دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم ساختاری کوچک با دستاوردی بزرگ است
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم در گفتگو با مهر به تاریخچه ایجاد مراکز تخصصی، نحوه تاسیس، سیر علمی، ضرورت های سخت افزاری و ایجاد کمیته های علمی و تخصصی در مراکز آموزش های تخصصی حوزه علمیه قم پرداخته است.
ایجاد پردیس علمی برای رشته های تخصصی ضروری است
در وضعیت موجود رشته های تخصصی به حداقل ها اکتفا شده و با توجه به تاثیر گذاری فراوان مراکز تخصصی در برطرف کردن نیازهای جامعه، لازم است این امکانات گسترش یابد.
حجت الاسلام "حمید محمدی" افزود: یکی از عمده ترین مشکلات مراکز تخصصی حوزه، نداشتن فضای واحد مستقل در قم است تا بتواند به صورت یک پردیس علمی دارای دپارتمان های مختلف، تعاملات علمی درون و برون مراکز تخصصی در خود شکل دهند. رشته های تخصصی حوزوی اگر به صورت واحد در یک مرکز سازماندهی شود، علاوه بر ایجاد جهش در رشد علوم، موجب صرفه جویی در بسیاری از هزینه ها خواهد شد. تبادل استاد و شاگرد و تعاملات مختلف علمی از فواید دیگر ایجاد این مکان خواهد بود.
وی افزود: به نظر می رسد مکانی مانند مدرسه حجتیه برای ایجاد دپارتمان های مختلف باید ایجاد شود یا این مکان در اختیار مراکز تخصصی قرار گیرد تا در کنار استفاده از فضاهای مختلف، حتی حجره ها نیز به صورت مکان های تدریس یا مباحثه قرار گیرد.
ایجاد کتابخانه مادر تخصصی
همچنین امکانات مختلف سخت افزاری مانند لابراتوار زبان یا کتابخانه مادر تخصصی نیز باید در این مجموعه ایجاد شود تا دانش پژوهان مراکز مختلف تخصصی بتوانند به راحتی از این امکانات استفاده کنند.
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم گفت: در این مرکز ایجاد رشته های دیگری مانند رشته تخصصی فقه و اصول و اخلاق اسلامی در دستور کار قرار گرفته است. همچنین در سطح سه (کارشناسی ارشد) مدیریت مسجد ایجاد خواهد شد.
300 عنوان کتاب تخصصی در حوزه علمیه منتشر می شود
حجت الاسلام "حمید محمدی" - مدیر امور مراکز تخصصی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار حوزوی مهر با بیان اینکه "هرم هندسی رشته های تخصصی حوزوی با هدف ایجاد رشته های جدید تخصصی در حوزه های علمیه ترسیم می شود"، گفت: رشته های تخصصی، سرفصل محور تعریف شده که این سرفصل توسط استاد تدریس می شود. براساس این سرفصل ها طرح تولید کتاب علمی ویژه رشته های تخصصی در حال برنامه ریزی است که پیش بینی می شود نزدیک به 300 عنوان کتاب تخصصی تهیه شود.
مدیر امور مراکز تخصصی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم افزود : یکی از مهمترین مشکلات مراکز تخصصی، عام بودن منابع علمی موجود است و لازم است که این منابع به صورت خاص برای رشته های تخصصی تالیف شود. برای این موضوع سه مرحله تعیین، تالیف و تدوین مشخص شده است. الان در مرحله تعیین هستیم. یعنی کتاب هایی که به صورت سنتی در حوزه موجود بوده و نزدیکترین حالت را به سرفصل های مصوب دارد به عنوان کتاب درسی تعیین می شود. در مرحله دوم تالیف کتاب های درسی انجام شده و در مرحله سوم این کتاب های تالیف شده با استفاده از تکنولوژی آموزشی تدوین می شود.
