کچل،کلاه و کلاه گیس

یک گزارش درباره شگردهای مختلف برای حجاب بازیگران زن در سینما و تلویزیون. استفاده از کلاه گیس و تراشیدن سر خانم ها دو شیوه رایج است و در چند مورد از کلاه استفاده شده. تمهید سریال «نفس» که این شب ها از شبکه پخش می شود، بکرتر است.

این گزارش برای نتیجه گیری تدوین نشده و سعی کرده از قضاوت بپرهیزد. مناسبتش سریال «نفس» است که کارگردان برای باور پذیر کردن فضای انقلاب و انتقال اتمسر آن دوران دست به نواوری زده. به ارمنستان رفته و با تکنیک پرده سبز تصاویری از هنروران این کشور ضبط کرده. تصاویر با کمک جلوه های ویژه در بک گراند قرار گرفته و حالا شاهد زنان بدون روسری هستیم.

صف زنان سر تراشیده

مهم ترین فیلم هایی که موی بازیگران زن آن ها به طور کامل تراشیده شده است؛ این تمهید چقدر به کمک فیلم آمده؟ اصلا چنین کاری لازم بوده؟. به این هشت فیلم اندیشه فولادوند در «چهار انگشتی»، بهناز جعفری  در «ده به اضافه چهار» و گلشیفته فراهانی در «درخت گلابی» را می توان اضافه کرد.

 فریما فرجامی/ سرب /1367/کارگردان: مسعود کیمیایی

تمهید تراشیدن موی سر خانم فرجامی برای باورپذیرتر کردن داستان بوده. حتما بازخوانی این روایت از جلال‌الدین معیریان طراح گریم «سرب» از ماجرای از ته تراشیدن موهای فریماه فرجامی جذاب است:« بار آقای کیمیایی به من گفت قصد دارم موهای خانم فرجامی را در فیلم از ته بزنیم، برای اثر‌گذاری در فیلم، چرا که مردم معتقدند اینها تیفوس دارند و می‌خواهند به بهانه تیفوس آنها را از کشور بیرون کنند. من به آقای کیمیایی گفتم می‌توانم برای خانم فرجامی پوستی بسازم که موی تراشیده شده احساس شود و نیازی به این کار نباشد، اما آقای کیمیایی مخالفت کردند و گفتند خانم فرجامی اجازه داده‌اند موهایشان از ته تراشیده شود.»

رویا نونهالی/ زندان زنان/1379/کارگردان: منیژه حکمت

روند قصه به گونه ای پیش می رود که کاراکتر رویا نونهالی (میترا) مجبور به تراشیدن موی سر می شود. در زندان زنان، رئیس جدید، قوانین تازه‌ای برای افراد خاطی در نظر می‌گیرد اما میترا که به خاطر قتل ناپدری خود زندانی است تن به این قوانین نمی‌دهد حاضر به انجام آن ها نیست. به همین خاطر با کوتاه شدن موی سر و حبس در سلول انفرادی تنبیه می‌شود. به این ترتیب تراشیدن سر بازیگر در «زندان زنان» توجیه دراماتیک می یابد.

زهرا داود نژاد/بچه های بد/ 1379/کارگردان: علیرضا داود نژاد

خط کلی داستان ماجرای دو دوست قدیمی است که در مسیر رفتن به شمال با دختری آشنا می شوند.(رویا با بازی زهرا داود نژاد) آشنا می شوند. او گذشته تلخش را بازگو می کند و بعد از آن دست به خودکشی می زند. آخر سر هم معلوم می شود قاتل بوده و چه گذشته هولناکی داشته. شخصیت رویا دختری نامتعادل است و داود نژاد برای قرابت بیشتر درون و ظاهر شخصیت، تصمیم گرفت او را کچل کند. این تمهید البته چندان به کمک فیلم نمی آید.

نیلوفر خوش خلق/ بوی بهشت /1380 /کارگردان: حمیدرضا محسنی

حمید(امین حیایی) در جریان یك گروگان‌گیری به صاحب یك ساك پر از پول می‌شود و به همراه جوانی كر و لال فرار می‌كند. یكی از تبهكاران به تعقیبش می‌پردازد و سرانجام حمید به ضرب گلوله مجروح می‌شود. جوان كر و لال آن مرد تبهكار را می‌كشد. حمید در نهایت پی می‌برد كه جوان همراهش، كر و لال نیست و یك دختر است. کچل کردن خانم خوش خلق در راستای قصه است. یعنی جز این نمی توان داستان را روایت کرد.

خاطره حاتمی/ قرنطینه/1386/کارگردان: منوچهر هادی

داستان «قرنطینه» درباره دلدادگی یک پسر پولدار به دختری از طبقه فقیر جامعه است. آشنایی آن در شبی رقم می خورد که پسر پولدار (سهیل) که اهل خوش گذرانی های افراظی است تصادف می کند اما مقصر از صحنه می گریزد و دختر (سمیه ) او را به بیمارستان می رساند. قصه عاشقی از همین جا شروع می شود با چند پیچش و گره افکنی البته. در میانه داستان و وقتی سهیل خانواده را به این ازدواج راضی می کند در آزمایش های پیش از ازدواج، معلوم می شود كه سمیه سرطان خون دارد و حتی با وجود شیمی‌درمانی حداكثر شش ماه زنده خواهد ماند. و خب معلوم است وقتی پای سرطان در میان باشد کچلی هم به همراه دارد. با این حساب تراشیدن موی سر خاطره حاتمی در «قرنطینه» توجیهی دراماتیک دارد.

