اتصالات سلولی (بخش اول)

اتصالات سلولی ساختارهایی تخصصی برای چسبندگی سلول می باشند.

مرجان سلیمانیان

در مطلب قبل دانستید که به کوچک ترین واحد حیاتی پیکره هر موجود زنده سلول می گویند. حال در اینجا درباره بستره بیرونی سلول توضیحات کامل تری ارائه خواهیم کرد.

لازم است که بدانید بافت ها تنها از سلول ها ساخته نشده اند. بلکه حجم زیادی از هر بافت فضای بیرون سلولی است که با شیکه ای ظریف از ماکرومولکول ها موسوم به ماتریکس یا بستره بیرون سلولی (ECM) پر شده است. این ماتریکس از انواع پروتئین ها و پلی ساکاریدها تشکیل شده است. این ماکرومولکول ها توسط سلول های بافت تولید شده و به صورت شبکه ای منظم و در ارتباط با سطح سلول ها مجتمع شده اند.

ماکرومولکول های تشکیل دهنده بستره بیرون سلولی را می توان در دو دسته کلی قرار داد:

پروتئوگلیکان ها و گلیکوپروتئین ها

نکته: در پروتئوگلیکان ها، نسبت وزنی قند به پروتئین در مقایسه با گلیکوپروتئین ها بیشتر می باشد.

- هر پروتئوگلیکان یک پروتئین مرکزی دارد که می تواند ترشحی یا متصل به غشا باشد. این پروتئین به طور کووالان به زنجیره های پلی ساکاریدی  بلندی موسوم به گلیکوز آمینوگلیکان (GAG) متصل شده است. گلیکوز آمینوگلیکان ها زنجیره هایی خطی از تکرارهای دی ساکاریدی می باشند.

پنج رده عمده دی ساکاریدها عبارتند از:

کوندروئیتین سولفات

درماتان سولفات

کراتان سولفات

هپاران سولفات

هیالورونان

هیالورونان یا هیالورونیک اسید برخلاف چهار رده دیگر به صورت کووالان به پروتئین ها متصل نمی باشد و بنابراین مستقیما در ساختار پروتئوگلیکان ها شرکت نمی کند. این پلی ساکارید به صورت رشته های بسیار بلند در بافت پیونده به وفور یافت می شود.

-گلیکوپروتئین های  بستره نیز ممکن است ترشحی یا تراغشایی باشند. از جمله این پروتئین ها می توان کلاژن، فیبرونکتین و الاستین را نام برد. در پستانداران کلاژن به تنهایی 25% جرم پروتئین های جاندار را تشکیل می دهد.

قندها و پروتئوگلیکان ها در بافت پیوندی ماده زمینه ژل مانند و بسیار آب داری ایجاد می کنند که پروتئین های رشته ای در آن قرار گرفته اند. این ژل قندی در مقابل فشار روی بستره مقاومت می کند و در عین حال اجازه می دهد انواع مولکول ها به سرعت بین سلول های مختلف منتشر شوند.

گلیکوپروتئین ها نیز علاوه بر برقراری اتصال بین انواع اجزای بستره، می توانند به ساختار بستره استحکام ببخشند و به آن قدرت کشش بدهند تا بتواند در برابر کشیدگی مقاومت داشته باشد. (شکل 1)

شکل 1: مولکول های تشکیل دهنده بستره بیرون سلولی

در شکل نمایی از بافت پیوندی زیر لایه پوششی نشان داده شده است که عمده ترین سلول های آن (فیبروبلاست ها) مسئول ترشح انواع اجزای ECM می باشند. در بین سلول های پوششی و بافت پیوندی، نوعی ECM تخصصی موسوم به غشای پایه وجود دارد که علاوه بر نقش ساختاری و غربال گری، در تعیین قطبیت سلول های پوششی، متابولیزم، بقا، تقسیم و تمایز آنها و سازمان دهی پروتئین های غشایی شان نقش دارد و خود توسط این سلول ها ساخته می شود.

سطح رویی غشای پایه در ریزنگار الکترونی کادر بالا نشان داده شده است. عمده ترین مولکول در این لایه تخصصی، کلاژن نوع IV، تشکیل شبکه هایی دو بعدی می دهد که روی هم قرار می گیرند. این شبکه ها از جمله با واسطه پروتئین های لامینین-5، کلاژن نوع VII و اینتگرین به سلول های پوششی مربوط می شوند. در سمت چپ لامینین یک پروتئین چند چسبنده است و همان طور که با پیکان های دو سر نشان داده شده است، با اجزای گوناگون غشای  پایه برهمکنش دارد. دو کادر پایینی به ویژگی های هیالورونان (یک گلیکوز آمینو گلیکان) و الاستین (یک گلیکو پروتئین) در ECM اشاره دارند.

اتصال های سلولی را به سه نوع عمده تقسیم می‌کنند:

1 - اتصال‌های نفوذناپذیر

2 - اتصال‌های چسبنده : (اتصال دسموزوم صفحه‌ای، اتصال دسموزوم کمربندی)

3 - اتصال‌های ارتباطی: (اتصال باز (نکسوس) و اتصال سیناپسی)

سلول های بافت می توانند بستره اطراف خود را بسازند و نیز تجزیه کنند. به این ترتیب، این سلول ها می توانند متناسب با نیاز خود بستره را تغییر دهند. تجزیه اجزای پروتئینی بستره توسط پروتئازها اختصاصی بستره صورت صورت می گیرد.

ادامه دارد ...

منبع: http://www.robinia.blogfa.com

تنظیم کننده: محبوبه همت