آشنایی مختصر با حوزه علمیه
حوزه علمیه چیست؟
پاسخ: شاید به نظر پرسش عجیبی باشد اما متاسفانه هستند کسانی که هنوز از ماهیت حوزه علمیه بی‌اطلاع‌اند. به عبارت دیگر: حوزه علمیه یک سازمان حکومتی مانند سپاه پاسداران است یا یک نهاد پژوهشی دولتی یا یک مرکز فرهنگی غیر دولتی یا چیز دیگر!
در پاسخ باید گفت: حوزه علمیه در اصل یک مجموعه‌ی علمی ـ آموزشی است. برای تقریب به ذهن از عنوان دانشگاه استفاده می‌کنیم. یک دانشگاه در مقاطع تحصیلی متفاوت(کاردانی تا دکترا) و به صورت پیوسته. رشته‌های تحصیلی در این دانشگاه از علوم انسانی بوده و به طور پیش‌فرض و با محوریت رشته‌ی «فقه و اصول» به آموزش می‌پردازد. البته پیشینه و رسالت متعالی حوزه علمیه وجه افتراق اصلی این مجموعه با دیگر دانشگاه‌های موجود است. ذکر این نکته نیز ضروری است که شاکله حوزه، غیر دولتی و غیر خصوصی و به عنوان یک مجموعه مردمی با محوریت مرجعیت و عالمان دینی است.
حوزه علمیه برادران و خواهران چه تفاوتی با هم دارند؟
پاسخ: حوزه علمیه برادران و حوزه علمیه خواهران دو مجموعه جدا از هم‌اند که مدیریت، قوانین و ساختار آموزشی متفاوتی از یک‌دیگر دارند.
تفاوت حوزه علمیه بلندمدت و کوتاه مدت چیست؟
پاسخ: حوزه علمیه برادران در دو شاخه«بلند مدت» و «کوتاه مدت» یا «سفیران هدایت» اقدام به پذیرش و پرورش طلبه می‌دهد. سیاست کلی حوزه علمیه، پرورش طلبه به سمت اجتهاد و تفقّه است. اما شاخه «سفیران هدایت» یک مجموعه نوپا در پاسخ به نیاز فراوان جامعه به مبلّغ است. دوره تحصیلی و ساختار آموزشی و متون درسی این دو نوع با هم تفاوت فراوان دارد.
در چه سنی می‌شود طلبه شد؟
پاسخ: نکته نخست این که پذیرش در حوزه شرط سنی دارد. و این شرط سنی با توجه به «مقطع تحصیلی پذیرش» یا به عبارتی مدرک تحصیلی غیر حوزوی و «وضعیت نظام وظیفه» متفاوت است. سقف سن مجاز برای کسی که با مدرک سیکل و با معافیت تحصیلی داوطلب ورود به حوزه است 18 سال و برای داوطلبی که دارای مدرک دکترا و کارت پایان خدمت است 35 سال خواهد بود. و بقیه مقاطع در این میان شرط سنی خود را دارند.
مراحل پذیرش در حوزه چگونه است؟
پاسخ: هر ساله در زمستان آغاز ثبت نام حوزه‌های علمیه آغاز می‌شود. داوطلب ورود به حوزه در این زمان با مراجعه به سایت معاونت آموزش حوزه‌های علمیه(www.howzeh.org) اقدام به ثبت نام می‌کند(ثبت نام تنها به صورت اینترنتی انجام می‌گیرد و راه دیگری برای این کار وجود ندارد). آزمون ورودی حوزه علمیه در سه مقطع یاد شده متفاوت است اما در یک زمان برگزار می‌شود.(در پذیرش سال تحصیلی کنونی آزمون سیکل نظام قدیم با هشتم نظام جدید به شکل مجزا و در همان زمان برگزار خواهد شد.) به طور معمول این آزمون در پایان سال تحصیلی برگزار می‌شود.پس از اعلام اسامی قبول‌شدگان آزمون از طریق سایت معاونت آموزش، زمان مصاحبه حضوری اعلام خواهد شد که به طور معمول در تیر و مرداد ماه خواهد بود. در صورت موفقیت در مصاحبه، داوطلب به دوره اختبار و تثبیت فراخوانده خواهد شد و پس از موفقیت در امتحانات این دوره، با آغاز سال تحصیلی هم‌زمان با طلاب پایه‌های بالاتر در پایه یک حوزه مشغول به تحصیل خواهد شد. البته مراحل اداری رسمی شدن و صدور کد پرونده رسمی به طور معمول تا پایان سال به طول خواهد انجامید. به موضوع کمیسیون پذیرش در پرسش‌های بعد پرداخته خواهد شد.
