هشدار نسبت به تهدید در بافت تاریخی همدان

«از شورای شهر می‌خواهم به جای دست بردن در نقشه کلی سطح میدان مرکزی همدان، فقط به ترمیم و سنگفرش کردن بخش آسفالت آن اقدام کنند. براساس نقشه جدید، همه‌ی نقشه قدیمیِ آن که بخشی از هویت تاریخی میدان است از بین می‌رود و علاوه‌بر آن، طرح شمسه که در معماری ایرانی نمادی از ذات حق است و در سقف‌ها و گنبدها کار می‌شده، به طرحی زمینی و زیرپای رهگذران مبدل می‌شود که در شان این کهن الگوی ارزشمند نیست و در تاریخ معماری و شهرسازی اسلامی نیز هیچ موقع در کف و زیر پا به کار برده نشده است.»

در طول دست‌کم ۵ سال گذشته و به دنبال تخریب‌های صورت گرفته در محوطه‌هایی مانند باغ، عمارت «بدیع الحکما»، «ذوالریاستین» و «جوهاری» و اقدام شهرداری همدان برای تخریب زورخانه تاریخی «همه کسی» و حتی تبدیل مرکز رینگ تاریخی همدان به ایستگاه تاکسی که در پشت محوطه هگمتانه قرار داشت، هنرمندان و دوستداران میراث فرهنگی همدان در نامه‌های مختلفی که به مسئولان و متولیان شهری نوشتند موفق شدند بخش‌هایی از تاریخ در شهر مادها را حفظ کنند، اما این‌بار امیر شهاب رضویان، کارگردان سینما از یک اتفاق دیگر در بافت میدان مرکزی همدان خبر می‌دهد، اتفاقی که در حال تغییر چهره این بافت تاریخی است و در ساعات نخست حتی میراث فرهنگی از ان اطلاع نداشته است.

امیرشهاب رضویان، کارگردان و سینماگر و از فعالان حوزه میراث فرهنگی و محیط زیست همدان، در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری ایسنا قرار داده، در این زمینه نوشته است:

«سه سال پیش استاندار محترم همدان در یک همیاری خوب با کنشگران حوزه میراث فرهنگی، مانع تخریب زورخانه‌ی قدیمی شهید «همه‌کسی» (الوند) شد و برای گفتمان بین مدیران و دوستداران حفظ میراث فرهنگی و محیط زیست همدان بابی گشود که باعث امیدواری و فعالیت بیشتر فعالان این حوزه شد. سال گذشته خیابان بوعلی همدان به همت شهرداری مبدل به پیاده‌راه شد، که با دوستان طرفدار میراث فرهنگی همدان، از مدیران شهر تشکر کردیم.

چندماه پیش خبر رسید که قرار است نماد نقش برجسته‌ای که به تقلید از سازه قدیمی میدان انقلاب تهران، در میدان مرکزی همدان نصب شده و توازن و تناسبی با این میدان ندارد به جایی دیگر در شهر منتقل شود.

از شنیدن این خبر، همه کسانی که نسبت به زیبایی میدان اصلی شهر علاقمندند خوشحال شدند. گفتند قرار است کل میدان مرکزی شهر و خیابان اکباتان، تبدیل به پیاده‌راه شود، بازهم خوشحال شدم، اما نقشه احتمالی میدان را که دیدم خوشحالی‌ام به یاس مبدل شد.

ساختار فعلی معماری این میدان پر از قوس و کمان است و هیچ سطح تیز و گوشه‌داری در آن تعریف نشده است، اما بازهم به تقلید از میادین تهران، نقشه‌ای پر از سطوح مثلثی برای کف میدان کشیده‌اند که با فرم ساختمان‌های شش گانه دور تا دور میدان همخوان نیست، فقط بازی سنگ است و سیمان و کمترین جا را هم برای فضای سبز در نظر گرفته‌اند.

در کنار همه این اتفاق‌ها، روز ١٦ مردادماه، خبر رسید که به بهانه ی «پیاده‌راه» کردن میدان، پایه مکعب شکل ٨٠ ساله‌ی گرانیتی مرکز میدان را که توسط سنگ‌تراشان همدانی از ترکیب سنگ گرانیت و مرمر ساخته شده و بخشی مهم از هویت این میدان است را دارند تخریب می‌کنند.