20 کتاب عملی برای هر رشته تخصصی
حجت الاسلام "حمید محمدی" افزود : برای هر رشته تخصصی حداقل 20 کتاب تخصصی در سطوح مختلف مورد نیاز است که هم اکنون در حال برنامه ریزی برای تولید این کتاب های تخصصی توسط دفتر برنامه ریزی و تدوین متون درسی مرکز مدیریت حوزه علمیه هستیم و انتظار می رود در تالیف این آثار از انجمن های علمی حوزه نیز استفاده شود.
تشکیل شورای برنامه ریزی تخصصی برای هر کدام از رشته
وی افزود : براساس مصوبه شورای عالی حوزه، شورای برنامه ریزی برای هر یک از رشته های تخصصی ایجاد شده است. یکی از وظایف این شورا، ارائه پیشنهاد برای ایجاد سطوح بالاتر رشته های تخصصی است. اعضای این شورای تخصصی، نماینده مدیر حوزه، نماینده دفتر امور مراکز تخصصی، نماینده معاونت پژوهش، نماینده معاونت آموزش، مدیر اجرایی مرکز تخصصی خواستار افزایش سطح و دو نفر نماینده از اساتید رشته مربوطه هستند. این پیشنهاد توسط این شورا تدوین و برای بررسی و تایید به دفتر امور مراکز تخصصی ارسال می شود تا برای طی کردن مراحل به سطوح بالاتر مدیریتی در حوزه ارائه می شود.
رشته های تخصصی در شهرستانها نیز ایجاد شده است
محمدی گفت : برای طلاب شهرستانی که امکان انتقال به قم را ندارند، در برخی از شهرها رشته های تخصصی تعریف شده است مانند مدرسه مروی تهران که رشته های تخصصی کلام، تفسیر و قضا راه اندازی شده است یا در اصفهان 8 رشته تخصصی ایجاد شده با در حال راه اندازی است. همچنین در شهرهای دیگر این رشته فعال شده است . سیر علمی این رشته ها نیز مطابق مصوبات مرکز مدیریت است.
مدارک رسمی دانش پژوهان مراکز تخصصی
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم گفت: مدارک این رشته ها، مدارک علمی، تخصصی و رسمی بوده و یک طلبه می تواند در صورت تمایل در سطوح بالاتر رشته های مشابه در دیگر مراکز علمی حوزوی یا دانشگاهی ادامه تحصیل دهد یا به عنوان یک مدرک تحصیلی استخدامی از از آن استفاده کند. همچنین در مقررات و ضوابط آموزشی برای خواندن همزمان دو رشته تخصصی موادی پیش بینی شده است، اما معمولا به خاطر سطح کمی و کیفی دروس این موضوع به راحتی امکان پذیر نیست.
وی افزود: یکی از خلاء های جدی در حوزه نداشتن یک ساز و کار روشن برای معرفی این رشته های تخصصی به طلاب سطح یک حوزه است و دفتر امور مراکز تخصصی تلاش کرده است که در مقاطع گوناگون به ویژه برای طلاب پایه های چهارم تا ششم که در آستانه اتمام سطح یک هستند، این رشته ها را معرفی کند. یکی از مهمترین فعالیت ها در این زمینه اطلاع رسانی از این رشته ها است و قطعا تلاش خبرگزاری مهر برای معرفی این رشته ها می تواند تاثیر فراوانی برای معرفی این رشته های تخصصی داشته باشد
شروط ایجاد رشته تخصصی در حوزه علمیه قم
حجت الاسلام "حمید محمدی" گفت : درمصوبه شورای عالی حوزه با عنوان" طرح کلی رشته های تخصصی"، برای ایجاد یک رشته دو ویژگی مهم آمده است. اول آنکه برای ایجاد یک رشته تخصصی 5 شرط متناسب با نیازهای حوزه های علمیه و مراکز علمی داخل و خارج کشور، مستند بودن موضوعات درسی اصلی رشته بر منابع معتبر اسلامی و شیعی، کفایت دستاوردهای علمی رشته در حد ارایه در یک دوره، وجود اساتید قابل قبول در رشته مربوط به تعداد مورد نیاز، داشتن توان اجرایی و امکانات لازم بیان شده است.
