برنامه‌ی «میثاق شهروندی» چیست؟
رستمی: برنامه‌ی ملی میثاق شهروندی در حقیقت یک تعهد یا قرارداد دوجانبه میان حکومت و شهروندان است
برنامه‌ی همبستگی ملی وزارت احیا و انکشاف دهات که در سال ۲۰۰۳ برای توسعه‌ی روستاهای افغانستان آغاز شده بود، به روز یک‌شنبه، ۴ میزان، رسماً خاتمه یافته اعلام شد و به‌جای آن برنامه‌یی تحت نام «میثاق شهروندی» با حضور رهبران حکومت وحدت ملی افتتاح شد. این برنامه برای ده سال، ۲۰۱۶ الی ۲۰۲۶، برای ارایه‌ی شش خدمات اساسی به روستاها و شهرهای افغانستان طرح‌ریزی شده است. حکومت افغانستان و بانک جهانی از تمویل‌کنندگان این برنامه‌ی بزرگ ملی‌اند.
میثاق شهروندی در سه مرحله تطبیق می‌شود. مرحله‌ی اول از اکتوبر ۲۰۱۶ شروع و تا ۲۰۲۰ جمعاً ۱۲۰۰۰ قریه در یک ۱۱۷ ولسوالی مربوط ۳۴ ولایت عملی می‌شود. هزینه‌ی این مرحله ۹۱۰ میلیون دالر در نظر گرفته شده است که از این مبلغ ۶۳۰ میلیون دالر عملاً موجود است. در مرحله‌ی دوم از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ نیز بیش از ۱۲۰۰۰ قریه تحت پوشش قرار می‌گیرد. در مرحله‌ی سوم که تا ۲۰۲۶ ادامه پیدا می‌کند جمعاً به‌شمول مرحله‌ی اول و دوم که شامل ۳۶ هزار قریه می‌شود، تحت پوشش این برنامه قرار خواهد گرفت.
رییس‌جمهور غنی در برنامه‌ی افتتاحیه‌ی این برنامه آن‌را تغییر فرهنگ دولتداری و حکومتداری خواند و گفت باید فرهنگ دولتداری به فرهنگ خدمت و همکاری با مردم تبدیل شود. او همچنان گفت که مثیاق شهروندی، میثاق میان همه‌ی نسل‌های کشور است و این برنامه در سراسر افغانستان و حتا مناطق ناامن کشور اجرا خواهد شد. برای معرفی بهتر و بیشتر این برنامه‌ی ملی با اکبر رستمی، سخن‌گوی وزارت احیا و انکشاف دهات گفت‌گویی تقدیم می گردد.
میثاق شهروندی چیست و برای چه طرح شده است؟
رستمی: برنامه‌ی ملی میثاق شهروندی در حقیقت یک تعهد یا قرارداد دوجانبه میان حکومت و شهروندان است. حکومت براساس این برنامه مکلف است طبق فصل دوم قانون اساسی در مورد تضمین حقوق شهروندان خدمات اساسی و نیازهای اولیه‌ی مردم دهات را از طریق تطبیق پروژه‌های انکشافی تامین کند. برنامه‌ی میثاق شهروندی اولین برنامه‌ی بین‌الوزارتی میان وزارت‌های انکشاف دهات، صحت عامه، زراعت، معارف و اداره‌ی مستقل ارگان‌های محل است که پیش از آن در طی سیزده سال گذشته هیچ برنامه‌ی بین‌الوزارتی در چوکات حکومت شکل نگرفته است.
میثاق شهروندی شامل دو بخش است: بخش شهری و بخش روستایی. بخش روستایی توسط وزارت‌های سکتوری و بخش شهری توسط اداره‌ی مستقل ارگان‌های محل، شهرداری کابل و شهرداری‌های ۳۳ ولایت اجرا می‌شود. میثاق شهروندی در حقیقت طوری طرح شده است که تضمین‌کننده‌ی خدمات انکشافی در سطح شهرها و روستاها باشد. یعنی عین خدماتی را که یک شهری از آن مستفید می‌شود یک دهاتی نیز از آن مستفید شود تا به تدریج فاصله بین شهرها و روستاها کاهش پیدا کرده و انکشاف متوازن و عدالت اجتماعی هم در شهرها و هم در روستاها تامین شود.
