صدای توطئه از فتوای علما!
خوب است بدانیم ضابطان در جرایم غیرمشهود از جمله تفتیش خودروهای اشخاص حق تفتیش بدون دستور قضایی را ندارند.
حریم خصوصی بودن یا نبودن داخل خودرو این روزها به سوالی بی‌پاسخِ قطعی، میان اقشار مختلف جامعه تبدیل شده. ماجرایی که از هفدهمین نشست خبری سخنگوی ناجا آغاز شد و تا کنون ادامه یافته است. نشستی که طی آن "سردار منتظرالمهدی" (سخنگوی نیروی انتظامی) با اشاره به قوانین جاری و از جمله تبصره ماده پنج از "قانون حمایت از آمرین به معروف و ناهیان از منکر" گفته بود: اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار می‌گیرند از جمله وسایل نقلیه، مشمول حریم خصوصی نباید باشد و طبیعتا رعایت هنجارها و الزامات قانونی می‌بایست درون آن رعایت شود. اینک ما در این یادداشت به بررسی اجمالی این موضوع می‌پردازیم.
آیا خودرو حریم خصوصی است؟
"آیت‌الله شبیری زنجانی" روز 17 تیرماه سال جاری، در صفحه اینستاگرام نوشت: خودروی شخصی نیز احکام ملک را دارد، بنابراین هرگونه تصرف و تفتیش آن بدون اجازه مالک، فی حدنفسه جایز نیست. البته اگر مصلحت اهمی مانند جلوگیری از حمل و نقل اسلحه متوقف بر تفتیش باشد، تفتیش آن طبق نظر حاکم شرع بلامانع است.
لازم به ذکر است که "وسیله نقلیه"، از لحاظ جواز نظر به داخل آن نحوه پوشش سرنشینان و... ممکن است در برخی از صور دارای احکام خاصی باشد.
نظر معاون فرهنگی قوه‌قضاییه
هادی صادقی (معاون فرهنگی قوه‌قضاییه) با اشاره به صحبت‌های اخیر برخی مسئولان و مدیران درباره تعریف حریم خصوصی و موضع‌گیری‌ها درباره فعالیت ضابطان امر به معروف و نهی از منکر گفت: همانطور که پیش از این هم درباره خودرو و حفظ حریم خصوصی در وسایل نقلیه گفتم، فضای خودرو به دو بخش پیدا و پنهان تقسیم می‌شود که بخش پنهان که به طور عادی ناپیداست، مانند صندوق عقب، به عنوان حریم خصوصی تلقی می‌شود و این مفهوم شامل بخش پیدای خودرو که بدون تفتیش قابل رؤیت است، مانند جایی که سرنشنان خودرو می‌نشینند، نمی‌شود. وقتی چیزی در معرض دید عموم قرار دارد دیگر خصوصی نیست و جزء حریم خصوصی به حساب نمی‌آید، مانند نمای ساختمان‌ها و یا پنجره‌ای که پرده بر آن افکنده نشده و یا شخصی در برابر پنجره خودنمایی کند و خود را در معرض دید عموم قرار داده است.
نظر مراجع درباره حریم خودرو
"آیت‌الله مکارم شیرازی" نیز در این‌باره نظر خود را مطرح و اظهار کرده است: داخل خودرو جزو حریم شخصی است و دیگری حق ندارد به آن تجاوز کند، ولی جهات شرعی مانند حجاب و امثال آن باید در داخل اتومبیل رعایت شود.
"آیت‌الله نوری همدانی" نیز در پاسخ به این سوال اظهار کرده است: در فرض سوال، بلی خصوصی است و باید بر اساس مقررات حکومت اسلامی عمل شود.
توطئه جدید دشمن!
این در حالی است که "حجت‌الاسلام ابوتراب بهرامی" (رئیس سازمان عقیدتی سیاسی ناجا) اخیرا دراین باره گفت: اخیراً با تعریفی که در فضای مجازی از خودرو به عنوان حریم خصوصی شده عده‌ای برآن شدند که بدون پوشش به رانندگی بپردازند که باید گفت، داخل خودرو بنا به فتوای مراجع و علما یقیناً حریم عمومی محسوب می‌شود و این‌گونه شبهه‌افکنی‌ها نیز توطئه جدید دشمن است.