به استاندار، معاون سیاسی امنیتی و رئیس اداره میراث فرهنگی و تعدادی از فعالان عرصه‌ی میراث فرهنگی سریعا پیامک زدم و خوشبختانه همکاران میراث فرهنگی توانستند مانع تخریب کامل آن بشوند و امیدوارم که سازه قابل ترمیم باشد.

از اعضای محترم شورای شهر خواهش می‌کنم به جای دست بردن در نقشه کلی سطح این میدان، فقط به ترمیم و سنگفرش کردن بخش آسفالت آن اقدام کنند. طبق نقشه جدید شمسه مانند ارائه شده برای کف میدان، کل نقشه قدیمی آن که بخشی از هویت تاریخی میدان است از بین می‌رود و علاوه بر آن طرح شمسه که در معماری ایرانی نمادی از ذات حق است و در سقف‌ها و گنبدها کار می‌شده، به طرحی زمینی و زیرپای رهگذران مبدل می‌شود که در شان این کهن الگوی ارزشمند نیست و در تاریخ معماری و شهرسازی اسلامی نیز هیچ موقع در کف و زیر پا به کار برده نشده است.

از سوی دیگر بین سبک و الگوی معماری جداره‌ها و منظر کف سنخیتی وجود ندارد و هندسه‌ی تیز گوشه و خطوط شکسته و ستاره دوازده پَر، قابل تاویل به ستاره شش پَر داوود، با فرم دایره وار میدان امام به لحاظ اصول زیبایی‌شناختی در معماری و گرافیک به هیچ وجه همخوانی ندارد و دید پرنده بسیار زشت و ناهمگونی را ایجاد می‌کند.

طرح میدان امام و شش خیابان منشعب از آن، اولین طرح شهرسازی ایران است که هویتی نزدیک به ٩٠ سال دارد و جزئی از هویت تاریخی و ملی کشور به شمار می‌رود و حفاظت و نگهداری از این مجموعه‌ی ارزشمند وظیفه ی ملی هر ایرانی است و دخل و تصرف سلیقه‌ای و برهم زدن این بنا خسارت جبران ناپذیری بر تاریخ و فرهنگ این سرزمین وارد خواهد کرد.

اگر به عکس‌های قدیمی میدان مرکزی همدان نگاهی بیندازید متوجه شش معبر در مرکز میدان می‌شوید که دو طرف آن درختان کوتاه توت چتری و در باغچه‌های آن گل‌های اطلسی پایه بلند ایرانی کاشته شده بود به گونه‌ای که همدانی‌های قدیمی به میدان، گلخانه می‌گفتند و مهمترین تفرجگاه شهری دوران پهلوی اول تا اواسط پهلوی دوم همین میدان زیبا بوده است.

اولین آسیب به وحدت فرم این مجموعه در اواسط دهه‌ی چهل با قطع درختان توت چتری و بر هم زدن فرم معابر شش گانه وسط میدان صورت گرفت، به گونه‌ای که تا امروز تکلیف رابطه فضای سبز میدان با دیگر عناصر کاربردی و ترافیکی این محدوده نامشخص است.

از معماران و شهرسازان خوب شهرمان و اعضا شورای شهر، خواهشمندم به جای «کن فیکون کردن» کامل نقشه این میدان، فقط الگوی قدیم آن را ترمیم کنند و با بازسازی حوض و معبرهای شش گانه مشجر در وسط، خاطره میدان قدیم را زنده کنند و به منظور جلب مشارکت شهروندان، متخصصان و هنرمندان شهر، پیش از هر عملیاتی ماکت و نقشه طرح مورد نظر را در معرض دید عموم قرار بدهند و با بهره‌گیری از خرد جمعی به نتیجه‌ای بهتر برسند.

بودجه‌ی اضافی این عملیات را شهرداری همدان می‌تواند برای خرید معدود ساختمان‌های قدیمی شهر نظیر خانه «نراقی» و عمارت «جنانی» (مسافرخانه آبادان) که در معرض تخریبند صرف کند.

منبع: ایسنا