کار فیزیکی برنامه‌ی میثاق شهروندی چه زمانی دقیقاً آغاز و در کجاها قرار است تطبیق شود؟
رستمی: طرح و دیزاین این برنامه حدود شش ماه قبل آغاز شد. در کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته زمانی‌که چنین برنامه‌هایی از سوی بانک جهانی با چنین بزرگی طرح می‌شود، تاکنون هیچ کشوری نبوده که در شش یا هشت ماه چنین برنامه‌ی بزرگی را طرح و دیزاین کند. اما تیم تخنیکی‌یی که در این‌جا شکل گرفت طرح و دیزاین آن‌را موفقانه نهایی ساخت.
میثاق شهروندی قرار است طی چهار ماه آینده، یعنی اواخر سال جاری، روی ظرفیت‌سازی شوراهای انکشافی قریه‌ها کار کرده و شوراهای کلستر بسازد. طی چهار ماه آینده انتخابات مجدد در ۳۵ هزار شورای انکشافی قریه که از سوی برنامه‌ی همبستگی ملی ایجاد شده بودند، برگزار می‌شود تا مردم نمایندگان واقعی و راستین خود را انتخاب کنند؛ نمایندگانی که بتوانند نیازهای قریه و مشکلات قریه را تشخیص بدهند تا در اوایل سال ۲۰۱۷ که کار فیزیکی برنامه‌ی میثاق شهروندی آغاز می‌شود، مردم با چالش خاصی روبه‌رو نشوند. یعنی در اوایل ۲۰۱۷ میلادی کار فیزیکی برنامه‌ی میثاق شهروندی رسماً در ۱۲ هزار قریه آغاز خواهد شد.
در برنامه‌ی همبستگی ملی شماری از نمایندگان شوراهای انکشافی قریه یا بی‌سواد بودند یا هم وابسته به افراد زورمند. این افراد نمی‌توانستند/نتوانستند مشکلات قریه را آن‌طور که باید مطرح و بازگو بکنند. در برنامه‌ی میثاق شهروندی برای این امر راهکاری سنجیده شده است؟
رستمی: بدون شک نفوذ زورمندان محلی در یک‌تعداد از شوراهای انکشافی قریه‌ها از چالش‌ها و نگرانی‌های جدی فراروی تطبیق پروژه‌های انکشافی بود. در عین‌حال از نگرانی‌های برخی از وزارت‌خانه‌های سکتوری دخیل در برنامه‌ی میثاق شهروندی هم بود. اما طی یک‌ونیم سال گذشته رهبری وزارت احیا و انکشاف دهات در این قسمت تلاش بسیار جدی کرده و یک‌سلسله تغییراتی هم با استفاده از انتخابات مجددی که برگزار شد، در شوراها آمده است و این چالش تا حدی برطرف شده است. ولی هنوز هم نیاز است تا این چالش به‌شکل کامل برطرف شود. در این قسمت با آغاز برنامه‌ی میثاق شهروندی، وزارت انکشاف دهات پلان‌های مشخصی خود را روی‌دست دارد. قرار است انتخابات مجدد در تمام ۳۵ هزار شورای انکشافی برگزار شود. انتخابات آزاد، مستقل و سری است و مردم می‌توانند نمایندگان خود را انتخاب کنند؛ در این قسمت میکانیزم خاصی وجود ندارد. مردم خود می‌دانند که چه‌کسی در سطح قریه‌شان می‌تواند نیازسنجی بکند، مشکلات‌شان را بررسی کند و به مسئولان برساند. مردم باید در انتخاب نمایندگان شورا دقیق باشند تا نمایندگان واقعی‌شان بوده و حساب‌ده باشند.
