تبیان، دستیار زندگی
در بین استادان حوزه نجف که اکنون در شمار مراجع این حوزه دیرپا نیستند، نام آیت الله ایروانی درخشش ویژه ای دارد؛
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حال و آینده‌ مرجعیت شیعه

قسمت چهارم

آینده مرجعیت نجف

آقای سیستانی دست‌کم در ۱۵ سال اخیر به عنوان نماد مرجعیت جهانی شیعه مطرح بوده است.

حال و آینده‌ مرجعیت شیعه

وی اگرچه بیش از دو دهه است که جلسات درس عمومی تشکیل نمی‌دهد، اما این مانع از نفوذ روزافزون علمی و مرجعیتی وی نشده است. اگرچه آمار علمی قابل قبولی از میزان مقلدان مراجع وجود ندارد، اما آقای سیستانی به‌یقین یکی از دو مرجع پرمقلد کنونی شیعه است که دامنه نفوذ وی به کشورهای مختلف می‌رسد.

مرجعیت ۲۴ساله وی که همراه با زعامت حوزه نجف بوده است، علاوه بر احیای تدریجی این حوزه و کنترل بحران‌های عراق در عصر پس از صدام، منجر به گسترش نفوذ شیعه در کشورهای مختلف شده است. همین نفوذ کاریزماتیک و قدرتمند، کار را برای جانشین یا جانشینان آقای سیستانی دشوار کرده است.

اما کار برای قمی‌ها آسان‌تر است. قم تجربه متفاوتی نسبت به نجف سپری کرده و از مرجعیت عامه و متمرکز برخوردار نبوده است. در نجف همه مراجع سعی کرده‌اند زعامت شیعه را به‌عهده آقای سیستانی بگذارند. چندی پیش فرزند آیت‌الله‌العظمی فیاض از مراجع اربعه نجف در گفت‌وگویی با سایت شفقنا گفته بود: «در حال حاضر آیت‌الله سیستانی مرجع همه شیعیان و نماد شیعیان هستند. لذا حاج‌آقا همه‌جا بیان می‌کنند که باید ایشان را تقویت کرد و اگر خدای ناکرده به ایشان صدمه‌ای وارد شود، مرجعیت شیعه ضرر خواهد کرد».

دیگر مراجع کنونی نجف؛ آیات عظام شیخ اسحق فیاض (۸۶ ساله)، سید محمد سعید حکیم (۸۲ ساله) و شیخ بشیر نجفی (۷۵ ساله) هستند.

در میان علمای حوزه نجف، حضرات آیات شیخ محمدباقر ایروانی، سید محمدرضا سیستانی، شیخ حسن جواهری، شیخ هادی آل‌راضی، سید حسین حکیم و شیخ محمد سند به‌عنوان علمای قریب‌المرجعیت محسوب می‌شوند که برای دهه آینده در مظان مرجعیت قرار دارند.

آیت‌الله شیخ محمدباقر ایروانی

در بین استادان حوزه نجف که اکنون در شمار مراجع این حوزه دیرپا نیستند، نام آیت‌الله ایروانی درخشش ویژه‌ای دارد؛ تسلط بر مبانی فقهای معاصر نجف، شاگردی درس آیات عظام خویی، شهید صدر و سیستانی، کثرت شاگردان، تعلق به یکی از خاندان‌های مشهور حوزوی (نسل فاضل ایروانی) و تدریس طولانی در حوزه‌های نجف و قم از این مجتهد ۶۸ ساله، استادی متبحر و متنفذ ساخته است. برخی شاگردان وی مانند آیت‌الله شیخ محمد قائینی هم‌اکنون از استادان مطرح دوره خارج حوزه‌اند.

آقای ایروانی که مدتی به دلیل فشار حکومت بعثی عراق مجبور به اقامت در ایران شده بود، پس از سال‌ها تدریس در ایران، اکنون چند سالی که است که به نجف بازگشته و درس وی در مدرسه غرویه حرم مطهر امام علی(ع) از شلوغ‌ترین دروس نجف است و صدها طلبه در این درس شرکت می‌کنند.

