دلیل وجود حزن و آیات عذاب در قرآن کریم
در باب تلاوت قرآن کریم آداب و مناسباتی ذکر شده که دسته ای از آن ها به آداب ظاهری و دسته ای آداب باطنی هستند.
طهارت و پاکیزگی
یکی از این آداب طهارت و پاکیزگی است؛ لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ:" قرآن را جز پاكان لمس نمىكنند" این تعبیر ممكن است هم اشاره به پاكیزگى ظاهرى باشد كه تماس گرفتن با خطوط قرآن باید توام با طهارت و وضو باشد، و هم اشاره به اینكه درك مفاهیم و محتواى این آیات تنها براى كسانى میسر است كه پاك از رذائل اخلاقى باشند، تا صفات زشتى كه بر دیده حقیقت بین انسان پرده مىافكند، آنها را از مشاهده جمال حق محروم نگرداند.
پناه بردن به خداوند
به هنگام آغاز تلاوت قرآن باید از شیطان رجیم و رانده شده درگاه حق، به خدا پناه برد، چنان كه در آیات فوق خواندیم" فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ".
ترتیل خواندن
قرآن را باید به صورت" ترتیل" تلاوت كرد، یعنى شمرده، و توام با تفكر وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا (مزمل آیه 4).
در حدیثى در تفسیر این آیه از امام صادق علیهالسلام میخوانیم: ان القرآن لا یقرأ هذرمة، و لكن یرتل ترتیلا، اذا مررت بآیة فیها ذكر النار وقفت عندها، و تعوذت باللَّه من النار: " قرآن را تند و دست و پا شكسته نباید خواند، بلكه باید به آرامى تلاوت كرد، هنگامى كه به آیهاى میرسى كه در آن ذكر آتش دوزخ شده است توقف مكنى (و میاندیشى) و به خدا از آتش دوزخ پناه میبرى"!
تدبّر و تفکّر
علاوه بر ترتیل، دستور به" تدبر و تفكر" در آیات قرآن داده است آنجا كه میگوید: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ:" آیا آنها در قرآن نمیاندیشند"؟ (نساء- 82)
هدف خداوند از آوردن آیات عذاب، ترساندن آن هم از نوع ترس به همراه استرس و وحشت نبوده و نیست، خدا با آیات عذاب خود نیز نوعی زیبایی و پیوندی با بندگانش برقرار کرده چنانچه در روایت داریم که این عذاب ها و نقمت ها حیاشة است یعنی برای یان هستند که تو را هول دهد به سوی بهشت و محبت خدا و از عذاب دورت کند. (اعیان الشیعه، ج 1، ص 316؛ بحارالانوار، ج 6، ص 114)
محزون خواندن قرآن کریم
یکی از نکاتی که در تلاوت ادعیه و همچنین تلاوت قرآن کریم سفارش شده است، محزون خواندن است. در این فرصت میخواهیم حول این موضوع مروری داشته باشیم.
پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) فرمود: «به راستی قرآن همراه با حُزن نازل شده است. بنابر این، هنگامی که قرآن میخوانید گریه کنید. و اگر گریه نکردید، حالت گریه بر خود گیرید» (بحار الأنوار، ج 89، ص 191)
امام صادق (علیهالسلام) می فرماید: «همانا قرآن همراه با حزن و اندوه فرود آمده است. پس آن را همراه با حزن و اندوه بخوانید.» (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 614)
حزنی که اشتیاق ترجمه میشود
حزن در خواندن ادعیه و قرآن، حزن و گریه در حالت دعا و استغفار یک حالت و احساس مثبت است؛ چیزی شبیه آرزو و آرزومندی است، آرزویی که که می دانیم و اطمینان داریم که به آن میرسیم.
در حقیقت این حزن به اشتیاق ترجمه میشود، می پرسید چه طور این حرف را میزنیم؟!
میدانید چه کسانی بیشتر برای گناهانشان گریه میکنند؟ کسانی که خدا به آن ها میگوید: فلانی خیالت راحت، تو بخشیده شدی، دیگه حرف گناهت را نزن ... فردی که گنهکار است وقتی اطمینان پیدا میکند که خدای مهربانش گناهش را بخشید، هر لحظهای که یاد گناهش می افتد مثل ابر بهار گریه میکند.
