چگونه براى روزهاى امتحان برنامه ریزى كنیم؟ (بخش اول)
امتحان را همه ما به خوبى مىشناسیم و با تمام وجود آن را لمس و احساس كردهایم و درباره آن كولهبارى از خاطرات تلخ و شیرین همراه داریم.
با رسیدن فصل امتحانات، گاه بذر نگرانى و دلهره و گاه ترسى پنهان و موهوم شكل مىگیرد. این مقاله مىكوشد این ابعاد را بررسى كند و با ارائه پیشنهادهایى، عوامل بازدارنده و اخلالگر را به مرز صفر برساند؛ گرچه صحبت از تمام عناصر و زوایاى این پدیده به مجموعهاى از مقالات نیاز دارد. با عنایت به ضیق زمان و ضرورت این فصل، مطالب به اختصار ارائه مىگردد تا ان شاء ا... همه از آن بهره گیرند.
اهمیت برنامه ریزی در فصل امتحان :
در خصوص اهمیت برنامه ریزى، محققین مطالب زیادی مطرح نموده اند . چهار فایده اصلى كاربرد برنامه ریزى عبارت است از:
1 - هدفمندى
2 - بركت زمان
3 - كاهش دغدغه
4 - نتایج فراوان
امروزه ضرورت برنامه ریزى، با عنایت به سرعت، اطلاعات، قدرت و تحولات انفجارى موجود، از آفتاب روشنتر است .
اهمیت برنامه ریزى آن قدر روشن و بدیهى است كه بىنیاز از تاكید به نظر مىرسد. این اصل در تمام مراحل حیات آدمى و در همه امور جارى او لازم الاجرا است . برخى صاحبنظران معتقدند: ما با برنامهریزى، تمام امكانات خویش را جهت وصول به هدف تعیین شده بسیج مىكنیم و به نوعى هماهنگى مىرسیم . بهترین مثال در این زمینه فصل امتحانات یا كنكور است.
فصل آزمونها، از محسوسترین زمانها جهت به كارگیرى یك برنامه ریزى منسجم و مجدّانه به شمار مىآید؛ چون برنامه ریزى روش نظامدار انجام امور است و بدون به كارگیرى آن ، اهداف حاصل نمىگردند . در حالت فقدان برنامه به روزمرگى دچار خواهیم شد و با انجام مطالعات پراكنده انگیزههاى خود را ضعیف مىسازیم كه محصول آن اضطراب و نگرانىها است. به منظور ورود به قلمرو جادویى و شگفتانگیز برنامه ریزى در فصل امتحانات و ارزشیابىها، ابتدا باید تمام افكار محدود كننده را از خود برانید و به یك موجود معنوى تبدیل شوید؛ موجودى كه در قلمرو درونىاش محدودیتى ندارد . در این حالت، به سطح جدیدى از معرفت درونى مىرسید كه با شما نجوا مىكند: «من مىتوانم در این لحظه چنین كارى را به خوبى انجام دهم» .
جالب این كه با چنین باورى تمام كمكهاى مورد نیاز را دریافت خواهید كرد. اگر بخواهیم ذهن را در جایگاهى قرار دهیم كه معجزه بیافریند، باید همه چیز را به برنامه و توكّل در آمیزیم.
اضطراب امتحان :
واژه اضطراب امتحان كه از تركیب كلمههاى اضطراب (Anxiety) و امتحان (Test) تشكیل شده ، نوعى حالت هیجانى ناخوشایند و مبهم است كه باپریشانى، وحشت، هراس، تپش قلب، تعریق، سردرد و بى قرارى، تكرّر ادرار و تشویش همراه است. آنچه این حالات را از هراس یا ترس شدید جدا مىكند این است كه منبع اضطراب معمولاً به طور دقیق شناخته شده نیست ؛ اما در ترس شدید اغلب علت هراس براى ما مشخص است.
علل اضطراب امتحان:
به عقیده صاحبنظران سه دسته عوامل در اضطراب دخالت دارند.
1 - عوامل فردى و شخصیتى
2 - عوامل اجتماعى
3 - عوامل آموزشى
1- عوامل فردى و شخصیتى :
تعدادى از این عوامل عبارتند از:
1 – 1- بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومى كه یك خصیصه و صفت شخصیتى است و میزان آن در افراد مختلف متفاوت است، رابطه وجود دارد. یعنى گاه فرد مضطرب علاوه بر شرایط امتحان در شرایط رانندگى و سخنرانى و گفت و گو نیز اضطراب دارد. براى حل این مشكل موارد زیر پیشنهاد مىگردد:
الف) مطالعه و پرسش از خود
ب) تصور سخنرانى خود براى دیگران
ج) نوشیدن آب قبل از سخنرانى و حتى امتحان جهت كاهش تنش
2 – 1- اعتماد به نفس ارزش و اعتبارى درونى است كه یك فرد در زمینههاى مختلف زندگى، تحصیلى، اجتماعى، جسمانى و هوش براى خود قائل است. افرادِ داراىِ اعتماد به نفسِ بالا براى برخورد شایسته با امتحان و مشكلات توانایى زیادى دارند.
3 – 1- هوش و توانایى ذهنى و شناختى در رفتارها، فعالیتها و اندیشهها و عواطف تأثیر بسیار دارد. ساراسون و همكارانش نشان دادهاند كه بین هوش و اضطراب امتحان رابطه مستقیم وجود دارد. بر این اساس، افراد با سطوح هوشى مختلف از نظر تجربه اضطراب امتحان متفاوتند؛ یعنى افراد داراى بهره هوشى متوسط، در مقایسه با افراد داراى بهره هوشى بالا و پایین، از اضطراب ناتوان كنندهاى رنج مىبرند. البته این مسأله با مشاوره قابل تعدیل است.