میثاق شهروندی جایگزین برنامه‌ی همبستگی ملی شده است، مفادات این برنامه در چیست؟
رستمی: میثاق شهروندی با همبستگی ملی تفاوت‌های زیادی دارد:
یک، در برنامه‌ی همبستگی ملی بیشتر پروژه‌ها در سطح قریه‌ها تطبیق می‌شد و طبعاً پروژه‌ها خُرد بود. سهم هر خانواده حدود ۲۰۰ دالر و بزرگ‌ترین پروژه‌یی که انتخاب می‌شد در حدود ۶۰ هزار دالر هزینه داشت. این پروژه‌ها بیشتر در بخش ترانسپورت، آبیاری، صحبت، تعلیم و تربیه، معیشت و خدمات برق‌رسانی تطبیق می‌شد. در همبستگی ملی معیار مشخصی تعیین شده بود که یک قریه چقدر سهم دارد.
در برنامه‌ی میثاق شهروندی اما برعکس آن است. درست است که خدمات تعریف شده. یعنی از طریق میثاق شهروندی قرار است شش خدمت اساسی به مردم ارایه شود. خدمات اساسی صحی از سوی وزارت صحت عامه، خدمات اساسی تعلیم و تربیه از سوی وزارت معارف، مدیریت آب (آبیاری، کنترل سیلاب‌ها، تهیه‌ی آب آشامیدنی و حفظ‌الصحه‌ی محیطی)، انرژی‌های قابل تجدید یا خدمات برق‌رسانی و وصل ساختن فاصله‌ی شهرها و روستاها از سوی وزارت احیا و انکشاف دهات، و ترویج یا ساخت زیربناهای کوچک زراعتی در دهات از سوی وزارت زراعت ارایه می‌شود.
در برنامه‌ی میثاق شهروندی هر نوع خدماتی که ارایه می‌شود، روی کلستر تاکید می‌شود، شورهای کلستر ایجاد و تشویق می‌شوند تا یک پروژه را انتخاب کنند؛ پروژه‌یی که به اساس تحلیل اقتصادی دوام و تاثیرات اقتصادی داشته و روی زندگی مردم در آینده تاثیر درازمدت داشته باشد.
دوم، در برنامه‌ی میثاق شهروندی روی مناطق محروم و اقشار محروم جامعه که طی سال‌های گذشته از خدمات انکشافی مستفید نشده، تاکید می‌شود. به‌طور مثال مهاجرینی که عودت می‌کنند شوراهای انکشافی جداگانه برای‌شان ایجاد شود تا از خدمات اساسی مستفید شوند تا در عین‌زمان دیگر مهاجرین به عودت تشویق شوند. مسأله‌ی دیگر این‌که طی سال‌های گذشته برای کوچی‌ها شوراهای انکشافی ایجاد نشده بود و با ایجاد شورای انکشافی این مشکل برطرف می‌شود. برای معلولین شوراهای انکشافی ایجاد می‌شود. در عین‌زمان حضور ۵۰ درصد زنان در هر شورا الزامی است.
یعنی در کل در مناطقی که کمتر انکشاف یافته و اقشار محروم که از خدمات انکشافی مستفید نشده در برنامه‌ی میثاق شهروندی روی آنان تمرکز بیشتر می‌شود.
سوم، برنامه‌ی میثاق شهروندی آدرس انکشاف را برای دهات افغانستان واحد ساخته است. در این برنامه خدمات انکشافی تعریف شده است. یعنی همان خدمات شش‌گانه ارایه می‌شود.
چهارم، در برنامه‌ی میثاق شهروندی همچون برنامه‌ی همبستگی ملی، تنها به روستاها توجه نمی‌شود. در این برنامه همان خدماتی که برای یک شهری ارایه می‌شود برای یک روستایی نیز ارایه خواهد شد. هم قریه و هم شهر از یک نوع خدمات مستفید می‌شود.