وی افزود: ویژگی دیگر این مصوبه آن است که اگر به اندازه کافی منابع و اساتید برای تشکیل یک رشته تخصصی مورد نیاز موجود نباشد، ابتدا یک گروه پژوهشی تخصصی برای آن رشته تاسیس می شود تا با تولید دستاوردها ومنابع علمی کافی و پرورش پژوهشگران و صاحب نظران به ایجاد رشته تخصصی اقدام شود.
نحوه تاسیس رشته های تخصصی در حوزه علمیه
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم گفت : ما برای ایجاد یک مرکز تخصصی دو مسیر تعیین کرده ایم. مسیر اول آن است که مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با احساس نیازی که وجود دارد به تاسیس مرکز تخصصی اقدام کند. مانند رشته های کلام ، تفسیر و فلسفه که توسط این مرکز ایجاد شده است. مسیر دیگر اعلام یک مرکز آموزشی و پژوهشی برای ایجاد یک رشته تخصصی است.
فعالیت شورای مراکز تخصصی
وی افزود: در حالت اول پیش نویس ایجاد یک رشته تخصصی در دفتر امور مراکز تخصصی و با تشکیل کارگروه های تخصصی تولید شده و به شورای مراکز تخصصی ارائه می شود. این شورا متشکل از مدیر حوزه به عنوان رئیس، مدیر دفتر مراکز تخصصی به عنوان دبیر، معاون آموزش و معاون پژوهش مرکز مدیریت حوزه و مدیران اجرایی مراکز تخصصی بوده و در صورت نیاز از کارشناسان به عنوان میهمان، بدون حق رای دعوت می شود.
درخواست مراکز علمی برای ایجاد رشته های تخصصی
"محمدی" گفت : در صورتی که یک نهاد درخواست ایجاد رشته تخصصی را داشته باشد، پیشنهاد خود را به مرکز مدیریت حوزه علمیه ارائه می دهد و از آن طریق به دفتر امور مراکز تخصصی ارائه شده و سیر تصویب را طی می کند و معمولا مراکز درخواست کننده ، متولی اجرای مصوبات شورای عالی برای آموزش های تخصصی می شوند. مثلا بنیاد نهج البلاغه درخواست ایجاد رشته تخصصی نهج البلاغه، دفتر تبلیغات اسلامی درخواست ایجاد رشته تخصصی تاریخ و نهاد نمایندگی ولی فقیه در اهل سنت هم درخواست تشکیل رشته تخصصی ادیان و مذاهب را ارائه کردند.
وی افزود: در هر دو حالت و پس از تصویب یک رشته تخصصی در این شورای مراکز تخصصی، مصوبات جهت تایید نهایی و اخذ موافقت اصولی به شورای عالی حوزه ارائه می شود. تمامی رشته های تخصصی که هم اکنون در حال فعالیت هستند، دارای موافقت اصول شورای عالی حوزه هستند.
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم گفت : در این مصوبه سطح دو به عنوان گرایش و سطوح سه و چهار به عنوان رشته تخصصی معرفی شده است زیرا در سطح دو مطالب عمومی مرتبط با یک رشته تخصصی بیان شده و این به معنای یک رشته تخصصی نیست بلکه تلاش علمی تخصصی به معنای دقیق خود در سطوح سه و چهار ایجاد می شود.
وی افزود : ما برای ایجاد یک مرکز تخصصی دو مسیر تعیین کرده ایم. مسیر اول آن است که مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با احساس نیازی که وجود دارد به تاسیس مرکز تخصصی اقدام کند. مانند رشته های کلام ، تفسیر و فلسفه که توسط این مرکز ایجاد شده است. مسیر دیگر اعلام یک مرکز آموزشی و پژوهشی برای ایجاد یک رشته تخصصی است.
