نقش امام خمینی (ره) در بیداری اسلامی و اتحاد امت

حضرت امام خمینی(ره) معلم بزرگ بیداری اسلامی و اتحاد جهان اسلام بودند که در طول دوران مبارزه و رهبری خویش، با بیان سخنان و رهنمودهای خویش، آزادی و بیداری ملت های جهان را تبیین کرده و به ابعاد گوناگون آن پرداختند.

در آستانه سالروز رحلت جانگداز پیرجماران گزارشی از نقش امام خمینی(ره) در بیداری جهان اسلام را منتشر می کند.

قیام حضرت امام خمینی (ره) وموفقیت انقلاب اسلامی ایران ‌شرایط جدیدی را در مقابل انزوای بیش از پیش شعائر دینی وایمان مذهبی به وجود آورده  كه حاكی از ورود جهان به دور‌‌‌‌ه ای متفاوت از ادوار گذشته وعصری با ویژگی‌‌‌‌‌های ممتاز دینی ومعنوی است.

*امام خمینی(ره) و احیای دینی در جهان

احیای مذهبی جهانی بر این دلالت ندارد كه احیای روح معنوی سیاست جهان ، غیر سیاسی است ، بلكه بر عكس ، به تعاملی نو و گسترده میان مذهب و سیاست اشاره می كند . به این ترتیب ، احیاگرای اسلامی ، به سیاسی شدن دین و جامعه ختم می شود . در این ارتباط اسلام سیاسی با مدرنیته هیچ گونه تعارضی ندارد ، محور اصلی احیاگرایی اسلامی ، مقابله با نسبی گرایی ، غرب محوری ، فردگرایی و مصرف گرایی می باشد[1] كه این مؤلفه ها ، نماد مدرنیسم هستند ، در حلی كه احیاگرای اسلامی و همچنین اسلام سیاسی ، جلوه هایی از شهر نشینی ، صنعتی شدن ، توسعه ، علم و .. . را كه با قالب های مدرنیته همخوانی دارد ، مورد تأیید قرار می دهد . [2]

به عبارت دیگر ، این احیاگرایی اسلامی در مقابله با مدرنیسم و غربی گرایی قرار دارد و اندیشه غربی شدن جهان اسلام را مورد نقد قرار می دهد.احیاگرایی اسلامی به سطوح مختلفی از نیازهای انسان جدید پاسخ می دهد . [3] از یك سو ، نیازهای عاطفی و اجتماعی كسانی كه از بنیان های خود  جدا مانده اند را بازسازی می كند و از طرف دیگر آنان را در ساحت ها و نهادهای سازمان یافته ای بسیج می كند . [4] پس در مرحله اول اصلی ترین نیاز مسلمانان را باید بازسازی قالب های هویتی دانست كه آنها را با بنیادهای هویتی و اعتقادی خود پیوند می دهد . [5]  در این روند احیاگران نه تنها از الگوهای ابتكاری بهره می گیرند ، بلكه باید آنها را كنش گرای دانست كه درصدد مقابله با امر موهوم می باشند[6] ، یعنی از دیدگاه آنان ، تمامی جلوه های مدرنیسم (غرب گرایی ، فردگرایی و مصرف گرایی) به عنوان موضوعات غیر مطلوب و انتزاعی تلقی شده اند كه باید با آنان مقابله شود . بر این اساس آنان برای تحقیق این هدف بر ضرورت فعال سازی كنش گر تأكید دارند . در مرحله بعد نیز صف بندی های هویتی جدیدی شكل می گیرد كه نمی تواند ماهیت بی طرف و مبهم داشته باشد . پس احیاگران اسلامی درصدد خلق تاریخی هستند كه در آن نقش انسان ها از معنا و جایگاه لازم برخوردار است. [7]  بنابراین حضرت امام خمینی( ره ) یکی از سر آمدان عرصة احیا و اصلاح اندیشه های دینی تاریخ اسلام است[8] و پیروزی انقلاب اسلامی ، مهم ترین حاصل تلاش ده ها ساله فکری و جهادی وی در صحنه احیای دیانت و اصلاح جامعه است.[9]