نظام آموزشی و مدرک‌دهی حوزه به چه شکلی است؟
پاسخ: حوزه‌ی علمیه تا امروز بر اساس شاکله‌ی سالی ـ واحدی فعالیت کرده است.(حوزه علمیه خواهران و سفیران هدایت برخلاف حوزه بلند مدت ترمی ـ واحدی هستند.) هر سال تحصیلی در حوزه به طور پیش‌فرض یک «پایه» گفته می‌شود. گذراندن شش پایه نخست سطح یک و مدرک معادل کاردانی را به همراه دارد. سه پایه بعد از آن سطح دو و مدرک معادل کارشناسی، و پایه دهم به انضمام ارایه پایان‌نامه سطح سه، به مدرک معادل کارشناسی ارشد می‌انجامد. در اصطلاح به پایان این 10 پایه که به طور معمول در ده سال گذرانده می‌شود پایان «سطح» گفته می‌شود و بعد از آن «خارج» خواهد بود که در پرسش‌های دیگر به معنای آن اشاره خواهد شد. هر طلبه با گذراندن 4 سال درس خارج و ارایه‌ی رساله‌ی سطح 4 موفق به دریافت مدرک دکترا می‌شود.
ویرایش:
در آیین‌نامه جدید ابلاغی برای سال تحصیلی 95-1394 نظام آموزشی حوزه از حالت سالی-واحدی به ترمی-واحدی تغییر پیدا کرده. اگر چه در اساس کار تفاوتی ایجاد نشده. هر درسِ دو نیم‌ساله، به دو درس تقسیم شده. تنها تفاوت برای کسانی است که در یک نیم‌سال درسی را انتخاب می‌کنند و نیم دیگر آن را در سال تحصیلی دیگری می‌گذرانند. همچنین کسانی که در یکی از دو نیم‌سال یک درس مردود می‌شوند، تنها همان نیم‌سال را تکرار خواهند کرد.
معنای درس خارج چیست و چرا به آن خارج می‌گویند؟
پاسخ: در پایه‌های یک تا دهم، دروس مورد ارایه و کتاب‌های منبع، معیّن و مدوّن است. و نقش استاد و مُدرّس، تبیین کننده و شرح دهنده متن کتاب و نظر مولف کتاب است اگر چه به طبع کار علمی همواره با اشکال و ان‌قلت خواهد بود. اما در درس خارج، محوریت با استاد و آن علم مورد ارایه است. در واقع استادی که در این علم صاحب نظر است با بیان و تبیین فنی مطالب علمی که در کتب مختلف از عالمان دیگر بیان شده، و همچنین نقد و جرح نظریات مختلف، نظر نهایی خود را بیان می‌کند. این عنوان نیز بر همین اساس و با توجه به این که مطالب درسی، خارج از چارچوب کتاب خاصی بیان می‌شود انتخاب شده است.
پذیرش حوزه در چه مقطع تحصیلی انجام می‌شود؟
پاسخ: حوزه علمیه به طور رسمی در سه مقطع تحصیلی سیکل(پایان دوره راهنمایی بنا بر ساختار قدیم و پایان پایه هشتم بنا بر ساختار جدید آموزش و پرورش)، دیپلم(پایان دوره دبیرستان) و دانشگاهی اقدام به پذیرش می‌کند. خود پذیرش مقطع دانشگاهی نیز شامل کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا است. همچنین دانشجویی که حد اقل 30 واحد درسی را گذرانده باشد ملحق به مقطع دانشگاهی خواهد بود.
گردآوری حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی علی بابائی
منبع: طلبه اُمنفی