این مقام مسئول در مرکز مدیریت حوزه علمیه افزود: در حالت اول پیش نویس ایجاد یک رشته تخصصی در دفتر امور مراکز تخصصی و با تشکیل کارگروه های تخصصی تولید شده و به شورای مراکز تخصصی ارائه می شود. این شورا متشکل از مدیر حوزه به عنوان رئیس، مدیر دفتر مراکز تخصصی به عنوان دبیر، معاون آموزش و معاون پژوهش مرکز مدیریت حوزه و مدیران اجرایی مراکز تخصصی بوده و در صورت نیاز از کارشناسان به عنوان میهمان، بدون حق رای دعوت می شود.
"محمدی" گفت : در صورتی که یک نهاد درخواست ایجاد رشته تخصصی را داشته باشد، پیشنهاد خود را به مرکز مدیریت حوزه علمیه ارائه می دهد و از آن طریق به دفتر امور مراکز تخصصی ارائه شده و سیر تصویب را طی می کند و معمولا مراکز درخواست کننده ، متولی اجرای مصوبات شورای عالی برای آموزش های تخصصی می شوند. مثلا بنیاد نهج البلاغه درخواست ایجاد رشته تخصصی نهج البلاغه، دفتر تبلیغات اسلامی درخواست ایجاد رشته تخصصی تاریخ و نهاد نمایندگی ولی فقیه در اهل سنت هم درخواست تشکیل رشته تخصصی ادیان و مذاهب را ارائه کردند.
ایجاد رشته تخصصی با تصویب شورای عالی حوزه علمیه قم
وی افزود: در هر دو حالت و پس از تصویب یک رشته تخصصی در این شورای مراکز تخصصی، مصوبات جهت تایید نهایی و اخذ موافقت اصولی به شورای عالی حوزه ارائه می شود. تمامی رشته های تخصصی که هم اکنون در حال فعالیت هستند، دارای موافقت اصول شورای عالی حوزه هستند.
ایجاد 12 رشته تخصصی در حوزه علمیه قم
حجت الاسلام "حمید محمدی" گفت: بعد از انقلاب اسلامی تا سال 81، چهار رشته تخصصی تفسیر، کلام ، تبلیغ و قضا در حوزه ایجاد شده بود. در سال 81 بنا بر ضرورت های موجود و با ارسال پیشنهاد توسط گروهی از فضلای حوزه به مرکز مدیریت حوزه، ایجاد دفتری برای هدایت و تاسیس مراکز تخصصی حوزه درخواست شد.
وی افزود: حجت الاسلام "حسینی بوشهری" - مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم نیز ضمن موافقت با تاسیس این دفتر، 6 ماموریت را برای این دفتر تبیین کرد این در حالی بود که این دفتر تا مدت ها در عین فعالیت خود، فاقد یک اطاق یا حتی یک میز کار بود تا اینکه به مرور دو اطاق کوچک به این دفتر واگذار شد.
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم افزود: از سال 81 تا پایان 83، 8 رشته تخصصی در سطوح مختلف تاسیس شد به عبارت دیگر در ظرف سه سال 8 رشته در سطوح مختلف ایجاد شد، این موضوع خیلی فضای متحول و قابل توجهی را در حوزه ایجاد کرد.
تدوین سیر علمی برای رشته های تخصصی
وی گفت : رشته هایی که در سال های قبل از 81 تشکیل شده بودند در سطح چهار (مقطع دکتری) فعالیت داشته و در سطوح پایین تر فعالیت نمی کردند. به عبارت دیگر در آن مقطع طلبه باید سطح دو و سه را به اتمام می رساند سپس وارد رشته های تخصصی در مقطع دکتری می شد. اولین اقدام دفتر امور مراکز تخصص این بود که اعلام کرد نظام آموزش های تخصص در حوزه باید دارای یک تسلسل و سیر منطقی برای علوم تخصصی باشد به همین منظور و پس از بررسی های فراوان و جلسات متعدد علمی، طرح کلی ایجاد رشته های تخصص در حوزه علمیه تدوین و به تصویب شورای عالی حوزه رسید.