پنجم، در برنامه‌ی همبستگی ملی شوراهای انکشافی قریه‌ها تنها مربوط وزارت احیا و انکشاف دهات بود و برنامه‌ی این وزارت را تطبیق می‌کردند اما در میثاق شهروندی چندین وزارت برنامه‌هایش از سوی این شوراها تطبیق می‌شود.
ششم، نظارت از پروژه‌ها یکی از تفاوت اساسی این دو برنامه است. در قسمت نظارت از پروژه‌ها شوراهای انکشافی کارت‌های مخصوص نظارت دارند که به‌صورت واضح هر وزارت‌خانه کارش معلوم می‌شود؛ این‌که چقدر کار کرده، چقدر چالش داشته و…
برای تضمین شفافیت، کیفیت و مبارزه با فساد اداری در برنامه‌ی میثاق شهروندی چه تدابیری در نظر گرفته شده است؟
رستمی: بدون شک رعایت تطبیق باکیفیت پروژه‌ها، تضمین شفافیت و مبارزه با فساد اداری از مهم‌ترین اصل‌های برنامه‌ی میثاق شهروندی است. این برنامه به‌منظور کاهش فقر از طریق تسهیل دسترسی مردم به خدمات اساسی و از بین بردن آسیب‌پذیری‌ها در شهر و روستاهای افغانستان طرح شده است. فقر زمانی کاهش پیدا می‌کند که پروژه‌ها در کنار این که به‌شکل متوازن و با در نظرداشت عدالت اجتماعی تطبیق می‌شود، پروژه‌ها شفاف و با کیفیت تطبیق شود.
وزارت راهکارهای خاصی را روی‌دست گرفته است. ادارات موازی در سطح وزارت مدغم شده‌اند؛ از جمله اداره‌ی نظارت که موازی در هر برنامه‌ی ملی وجود داشت. این امر در کاهش و جلوگیری از فساد اداری نقش دارد. مسأله‌ی بعدی این است که تمام شوراهای انکشافی کارت‌های مخصوصی را در اختیار خواهند داشت که به‌طور دوامدار در کنار کارمندان وزارت، ارگان‌های مبارزه با فساد و عدلی که در ولایات وجود دارند، مبارزه می‌کنند و شفافیت در این برنامه یک اصل است. از مردم هم می‌خواهیم در تطبیق باکیفیت پروژه‌ها همکاری کنند.
میثاق شهروندی اولین برنامه‌ی بین‌الوزارتی حکومت است. وزارت انکشاف دهات قبلاً تجربه‌ی چنین یک کار مشترکی را نداشته است. فکر نمی‌کنید تداخل کاری میان وزارت‌خانه‌های سهیم در این برنامه یکی از چالش‌های این برنامه باشد؟
رستمی: خبرنگاران همواره این سوال را پرسیده‌اند که واقعاً حکومت اولین برنامه‌ی بین‌الوزارتی و میان‌وزارتی را تجربه می‌کند و در آن یک ناهماهنگی بین وزارت‌خانه‌ها ایجاد خواهد شد. این‌طور نیست. خدمات اساسی که از طریق این برنامه ارایه می‌شود تعریف شده است. هر وزارت در برابر سران حکومت وحدت ملی و مردم و پارلمان پاسخ‌گو هست و هر وزارت بودجه‌ی خودش را دارد. خوبی در این است که یک‌نوع رقابت به میان می‌آید. به‌طور مثال اگر وزارت احیا و انکشاف دهات پروژه‌های انکشافی خود را موفقانه تطبیق کند و وزارت بعدی نتواند، مردم می‌توانند به‌راحتی کار آن را برملا بسازند و گزارش آن‌را خدمت جامعه‌ی مدنی و رسانه‌ها و نمایندگان‌شان در پارلمان ارایه کنند.