تأکید بر محوری‌بودن قرآن در استنباطات فقهی، اشراف بر مبانی علمی شهید صدر و آیت‌الله‌العظمی سیستانی، اعتنای کم به شهرت فتوایی (که از ویژگی‌های روش استدلالی آیت‌الله‌العظمی خویی نیز بوده است)، تلاش برای تقویت حوزه نجف و اعتقاد به استقلال مالی حوزه از دولت‌ها از ویژگی‌های مهم شیخ ایروانی است. وی همچون استادش آیت‌الله‌العظمی سیستانی معتقد است که فقها فقط باید در موارد لزوم در سیاست مداخله کنند و کار را به مردم واگذار نمایند. البته مخفی نمی‌کند که ایده‌آل او حاکمیت فقیه بر مملکت است.‏ به گفته آقای ایروانی: «این‌که آقای سیستانی در همه مسائل ورود نمی‌کند از مقتضای عقل است. دخالت زیاد موجب اشتباهات بیشتر می‌شود. لازم نیست که در همه امور دخالت کنند؛ بلکه تنها در امور مهم و اساسی دخالت می‌کنند».

به باور آیت‌الله ایروانی فقدان مرجعیت و حوزه منجر به نابودی مذهب تشیع می‌شود و «این مسأله‌ای است که در روزگار ما به روشنی قابل رؤیت است و تازه برخی علمای مذهب مقابل به این رسیده‌اند که چرا آن‌ها مرجعیت و نظام اسلامی همانند ما ندارند».

وی درباره اوضاع سیاسی ایران نیز روشی مشابه آقای سیستانی دارد: «آن‌چه مهم است این است که مراجع نجف مخالفت‌شان را اظهار نمی‌کنند؛ زیرا در این‌جا دولتی است که این هم دولت ماست».وی همچنین از وجود آزادی عقیده در حوزه نجف سخن می‌گوید و دفاع می‌کند. در مجموع می‌توان گفت که شیخ ایروانی نزدیک‌ترین فقیه مطرح نجف به سید سیستانی است و همانند استادش رویه‌ای بینابینی در مسائل مختلف دارد.

آیت‌الله شیخ هادی آل‌راضی

دیگر مجتهد قریب‌المرجعیت نجف نیز همچون آقایان ایروانی و جواهری، ۶۸ ساله و شاگرد آیات عظام خویی و شهید صدر بوده است. همچنین وی نیز سال‌ها در قم به تدریس و تحقیق مشغول بوده و سپس به نجف بازگشته است.

تعلق آقای آل‌راضی به یک خاندان اصیل عراقی می‌تواند نقطه قوتی برای وی در معادلات سیاسی و اجتماعی آینده عراق باشد. مؤلفه ملیتی و قومیتی همواره از مؤلفه‌های مهم در میزان نفوذ مراجع بوده است. جدال مشهور بین طلاب و روحانیون فارس و ترک در حوزه قم که در اواخر سلطنت رضاشاه و اوایل سلطنت محمدرضا شاه رخ داد، حضور پررنگی در تاریخ شفاهی حوزه علمیه قم دارد. در عراق نیز مرجعیت بین فقهای ایرانی و عراقی گردش داشته و اکنون نیز با وجود آنکه از چهار مرجع اصلی نجف، یکی عرب (آیت‌الله سید سعید حکیم)، یکی افغان (آیت‌الله فیاض) و یکی پاکستانی هندی‌تبار (آیت‌الله بشیر نجفی) است، اما غلبه تقریباً کامل با یک مرجع ایرانی (آیت‌الله سیستانی) بوده است. همان‌گونه که پیش‌تر نیز یک مرجع ایرانی (آیت‌الله خویی) بر نجف زعامت می‌کرد.

از لحاظ روش استدلالی، متد آقای آل‌راضی بی‌شباهت به روش قمی‌ها نیست و این می‌تواند ناشی از حضور طولانی‌مدت وی در قم باشد.

ادامه دارد ...

علی اشرف فتحی

منبع: مباحثات

***

قسمت های قبل

قسمت اول

قسمت دوم

قسمت سوم