4 – 1- گاهى افرادى كه از اضطراب امتحان رنج مىبرند، افكارى منفى و اغلب غیر واقعى از خود دارند ؛ خود را فردى شایسته نمىدانند و به شدّت از شكست مىترسند. این افراد باید نقاط مثبت خویش را فهرست كنند و نقاط قوت خویش را پیشرو بگذارند تا بدانند خداوند هیچ موجود بىاستعدادى نیافریده است.
به نظر مىرسد افراد نسبتاً خوش بین - نه خوش خیال - در زندگى و تحصیلات خود موفقیت بیشتر كسب مىكنند. هنگامى كه شخص امتحان مىدهد، داشتن احساس و تفكّرِ مثبت و خوش بینانه مىتواند موجب كامیابىاش شود. در واقع این اضطراب نیست كه به طور مستقیم به ضعف عملكرد و نمره پایین فرد در آزمون مىانجامد، بلكه سبب اصلى شكست، افكار نامربوطى است كه اضطراب به ارمغان مىآورد.
5 – 1- هر آزمونى آمادگى ویژه مىطلبد. آمادگى براى بعضى از آزمونها به ساعت و براى بعضى به روز است. گاه اضطراب امتحان در عدم توازن زمان تخصیصى ما و زمان لازم براى كسب آمادگى ریشه دارد. هر اندازه میزان آمادگى پایین باشد، اضطراب شدیدتر خواهد بود.
بسیارى از افراد هنگام امتحان و در زمانى كه باید سراغ كتاب بروند، از آن مىگریزند؛ چون اصولاً انسان از قید و بند گریزان است. اینان باید توجه داشته باشند مطالعه درسى قید و بند نیست، پلكان صعود به بلندىها و رشد است. آدمى معمولاً با وعده گذارى درونى و موكول كردن مطالعه به یك ساعت یا چند ساعت بعد و تردید در شروع، زمانها را از دست مىدهد و دچار اضطراب فقر زمان مىشود.
6 – 1- برخى از صاحبنظران معتقدند بازدهى و عملكرد ضعیف افراد داراى اضطراب بالا به میزان زیادى به كیفیت توجه و تمركز آنان در خلال امتحان بستگى دارد. فرد مضطرب، به علت توجه به تشویش و نگرانى خود در هنگام امتحان، به محتواى اصلى امتحان كمتر توجه مىكند و این مسأله به عملكرد پایین وى مىانجامد.
2- عوامل اجتماعى :
انتظارات و توقعات، چشم و هم چشمىها و تشدید آن توسط مراكز آموزشى و جامعه و خانواده در این بخش مىگنجد؛ براى نمونه به ذكر چند مورد بسنده مىشود:
2-1- رقابت: مقصود رقابتهاى ناسالم و بیمارى 20 گرایى است كه از جهت روانى پیامد هایى زیانبار دارد.
2-2- انتظار تحمیلى: عمدتاً افراد حاشیهاى براى فرد دام گستر مىشوند و آثار و تبعات روانى به بار مىآورند. انتظارهاى تحمیلى، دانش آموز و دانشجو را در جلسه امتحان به مرحله قبض روح مىرساند.
3- عوامل آموزشى :
میزان شیوع اضطراب امتحان در مقطع ابتدایى كمتر از راهنمایى و در راهنمایى عموماً كمتر از دبیرستان است؛ ولى در كنكور به اوج مىرسد. البته این اضطراب گاه در دانشگاه نیز اوج مىگیرد؛ ولى شایع نیست و در سیستم آموزشى و تفاوتهاى تدریس و آزمون ریشه دارد.
واژهشناسى آموزشى :
امتحان به معناى «آزمودن، آزمون، آزمایش، آزمایش كردن، تجربه، تفحص، تجسس، تفتیش، جستوجو، نگریستن، تأمل كردن و اندیشیدن پایان كار و...» است1. امروزه یكى از انگیزههاى مهم مطالعه امتحان است؛ متأسفانه سهم ساعتى ما از مطالعه براى هر ایرانى 2 ساعت است. در بعضى از ملل جهان «ساعت» ملاك مطالعه است؛ براى مثال ژاپنىها با داشتن روزنامهها و مجلات در تیراژ میلیونى و سطح مناسب چاپ، نشر، عرضه و فروش كتاب در صدر جدول ساعات مطالعه قرار دارند و مطالعه را در معناى صحیح آن «یعنى به دقت نگریستن در هر چیز براى واقف شدن به آن» به كار مىبرند.
بعضى صاحب نظران معتقدند: مطالعه یعنى خواندن و باز خواندن یك قطعه، یادداشت برداشتن و مطالب را بررسى كردن و در اهمیت لازم قرار دادن.
گروهى دیگر مىگویند: مطالعه و خواندن كتاب یا نوشته، كارى پویا و فعال است و منتج به یادگیرى، یاد سپارى و انتقال مجدد آموختهها مىشود.
البته با فرض هر تعریفى، روش مطالعه متفاوت خواهد بود. مطالعه براى امتحان با همه انواع مطالعات تفاوت دارد و با تعریف آخر متناسبتر مىنماید.
مرکز یادگیری سایت تبیان
منبع: http://drmajidesmaeilpor.blogfa.com