* امام خمینی(ره)  و خیزش جهانی اسلام

حیات دوباره شعائر اسلامی، رویكرد مسلمانان، به ویژه نسل جوان، به تفكر اسلامی، پیروزی اسلام گرایان در انتخابات مجالس و شهرداری های كشورهای اسلامی، تشكیل دولت هایی با اهداف و شعارهای اسلامی، و حضور انبوه مسلمانان در محافل مذهبی، تنها بخشی از آثار روح خودباوری مسلمانان است كه حضرت امام خمینی(ره)  با نفس مسیحایی خود در پیكر نیمه جان جوامع اسلامی دمیدند؛[10]  همان گونه كه مقام معظم رهبری فرمودند: امام (ره) با این انقلاب، مسلمانان را نشاط بخشید و اسلام را زنده كرد و امروز اسلام آرزو و آمال نسل های جوان و یا كاركشته و روشنفكران است. [11]

دیدگاه های وحدت گرای حضرت امام خمینی(ره) حایز این نقطۀ قوت است که امکان عملی شدن یافته اند. امام هم به عنوان ایدئولوگ و نظریه پرداز و هم به عنوان رهبر حکومت اسلامی توانست بسیاری از نظریه ها را در عمل به اجرا گذارد. ایشان بزرگترین نقطۀ ضعف کشورهای اسلامی را پراکندگی و تفرقۀ آنان می دانستند و یکی از عوامل اصلی اضمحلال تمدن اسلامی را نیز در همین نکته جستجو می کردند. از این منظر آراء وحدت گرای امام را می توان با عنوان همگرایی جهان اسلام تبیین نمود.در همگرایی مورد نظر امام،هم همگرایی سیاسی، به عنوان پروسه ای بلند مدت، مطرح است که در آن همگرایی در ساختارها و نهادهای دولت-کشور مورد توجه می باشد و هم همگرایی اجتماعی، به عنوان پروژه ای میان مدت، که بیشتر مورد نظر نظریه پردازان ارتباطات است. در این نظریه توصعه ارتباطات گوناگون در سطح مناطق مطرح شده است. بر اساس این نظریه توسعه مبادلات و ارتباطات اجتماعی در یک منطقه به ایجاد و تقویت احساسهای مشترک و منافع متقابل کمک نموده و روند همگرایی را در سطح سیاسی- سرعت خواهد بخشید. [12]

*صدور انقلاب اسلامی ایران

امام (ره) درباره صدور انقلاب می‌فرمایند: ما باید با شدت هر چه بیشتر انقلاب خود را به جهان صادر کنیم و این طرز فکر را که قادر به صدور انقلاب نیستیم، کنار بگذاریم زیرا اسلام بین کشورهای اسلامی تمایز قائل نیست. ما حامی تمام محرومان هستیم. همه ابرقدرت‌ها و همه قدرت‌ها برای از بین بردن ما برخاسته‌اند. اگر ما در محیط محدودی باقی بمانیم، قطعا با شکست روبه‌رو می‌شویم. [13]

البته ایشان برای جلوگیری از سوءاستفاده از معنای صدور انقلاب و برداشت‌های منفی از آن یادآور می‌شوند که: اینکه می‌گوییم باید انقلاب ما به همه جا صادر شود، این معنی غلط را از آن برداشت نکنند که ما می‌خواهیم کشورگشایی کنیم. همه کشورها باید در محل خودشان باشند. ما می‌خواهیم این چیزی که در ایران واقع شد و خودشان از ابرقدرت‌ها فاصله گرفتند، دست آنها را از مخازن کوتاه کردند، این در همه ملت‌ها و در همه دولت‌ها بشود. معنی صدور انقلاب این است که همه ملت‌ها و همه دولت‌ها بیدار شوند و خودشان را از این گرفتاری که دارند نجات بدهند.

همچنین تاثیرات پیدا و پنهان رهبری امام خمینی(ره) بر نهضت های آزادی بخش و اسلامی در جهان انکار ناپذیر است. در دوره ای که اغلب مبارزات و جنبشها بر گرفته از ایدئولوژی چپ و مارکسیستی بود و مردم به کارایی دین در حوزه اجتماعی و سیاسی باور نداشتند، ناگهان با این حقیقت مواجه شدند که یک نهضت کاملا دینی به رهبری مرجعیت دینی به ثمر نشست. این توفیق هم اعجاب آنان را برانگیخت و هم باعث دلگرمی و اعتماد آنان به دین گردید. آنان که از توان ایدئولوژی های چپ و مارکسیستی بیمناک بودند، بار دیگر به این باور رسیدند که اسلام حقیقتی می تواند هم اصلاح گر باشد و هم انقلاب گر.[14]