قانون و موضوع حریم خصوصی خودرو
بنابه ضرورتِ تبیین این موضوع و همچنین ارائه‌ی پاسخی قانونی، پای توضیحات "احسان یادگاری" (وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی) نشستیم. وی پیرامون موضوع حریم خصوصی خودرو گفت: امروزه شاهد آن هستیم که مسئولین ذیربط و دست اندرکاران با تشتّت آراء هریک با تفسیر قوانین، ضمن اعمال سلیقه با این موضوع برخورد می‌نمایند.
زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ۱۰ روز تا دوماه یا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
از سویی مقامات نیروی محترم انتظامی از جمله سخنگو و رییس عقید سیاسی این نهاد در اظهارات اخیر خود، بازرسی خودروها را با استناد به بخشی از قوانین و فتاوای مراجع از سوی پلیس بلامانع می‌دانند و از طرف دیگر وکلای ملت و قاطبه حقوقدانان بنا بر قوانین موجود، با این نظر مخالفت کرده و خودرو را حریم خصوصی افراد می‌دانند.
حال صرفنظر از موارد فوق از منظر حقوقی به این موضوع خواهیم پرداخت و خواهیم تا بدانیم قانونگذار چگونه با این موضوع برخورد می‌کند:
ماده ۲۴ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ و ماده ۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ ورود به منازل، اماکن تعطیل و بسته و تفتیش آن‌ها، همچنین بازرسی اشخاص و اشیاء در جرایم غیر مشهود را منوط به مجوز مقام قضایی می‌داند.
این در حالیست که رأی وحدت رویه دیوان عدالت اداری به شماره ۱۳۸۰/۱۷/۰۶-۷۹/۴۸۰ صریحاً به خودرو اشاره کرده و مقرر داشته: "ضابطان در جرایم غیرمشهود از جمله تفتیش خودروهای اشخاص حق تفتیش بدون دستور قضایی را ندارند."
بند پ ماده ۱ آیین نامه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مصوب ۱۳۹۳ به صراحت خودرو را جزء حریم خصوصی احصاء کرده است.
وی در ادامه گفت: با عنایت به مواد قانونی که فوقاً به آن اشاره شد می‌توان نتیجه گرفت که هیچ قانونی خودرو را حریم عمومی نمی‌داند و نمی‌توان در اینکه داخل خودرو اشخاص جزء حریم خصوصی است تردید کرد. مضاف بر اینکه قانون اشاره به جرایم غیرمشهود کرده که نمی‌توان در چنین وضعیتی خودرویی را بدون دستور قضایی تفتیش کرد. همچنین از مفهوم مخالف ماده ۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری و رأی دیوان عدالت به این نتیجه می‌رسیم که در مورد جرایم مشهود تفتیش و بازرسی خودرو بلامانع است.
علاوه بر این لازم است به تبصره ۵ قانون حمایت از آمران به معروف و نهی از منکر مصوب ۱۳۹۴ اشاره کرد که اماکنی را که بدون تجسس در معرض دید قرار دارند مثل خودرو حریم خصوصی نمی‌داند. پس نتیجه اینکه آن قسمتی از خودرو جزء حریم خصوصی است که از معرض دید عموم پنهان می‌باشد.
بنظر شما اگر فردی در اتومبیل شخصی خود مرتکب جرمی شد آیا پلیس می‌تواند خودرو را متوقف و سرشنینان را مورد تفتیش یا بازرسی قرار دهد؟
تبصره ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ چنین مقرر داشته که: هرکس علناً در انظار عمومی و معابر، تظاهر به عمل حرامی نماید علاوه بر کیفر عمل به حبس از ۱۰ روز تا دو ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می گردد و در صورتیکه مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی باشد ولی عفت عمومی را جریحه دار می نماید، فقط به حبس از ۱۰ روز تا دو ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
تبصره "زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ۱۰ روز تا دوماه یا از ۵۰ هزار تا پانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد و طبق این ماده بی‌حجابی جرمی مشهود بوده و باتوجه به اینکه در قسمت‌های مشهود خودرو نیز رخ می‌دهد پس نمی‌توان در این مورد نیز به خصوصی بودن حریم اتومبیل استناد کرد و پلیس حق برخورد با مجرم جرم مشهود را دارد چه بسا که جرم در انظار عمومی نیز رخ می‌دهد.
