتر های آمریکا

حادثه صحرای طبس یک حادثه به یادماندنی است که در سال ‌1358در منطقه ای از صحرای طبس اتفاق افتاد که این حادثه که نمودی از قدرت بی‌همتای خداوند برای شکست دشمنان ایران و اسلام بود، نظامیان آمریکا با تجهیزات آن همگی با قدرت خداوند نابود شدند.

گلیم‌بافی

گلیم‌بافی یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی طبس است که از موی بز، پشم گوسفند و یا ابریشم بافته شده و نوعی فرش محسوب می‌شود و تفاوت عمده در تولید گلیم، مواد اولیه، طراحی و نقوش به‌کار رفته و رنگ‌بندی آن است.

مسگری

مسگری هنری است که صنعتگران این رشته با ذوق و سلیقه خود ورق مس خام را به اشکال مختلف، به‌ویژه به وسایل آشپزی تبدیل می‌کنند.

در حال حاضر در طبس تحت تاثیر فرآیند ماشینی شدن، حضور صنعتگران این هنر نسبت به گذشته کم‌رنگ‌تر شده است، به‌طوری که در بازار مسگرهای سابق واقع در میدان امام خمینی(ره) که روزگاری نوای چکش‌های مسگری بر در و دیوار آن هر روز می‌پیچید اکنون جز انگشت‌شماری مسگر را نمی‌توان یافت.

حصیربافی

هنری است که در طبس رواج داشته و بومی‌ها با استفاده از برگ و الیاف نخل خرما بخش قابل‌توجهی از نیازهای خود را تأمین می‌کردند.هرچند بسیاری از این ابزارها با ماشینی شدن زندگی انسان جای خود را به ابزارهای جدید داده‌اند اما مواردی از آن چون باد بزن، جارو، حصیر، ریسمان، ترازو، کلاه و کپی هنوز به مقاومت خود ادامه می‌دهند.

سوغاتی‌های طبس

شیرینی‌های طبس مانند: عصاره علف هیزه، عصاره آویشن، عصاره کلپوره، قطاب ،باقلوا،نان چایی ، نان نخود و مرباهای بهار نارنج، پوست پرتغال؛ بالنگ؛ پوست پسته؛ نارنجوک و عرقیات گیاهان کوهی و محلی و سبزیجات معطر و البته صنایع دستی این شهراز سوغات طبس می‌باشد.

---

منبع: جام جم