وی افزود: برای تحقق این هدف در این طرح کلی با تاکید بر ضرورت گسترش روزافزون رشته های تخصصی و به منظور استمرار نظام مند این حرکت، ساماندهی، افزایش کارآمدی و اثربخشی رشته های تخصصی حوزه های علمیه، طرح کلی رشته های تخصصی حوزه علمیه قم تدوین و تایید شد که در این طرح تعریف رشته های تخصصی و اهداف کلان رشته های تخصصی حوزوی، سیاست های کلی رشته های تخصصی و سطوح سه گانه آمده است.
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی حوزه علمیه قم گفت : در این مصوبه سطح دو به عنوان گرایش و سطوح سه و چهار به عنوان رشته تخصصی معرفی شده است زیرا در سطح دو مطالب عمومی مرتبط با یک رشته تخصصی بیان شده و این به معنای یک رشته تخصصی نیست بلکه تلاش علمی تخصصی به معنای دقیق خود در سطوح سه و چهار ایجاد می شود.
تحصیل همزمان در دو رشته علوم حوزوی برای طلاب الزامی است
حجت الاسلام "حمید محمدی" گفت : در مصوبه شورای عالی حوزه علمیه، سه مرحله برای رشته های تخصصی تعریف شد تا در یک سیر منطقی بتوانیم به نقطه مطلوب در هر رشته تخصص برسیم. در حقیقت در تعریف یک سیر منطقی علمی در هر شاخه از علوم ، چهار گام برداشته می شود. گام اول این است که دانش پژوه با مبانی پایه های و رشته های عام آشنا می شوند که این گام در سطح یک حوزه به عنوان آشنایی با مبانی پایه ای و اساسی علوم حوزوی برداشته می شود. در گام دوم یک انشعاب خاص در یکی از علوم مطالعه شده در گام اول ایجاد می شود. در گام دوم طلبه به صورت عمومی با یک رشته خاص آشنا می شود و با کلیات یک علم مثلا تفسیر، تاریخ و یا سایر علوم بیشتر آشنا می شوند. این گام در سطح دو حوزه (کارشناسی) برداشته می شود.
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم افزود: در گام سوم، دانش پژوه به صورت تخصصی با یکی از شاخه های علم مورد نظر آشنا می شود. به عنوان مثال شخصی که در سطح دو با تفسیر به صورت تخصصی آشنا شده در سطح سه با یکی از شاخه های علوم تفسیر مانند علم قرائت، تفسیر ترتیبی یا شاخه های دیگر به صورت تخصصی آشنا خواهد شد. مقطع سطح سه ( کارشناسی ارشد) در حقیقت برداشتن این گام سوم است. در گام چهارم نیز حرکت فوق تخصصی و نظریه پردازی علمی در علوم مطرح می شود، در این گام دانش پژوه در یک شاخه از علم مثلا تفسیر ترتیبی قدرت استنباط پیدا کرده و صاحب نظریه می شود.
وی افزود: به بیان دیگر در سطح یک با همه رشته ها به صورت عمومی آشنا می شوند. در سطح دو طلبه با منابع و قوت و ضعف آن در یک رشته خاص آشنا می شود. در سطح سه بر مبنای نظریات دیگران نظریات مورد نقد و بررسی قرار می گیرد و ادله بیان می شود و در سطح چهار شخص توان ارائه نظریه و توان دفاع علمی بدون تکیه بر نظریات دیگران را پیدا می کند.
مدیر دفتر امور مراکز تخصصی گفت: این روال و سیر علمی در کنار شیوه سنتی مطالعات علمی در حوزه قرار گرفت و مشخص شد که اولا از لوازم طی کردن این سیر تخصصی، ادامه دادن آن شیوه سنتی است به طوری که طلبه باید در کنار این رشته های تخصصی به صورت الزامی دروس مرسوم حوزه را در شاخه فقه و اصول نیز به صورت رسمی ادامه دهد. این دو الزاما باید در کنار یکدیگر قرار گیرد، در غیر این صورت امکان ادامه تحصیل در رشته تخصصی موجود نیست.