وزارت در این قسمت در کنار این‌که ۵۰ درصد خدمات اساسی توسط آن ارایه می‌شود، برای ارایه‌ی دیگر خدمات از سوی دیگر وزارت‌ها نقش تسهیل‌کننده و هماهنگ‌کننده را دارد. چون در گذشته مالک شوراهای انکشافی بوده و با شوراها آشنایی داشته و ظرفیت‌سازی کرده و در آینده هم با استخدام موسسات همکار ظرفیت‌سازی می‌کند. این شوراها را در اختیار دیگر وزارت‌خانه‌ها هم قرار می‌دهد و آن‌ها در قسمت بودجه‌سازی، پلان‌سازی و نظارت هم مستقل هستند و می‌توانند مستقلانه کارشان را بکنند.
نقش زنان در شوراهای انکشافی و توسعه‌ی پایدار تا چه حد در برنامه‌ی میثاق شهروندی در نظر گرفته شده است؟
رستمی: هیچ کشوری به توسعه و پیشرفت نایل نمی‌شود مگر این‌که به روستاها توجه شود. هیچ روستا و کشوری نمی‌تواند پایداری اقتصادی خود را تضمین کند مگر این‌که به نیمی از پیکر جامعه که زنان است، توجه کند. این یک امر حتمی است. در گذشته‌ها تهداب شوراهای انکشافی توسط وزارت احیا و انکشاف دهات گذاشته شده و زنان هم، به‌خصوص در مناطق ناامن و مناطقی که سطح آگاهی‌دهی مردم بالا بوده، نقش فوق‌العاده داشته‌اند. تاکید رییس‌جمهور هم این است که حضور مردان و زنان مساوی باشد. وزارت هم در این راستا پلان‌هایی را روی‌دست دارد و در انتخابات جدید حضور زنان در شوراهای انکشافی ۵۰/۵۰ می‌شود.
در سال‌های گذشته حکومت موفق نشد تاحدی در مناطق ناامن پروژه‌هایش را تطبیق کند و مناطق ناامن از ارایه‌ی خدمات اساسی همچنان محروم مانده‌اند. در برنامه‌ی میثاق شهروندی برای پُر کردن این خلا چه تدابیری روی‌دست گرفته شده است؟
رستمی: پیش از آن باید بگویم که همبستگی ملی در مجموع ۸۸۷۰۰ پروژه را به ارزش بیش از ۸۴ میلیارد افغانی در ۸۵ درصد روستاهای افغانستان تطبیق کرد. یعنی این برنامه ۸۵ درصد روستاهای کشور را تحت پوشش قرار داد اما یک تعداد مناطق هنوز هم از ارایه‌ی خدمات اساسی محروم مانده‌اند. برنامه‌ی میثاق شهروندی به‌همین خاطر طرح شده است که در گام نخست به مناطق محروم و مناطقی که کمتر انکشاف یافته، توجه شود. با توجه به قانون اساسی که انکشاف متوازن و عدالت اجتماعی را تضمین کرده است، تمام شهروندان افغانستان حق مساویانه در تطبیق پروژه‌های انکشافی را دارند. اما در سال‌های گذشته این توازن در تطبیق پروژه‌ها رعایت نشده است. یک تعداد ولایت‌هایی هستند که در آن سرمایه‌گذاری بیشتر شده ولی در شماری از ولایات کمتر سرمایه‌گذاری شده است. به‌طور مثال در غزنی و پکتیا میزان سرمایه‌گذاری بالای هر نفر حدود ۳۶ تا ۳۷ دالر اما در یک تعداد از ولایات بالای هر نفر حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ دالر سرمایه‌گذاری شده است. اکنون با آغاز برنامه‌ی میثاق شهروندی به مناطق محروم تمرکز بیشتر می‌شود و آن مناطق در اولویت قرار دارند. در مناطق ناامن ما شوراها را ایجاد می‌کنیم تا خود مردم انگیزه پیدا کنند و یک رقابت ایجاد شود تا آنان برای تطبیق پروژه‌های انکشافی وادار شوند.
اطلاعات روز
