محاسبات منطقه‌ای ترامپ، آنسوی رویارویی سعودی‌-‌قطری

اختلاف اخیر عربستان سعودی و قطر به عنوان یکی از نتایج سفر رئیس جمهوری آمریکا به ریاض، در بطن خود پیام‌هایی فراتر از اختلافات شیوخ عرب دارد.

قبس زعفرانی -بخش سیاست تبیان

به تجربه ثابت شده، رهبران کم تجربه ویا بی‌تجربه‌ای که هدایت عرصه سیاسی کشورهایشان را به دست می‌گیرند، در مقایسه با رهبران و سران مجرب و کارآزموده اهداف سیاسی متفاوتی را در سفرهای رسمی خارجی خود دنبال می‌کنند.

در حالی‌که رهبران و سران کارکشته در سفرهای خود به دنبال تحقق اهدافی چون توسعه و گسترش مناسبات کشورشان با کشورهای دیگر هستند، گروه دوم اغلب تلاش دارند، صحنه سیاست بین الملل و مناسبات بین کشورها را به میدانی برای عرض اندام و قدرت نمایی خود تبدیل کنند.

تجسم عینی این گفته این روزها در «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری تازه به قدرت رسیده و ناآشنا با دنیای سیاست قابل ملاحظه است که سیاست‌های 6 ماهه‌اش نه تنها بی‌تجربگی و ناآشنایی وی با دنیای سیاست را به نمایش گذاشت، بلکه بار دیگر، همچون دوران پیش از انتخابات فقدان تعادل روحی و روانی خود را در سفر به عربستان سعودی به نمایش گذاشت.

بی‌شک مهمترین هدف سفر ترامپ به عربستان سعودی تشکیل پیمانی نظامی عربی به سبک و سیاق «پیمان ناتو» به موازات تحرکات نظامی جدید در مرزهای مشترک سوریه و اردن است.

در عمل شاهد بودیم، تمام تدارکات صورت گرفته و تلاش‌های انجام شده، برای تشکیل این پیمان راه به جایی نبرد و بیانیه نهایی جوهری روی کاغذ باقی ماند و جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت همچنان ابتکار عمل در دو عرصه میدان و سیاست منطقه را در دست دارد.

با وجود آنچه گفته شد، ترامپ با دستی پر از سفر منطقه‌ایش به کاخ سفید باز می‌گردد و ارزشمندترین دستاورد در این بین، برافروختن آتش اختلاف در خرمن شیوخ عرب منطقه و به طور مشخص عربستان سعودی و قطر بود.

این اولین بار نیست که عربستان و قطر اینگونه در برابر یکدیگر صف آرایی می‌کرده و به جان هم می‌افتند، بلکه منطقه پیشتر نیز شاهد چنین اختلافاتی بین آل سعود و آل خلیفه بود.

بدون تردید، صرف یک اظهار نظر که ساعاتی بعد رسما از سوی دوحه تکذیب شد، با توجه به تحولات مهم و حساسی که منطقه شاهد آن است، نمی‌تواند، حائز چنین اهمیتی باشد که با چنین هجمه تبلیغاتی و رسانه‌ای بی‌سابقه‌ای از سوی سعودی‌ها مواجه شود.

بنابراین واکنش سعودی‌ها در بطن خود حامل پیام بسیار مهمی است، اینکه آل سعود موجودیت آل خلیفه را خطر و تهدیدی علیه خود در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ملاحظه می‌کند.

سیاست‌های دوحه طی سال‌های گذشته نشان داده که قطری‌ها می‌توانند، هم زمان با دربرگرفتن جنبش اسلامی فلسطین «حماس» با جنبش «حزب الله» لبنان نیز در زمینه مبادله اسرای لبنانی و سوری در بند گروه‌های مسلح مورد حمایت قطر با اسرای این گروه‌ها نزد دمشق، حزب الله و بیروت وارد مذاکره شوند و طی 6 سال بحران سوریه، دوحه بارها در به نتیجه رسیدن مذاکرات مبادله اسرا و مذاکرات آشتی‌های ملی در سوریه بین دولت این کشور و گروه‌های مسلح سوری موفق نشان داد.

این اولین باری نیست که قطر مواضعی در تعارض و تضاد با عربستان سعودی اتخاذ می‌کند، بلکه برای حداقل دو دهه این مخالفت‌ها و تعارض‌ها مهمترین شاخص سیاست منطقه‌ای قطر بوده است.

نقش نگران کننده قطر دیر یا زود اتخاذ موضعی قاطع از سوی سعودی‌ها در برابر امیر نشین قطر و امیر جوانش را طلب می‌کرد، به ویژه آنکه به نظر می‌رسد، شاهزاده «محمد سلمان»، جانشین ولی عهد و وزیر دفاع عربستان سعودی اختلاف و خصومتی علنی و آشکار با شیخ «تمیم بن حمد آل خلیفه» امیر قطر دارد و آماده رهبری و هدایت رویارویی سعودی – قطری را در تمام انواع و اشکال آن و با استفاده از تمام امکانات در اختیار دارد.

آنچه این تقابل را تشدید می‌کند، حمایت دونالد ترامپ از عربستان سعودی در این رویارویی ضد قطری است، در حالی‌که در آن سو، واشنگتن با آنکارا به شدت برسر مسئله کُردهای سوریه درگیر است، آنکارایی که مهمترین متحد و هم پیمان قطر در منطقه است و در مقایسه با دیگر بازیگران منطقه‌، به خصوص طرف‌های درگیر در بحران سوریه به راهبرد روسی حل بحران سوریه نزدیک‌اند و حضور در نشست آستانه و حمایت از آن آخرین نماد این همراهی و همسویی است.

بنابر آنچه گذشت، اختلافات کنونی عربستان سعودی و قطری را نمی‌توان فراتر از اختلافات این دو کشور در سوریه و در چارچوب اختلافات گروه‌های مسلح تروریستی مانند داعش، جبهه النصره و دیگر گروه‌های مسلح فعال در این کشور ملاحظه کرد.

تنها تفاوت این دور از اختلافات با دوره‌های پیشین آتش‌افروزی علنی و آشکار دونالد ترامپ به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای سفر منطقه‌ای رئیس جمهوری جدید آمریکا به منطقه برای خارج کردن هم پیمانان روسیه از عرصه منطقه‌ای در گام اول و روس‌ها در گام بعدی است.