تعداد واحدهای رشته های تخصصی در سطوح سه گانه
وی افزود : در کنار تدوین این سطوح، 72 تا 82 واحد در سطح دو (فوق دیپلم به کارشناسی) ، 62 تا 72 واحد برای سطح سه (کارشناسی ارشد) و 52 تا 62 واحد درسی در سطح چهار (دکتری) برای رشته های تخصصی تعریف شد. به عبارت دیگر یک طلبه اگر با مدرک دیپلم وارد حوزه شده باشد در پایان سطح یک دارای مدرک فوق دیپلم است و این شخص باید برای رسیدن به پایان سطح دو (کارشناسی) حداقل 144واحد پاس کند که 72 واحد آن دروس تخصصی و نزدیک به همین مقدار دروس فقه و اصول است.
محمدی افزود: یک حوزوی حداقل دو برابر یک دانشگاهی در روز تحصیل می کند به عنوان نمونه یک دانشگاهی اگر در هفته سه روز مطالعه درسی داشته باشد به راحتی واحدهای خود را پاس می کند، اما یک حوزوی حداقل نیازمند شش روز کار علمی در هفته است که این سیر علمی در کنار تلاش های مرسوم یک روحانی در تبلیغ و اقامه جماعت است.
تخصصی شدن دروس حوزه های علمیه یک ضرورت حیاتی است
حجت الاسلام "حمید محمدی" در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار حوزوی مهر گفت: لزوم تخصصی کردن علوم حوزوی از سال های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجه بوده است به طوری که بزرگانی مانند آیت الله بروجردی بر این امر تاکید داشته اند ولی این بحث از بعد از انقلاب اسلامی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار شد زیرا پس از پیروزی انقلاب اسلامی حوزه در موقعیتی قرار گرفت که باید پاسخگوی نیازهای مختلف یک جامعه باشد. حوزه توانست در ایران انقلابی را تشکیل دهد که رهبر، اهداف برنامه ها و بسیاری از افراد آن از عناصر حوزوی بودند و شخصیتی مانند حضرت امام (ره) در راس آن قرار داشت که یک شخصیت بسیار متعالی حوزه بودند.
وی افزود: عمده این بود که حوزه به اقتضای شرایط جدید بتواند وظایف خود را انجام دهد. برای حوزه در قبل از انقلاب وظیفه ای جز اینکه در حد احکام عبادات فردی و جنبه های بسیط و ابتدایی تعاملات اجتماعی حاضر باشد، وظیفه ای دیگر متصور نبود و انتظاری هم بیش از این نمی رفت ولی بعد از انقلاب اسلامی نظامی که از حوزه الهام گرفته شده بود ایجاد شد و به همین نسبت انتظارات توسعه پیدا کرد. در کنار این موضوع، تاسیس یک حکوممت دینی براساس مبانی دینی، سئوالات فراوانی را برای افراد ایجاد کرد و حوزه موظف شد که به این سئوالات پاسخ دهد. این سئوالات در شاخه های مختلف سیاسی اجتماعی فرهنگی و اقتصادی بود و حوزه باید نظام دینی این شاخه ها را با استفاده از مبانی دینی تبیین می کرد.
ایجاد رشته تخصصی ضرورت تعاملات حوزه و دانشگاه
مدیر امور مراکز تخصصی افزود: از طرف دیگر در تعامل میان حوزه و دانشگاه به ویژه درعلوم انسانی جامعه شناسی، روان شناسی، تاریخ و علوم تربیتی باید نظرات اسلام پیرامون این شاخه های مختلف علوم تبیین می شد، سطح تبین این علوم نیز باید در یک سطح بالای آکادمیک باشد تا این نظریات بتواند از طریق حوزه در محافل آکادمیک ارائه شود. با این دلایل ضرورت ایجاد راهکارهای جدید برای پاسخگویی به سئوالات مطرح بشود لذا در اوایل انقلاب زمزمه تاسیس برخی از علوم تخصصی در حوزه ایجاد شد.
.......................................
گفتگو از سید علی اصغر حسینی