آزاده زارعی/ آمین خواهیم گفت/1386/کارگردان: سامان سالور

آزاده زارعی نقش اصغر را بر عهده دارد که در قطار به دستفروشی مشغول است. به یک باره و بعد از مرگ قادر به هویت جنسی اصغر تغییر پیدا می کند و تبدیل می شود به پسر. منطق روایی آن قدر ضعیف است که این تغییر به پاشنه آشیل فیلم بدل شده.

شایسته ایرانی/ آینه‌های روبرو/1388 /کارگردان: نگار آذربایجانی

رعنا، زنی محجوب و سنتی و آرام است که به دلیل زندانی بودنِ همسرش، به تنهایی مجبور است خرجِ خانه را با مسافرکشی در بیاورد. روزی یک دختر، که چندان هم به دخترها شبیه نیست، سوار ماشینش می شود و از او می خواهد که در ازای پولی هنگفت، او را به مکان امنی ببرد. دختر که آدینه نام دارد(با بازی شایسته ایرانی) از لحاظ جنسیتی یک ترنس است و همین نکته ابتدا رعنا را می ترساند اما کم کم آن دو با هم همراه می شوند . سازندگان «آینه‌های روبرو» لاجرم از نشان دادن شخصیت اصلی فیلم در قامت پسر بوده اند.

رویا تیموریان / شیفتگی/1392 /کارگردان: علی زمانی عصمتی

«شیفتگی» طبق ادعای کارگردان به خاطر تراشیده شدن موی بازیگر مجوز نمایش ندارد. فیلم را ندیده ایم و به این خلاصه داستان بسنده می کنیم:« شایسته زنی است که بیش از سی سال است وجه زنانه خود را فراموش کرده است. او پس از آشنایی با یک موزیسین جوان به نام غوغا و کمک به او برای رفع گرفتاریش خود نیز دچار دگردیسی می‌شود.»

استفاده از کلاه گیس

سربداران/ 1362

«سربداران » از سریال های محبوب دهه شصت است که بر اساس قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ حسن جوری علیه استیلای مغول بر ایران ساخته شده‌. محمدعلی نجفی در سال هایی که هنوز درباره حجاب بازیگرها راهکاری قطعی عنوان نشده بود، سراغ کلاه گیس رفت. این کارگردان چندی پیش درباره تجربه استفاده از كلاه‌گیس برای بازیگران زن در سریال سربداران این طور گفت: «اقتضای کار ایجاب می كرد که بعضی از صحنه‌هایی كه بازیگران زن در آن حضور دارند، با موی باز تصویربرداری شود اما پس از ساخت سریال بخش‌هایی كه در آن بازیگران زن بدون روسری به تصویر كشیده شده بودند، سانسور شد ولی باز هم بخش‌هایی كه ملکه ها به ایفای نقش می‌پرداختند، نمایش داده شد.»

ارتفاع پست/1381 

ابراهیم حاتمی کیا هم برای «ارتفاع پست» کلاه گیس روی سر بازیگرش گذاشت. حتما خاطرتان هست که بعد از هواپیما ربایی توسط قاسم، جبهه گیری در برابر این تصمیم شروع شد. عده ای مخالف جلای وطن بودند و برخی دم از آزادی و راحتی در آن سو مرزها می زدند. با محرز شدن تغییر مسیر پرواز ، دختر خانمی کشف حجاب می کند و توجهی به اعتراض ها ندارد. کمی بعد اما همین دختر دست توی مو می کند و کلاه گیس را بر می دارد و توضیح می دهد که غرض فقط بی حجابی نیست و ...

یوسف پیامبر(ع)/1387

زنده یاد فرج الله سلحشور استفاده ای دوگانه از کلاه گیس کرد. در عین آن که مو (کلاه گیس) بازیگر نمایان است،روی آن چارقد مانندی قرار گفته است. البته در زمان پخش سریال یوسف پیامر (ع) گریم‌های این مجموعه مورد انتقاد قرار گرفت، از جمله نوع گریمی که برای مصطفی زمانی بازیگر نقش حضرت یوسف استفاده شد. فرج‌الله سلحشور درباره انتقادات برخی علمای دینی از تند بودن آرایش هنرپیشه‌های این سریال، گفته بود: «این موضوع را قبول دارم و در آثار بعدی‌ام حتماً مورد توجه جدی قرار می‌دهم ».زنده یاد سلحشور این تمهید را برای باور پذیربودن فضای سریالش بکار برد و البته نتیجه هم گرفت..

 کاناپه /1394

از فیلم کیانوش عیاری به عنوان یکی از آثار حتمی راه یافته به بخش مسابقه جشنواره سی و پنجم یاد می شد اما روز اعلام ، نامی از «کاناپه» نبود. خیلی زود مشخص شد «کلاه گیس» سد ورود فیلم به جشنواره است. موی سر بازیگران تراشیده شد و روی آن گلاه گیس آمد اما مسولان وزارت ارشاد می گویند درباره «کاناپه» مراجعی بیرون از وزارت ارشاد باید نظر بدهند.