اتصالات سلولی (بخش اول)
آکلودین ها در اتصالات تنگ، غشای دو سلول مجاور را به هم نزدیک می کنند.
در مطلب قبل دانستید که هر سلول از اجزای مختلفی تشکیل شده است که به طور عمده سیتو پلاسم، غشای سیتوپلاسمی و هسته هستند. حال در اینجا بیشتر با اتصالات سلولی آشنا خواهید شد.
می دانید که اسکلت سلولی (Cytoskeleton) یا اسکلت سیتوپلاسمی از جنس پروتئین است و وظیفه آن از جمله موارد زیر است:
1- استحکام سلول در مقابل فشارهای اعمال شده از خارج
2- شکل دادن به سلول
3- جابجایی اندامک ها و دیگر وزیکول ها در داخل سلول.
وضعیت اسکلت سلولی نشان دهنده تبدیل سل به ژل و بالعکس در سیتوزول می باشد که در واقع پلیمریزاسیون و دپلیمریزاسیون
فیلامنت های این شبکه امکان حرکت اندامک های مختلف و وزیکول ها را فراهم میاورد.
سلولهای پوششی به طور محکمی به هم چسبیدهاند و برای جدا ساختن آنها از یکدیگر نیروی مکانیکی به نسبت زیادی مورد نیاز است. اتصالهای سلولی بیشتر در بافتهای پوششی مشاهده میشود که بهطور معمول در معرض کشش و فشار قرار دارند.
این چسبندگی به علل زیر می باشد:
الف- قسمتی از این اتصالها به دلیل وجود گلیکو پروتئینهایی است که جزء پروتئینهای اساسی غشای پلاسمایی هستند.
ب- به دلیل وجود مقدار اندکی پروتئوگلیکانهای بین سلولی است.
ج- نقش یونهای دو ظرفیتی بهخصوص یونهای کلسیم که در ثبات و چسبندگی سلولها مؤثرند. مثلا مادهEDTA که با کلسیم ترکیب میشود در کاهش خاصیت چسبندگی سلول مؤثر است.
د- غشاهای جانبی سلولهای پوششی دارای خصوصیاتی هستند که اتصالهای بین سلولی نام دارد و جایگاهی برای چسبندگی و مانعی برای جریان مواد از بین فضاهای بین سلولی و پدیدآورنده مکان یسمی جهت ارتباطات بین سلولی هستند.
اسکلت سلولی شامل:
1- ریزرشته ها یا میکروفیلامنت ها )فیلامنت اکتینی یا AF) با قطر حدود nm7-5
2- فیلامنت های حدواسط (IF) یا تونوفیلامنت با قطر حدود nm15-10
3- ریزلوله ها یا میکروتوبول ها (MT) با قطر nm25-20 می باشد.
اتصالات سلولی در نقاط ارتباط سلول به سلول و سلول به بستره برقرار می گردد و به ویژه در سلول های پوششی فراوان می باشند. برای مثال، در سلول های پوششی روده می توانید انواع این اتصالات را مشاهده کنید. (شکل 1) این سلول ها از یک طرف به فضای درونی (لومن) روده و از طرف دیگر به غشای پایه متصل می باشند. این سلول ها شدیدا قطبیده می باشند و سطوح راسی و پایه ای – جانبی متفاوتی دارند. مواد غذایی از سطح راسی جذب می شوند و از سطح پایه ای – جانبی از سلول خارج می شوند تا به مویرگ های خونی برسند.
پروتئین ها و فسفولیپیدهای غشایی این سطوح نیز با هم متفاوت می باشند. این قطبیت حاصل وجود اتصالات سلولی است.
در این سلول ها، انواع اتصالات سلولی، مانند اتصالات تنگ، اتصالات رخنه ای، اتصالات چسبی، دسموزوم ها و همی دسموزوم ها دیده می شود. همه این اتصالات به جز همی دسموزوم (سلول-بستره) دو سلول مجاور را به یکدیگر مرتبط می کنند.
* در اتصالات تنگ، غشای دو سلول مجاور بسیار به یکدیگر نزدیک شده اند، پروتئین هایی که این اتصالات را تشکیل می دهند، علاوه بر این که می توانند سلول ها را به هم متصل نگه دارند و از نشت مواد از لابه لای آنها جلوگیری کنند، مانعی برای حرکت عرضی پروتئین ها و فسفولیپیدهای غشایی (در برگچه بیرونی) در صفحه غشای این سلول ها هم می باشند و باعث تفاوت در سطوح راسی و پایه ای جانبی این سلول ها می شوند.
شکل 1: اتصالات سلولی در سلول های پوششی روده کوچک
* اتصالات رخنه ای بین دو سلول مجاور اجازه می دهند تا مولکول های کوچک و یون ها بین دو سلول تبادل شود.
** سه اتصال دیگر یعنی اتصالات چسبی، دسموزوم ها و همی دسموزوم ها در داخل سلول ارتباط تنگاتنگی با اسکلت سلولی دارند. این اتصالات، سلول ها را به یکدیگر یا به بستره متصل می کنند. در اتصالات چسبی ریز رشته ها (رشته های اکتین) و در دسموزوم ها و همی دسموزوم ها رشته های حد واسط از درون سلول به این اتصالات مرتبط هستند. این سه اتصال را اتصالات لنگری نیز می نامند.
نکته: براساس شکل و وسعت اتصال ممکن است به شکل یک نقطه یا تکمه با وسعت محدود باشد به نام ماکولا و یا دور تا دور سلول به شکل حلقه یا کمربند کشیده شده باشد به نام زونولا و یا پوششی ورقهای و گسترده به نام فاسیا و از نظر محل تماس و میزان انسداد، اگر فضای بین سلولی به دلیل تماس یا اتصال سطح خارجی غشاء به دو سلول مجاور مسدود شود اصطلاح اوکلودنس به کار میرود و اگر فاصله بین سلولی واضح اغلب 200 تا250 A بوده و ماده متراکمی در فضای بین سلولی و سطح سیتوپلاسمی دو غشاء وجود داشته باشد، اصطلاح ادهرنس برای مشخص کردن آنها به کار میرود.
ادامه دارد ...
منبع: http://www.robinia.blogfa.com www.doctortabriz.ir
مرکز یادگیری سایت تبیان، تهیه کننده:مرجان سلیمانیان
تنظیم کننده: محبوبه همت