*امام خمینی(ره) و بیداری اسلامی

بسیاری از صاحبنظران در پدیده جنبش‌های اسلامی معاصر معتقدند كه انقلاب اسلامی ایران یكی از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیشبرد روند بیداری و آگاهی مسلمانان و ازدیاد فعالیت‌های مؤثر در جوامع عربی و اسلامی بوده است. نظریه تأثیرپذیری كشورهای اسلامی از انقلاب، مبتنی بر سخنان رهبران جنبش‌های آزادی‌بخش و الگوبرداری آنان از انقلاب ایرانو مطالعه‌  تحولات و رویدادهایی است كه در كشورهای اسلامی رخ داده است. [15] حضرت امام خمینی(ره) خود بر این نكته واقف بودند و به آن افتخار داشتند.

با توجه به این‌که قاموس حرکت حضرت امام(ره)، انجام وظیفه در راستاى فرامین الهى می‌باشد، لذا این اندیشه، محدود به زمان و مکان خاصى نمى‌باشد. حضرت امام می‌فرمایند: «از همه‌ی کشورهاى زیر سلطه، براى به دست آوردن آزادى و استقلال، کاملاً پشتیبانى مى‌نماییم و به آنان صریحاً می‌گوییم که حق گرفتنى است، قیام کنید و ابرقدرتها را از صحنه‌ی تاریخ و روزگار براندازید. من بار‌ها گفته‌ام و هم‌اکنون هشدار می‌دهم که اگر شرق ستم‌کشیده و آفریقا به خودشان متکى نباشند، تا ابد گرفتارند»[16]

* مرتضی اشرافی، کارشناس مسایل سیاسی.

[1] _ ماهنامه فرهنگ توسعه، ش4 ، سال 74،

[2] - ماهنامه اسلام و غرب،شماره 30 و 31،سال سوم،صفحه 26،بهمن و اسفند ماه 1378 هـ.ش

[3] _ ماهنامه موعود، ماهنامه فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی، سال هشتم، شماره 44، خرداد 1383

[4] _ میلانی محسن ، شکل‌گیری انقلاب اسلامی، ترجمه عطار زاده، تهران، گام نو 1378،

[5] _ مسجد جامعی محمد ، 1361 ، ایدئولوژی و انقلاب ، بی م ، بی نا.

[6] _ مجید محمدی، آسیب شناسی دینی، تهران، نشر تفکر، 1376،

[7] _ ابراهیم متقی ، رویارویی غرب معاصر جهان اسلام ، قم ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ، 1387 ، ص 294 الی 297.

[8] - امام خمینی(ره) صحیفه امام، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، مراجعه به مطالب جلد های 3، 4 و 6

[9]  -  سلیمانی زاده ، داوود ، انقلاب اسلامی و احیای هویت دینی شیعیان لبنان ، تهران ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، 1387، ص 123 و 124.

[10] _ حمید عنایت (انقلاب ایران، سال 79، نقش ایدئولوژی شیعه در پیروزی انقلاب ایران)، ترجمه  معین منتظر لطف ، ماهنامه فرهنگ توسعه، ش4 ، سال 74،

[11] _ به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه، به آدرس اینترنتی :   www.hawzah.net

[12] -  حکومت از دیدگاه مذاهب اسلامی،مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی-1377- ص 304، مقاله جهان اسلام، کلیدهای همگرایی و دامانی واگرایی، رضا سیمبر ، به نقل از :    http://mazaheb.ir

[13] -  امام خمینی(ره)،1361، صحیفه نور، تهران ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

[14] - مقاله جهان اسلام، کلیدهای همگرایی و دامانی واگرایی، رضا سیمبر ، حاجتی، میر احمد رضا، امام خمینی و خیزش جهانی اسلام،بر گرفته از کتاب عصر امام خمینی،1385

[15] _ در جست وجوى راه از كلام امام (تهران، امیركبیر1363) دفتر هفدهم و بیستم،

[16] - پیام حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت سالروز پیروزى انقلاب، 22/12/1358

منبع: حوزه نیوز