اگر بخواهیم از زندگی روزمره هم مثال و تشبیهی بیاوریم دقیقا مثل این است که از فردی پولی گرفتهایم و موقع برگرداندن پول طرف مقاب چون میداند که ما نداریم و دستمان تنگ است بگوید: فلانی، اون پول هدیه من است برای فلان موضوع به شما، دیگر فکر برگشتش را نکن ... چه حالی به ما دست میدهد؟! هر دفعه که یاد این صحنه میافتیم از خجالت توأم هم با اشتیاق گاهی اشک می ریزیم و حالمان دست خودمان نیست.
گریه در حالت استغفار و دعای ما نیز ناشی از شدت گنهکاری نیست، ناشی از شدت علاقه و امیدواری ما به خداوند است، ناشی از علاقه ما به پاکی و پاک بودن است.
مگر نداریم که که بیان شده امام سجاد علیهالسلام و امام علی علیهالسلام بیشتر از همه مومنان گریه میکردند، گریهی این عزیزان برای چه بود؟ چرا گریه میکردند؟ این ها یقین داشتند که مورد عنایت و لطف خداوند است و میدانستند که خدا چقدر دوستشان دارد، گریه و حزن آن ها از شدت علاقه و امیدواری به خداوند بود.
غم های دنیایی برای رسیدن به بنبستها است اما غم های اخرتی مال عبور بنبستها و گشایشهایی است که آدمی میبیند. به عبارتی اگر کسی لطف و مهربانی خدا را در زندگیاش نبیند، نمیتواند گریه کند، چون کسی که به خدا سوءظن دارد اصلا در خانه خدا نمیتواند حرف بزند، چه برسد که بخواهد ناله و گریه کند؛ چنین انسانی با استرس و دل پریشانی گوشه نشین میشود و مرتب از خودش می پرسد؛ یعنی خدا منو میبخشد؟؟!!
کسی که یقین به لطف و بخشش خدا دارد، بیشتر گریه میکند.
از امام صادق علیهالسلام میخوانیم: ان القرآن لا یقرأ هذرمة، و لكن یرتل ترتیلا، اذا مررت بآیة فیها ذكر النار وقفت عندها، و تعوذت باللَّه من النار: " قرآن را تند و دست و پا شكسته نباید خواند، بلكه باید به آرامى تلاوت كرد، هنگامى كه به آیهاى مىرسى كه در آن ذكر آتش دوزخ شده است توقف میكنى (و میاندیشى) و به خدا از آتش دوزخ پناه میبرى"!
چرا قرآن را با حزن بخوانیم؟
کار قرآن پرورش دادن آرزوهای آدم ها است. حتی آیاتی که از عذاب سخن میگوید، در حقیقت در مسیر اشتیاقافزایی حرکت میکند. به این مثال توجه کنید
چه طور است که وقتی یک غریبه ای به کودک نزدیک میشود، کودک خودش را بیشتر به مادرش می چسباند و اظهار محبت بیشتری به او میکند؛ آیات قرآن کریم و و صاحب آن خداوند هم دقیقاً با دل مومنان همین کار را میکند؛ مخصوصا آیات عذابش بیشتر رابطه بنده را با خدا محکم میکند.
در حقیقت اگر با نگاه عمیق تر و عارفانه تری به آیات قرآن کریم نظر کنیم و آیات کلام الله نور را از زاویه ای دیگر نگاه کنیم می بینیم که هدف خداوند از آوردن آیات عذاب، ترساندن آن هم از نوع ترس به همراه استرس و وحشت نبوده و نیست، خدا با آیات عذاب خود نیز نوعی زیبایی و پیوندی با بندگانش برقرار کرده؛ چنانچه در روایت داریم که این عذابها و نقمتها حیاشة است یعنی برای این هستند که من و تو را هول دهد به سوی بهشت و محبت خدا و از عذاب دورمان کند. (اعیان الشیعه، ج 1، ص 316؛ بحارالانوار، ج 6، ص 114)
منابع :
اسلام کوئست
بیانات حجت الاسلام پناهیان
سایت ایکس شبهه
سایت اسک دین