نشست تخصصی مفهوم عدالت اجتماعی از منظر اسلام و غرب

به گزارش خبرنگار تبیان به نقل از رسا، صبح روز چهارشنبه در نشست‌ تخصصی گروه فلسفه سیاسی پژوهشكده علوم و اندیشه سیاسی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام احمد واعظی، استاد حوزه و دانشگاه طی سخنانی گفت: گرچه تأمل درباره فضیلت عدالت قدمتی طولانی دارد و از دوران افلاطون و ارسطو سهمی از آثار قلمی را به خود اختصاص داده است، اما عدالت‌پژوهی در طول تاریخ خویش هرگز به یك گفتمان مسلط تبدیل نشده است.
استاد سابق دانشگاه كمبریج انگلستان ادامه داد: در گذشته تأمل درباره عدالت، چه در غرب و چه در جهان اسلام از این امتیاز برخوردار بود كه سازگار و هماهنگ با دیگر اجزای منظومه معرفتی و فلسفی فیلسوفان و عالمان مشكل می‌گرفت.
این پژوهش‌گر حوزه علمیه قم با اشاره به این‌كه در روزگار معاصر به سبب پدیده تخصص‌گرایی، صورت این انسجام فلسفی شكسته شده است، اظهار داشت: جامعه شناسان، روان شناسان و فیلسوفان سیاسی و اخلاق و حتی اقتصاددانان‌ و مردم شناسان هر یك از زاویه‌ای خاص به پژوهش درباره عدالت می‌پردازند.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: واقعیت این است كه عدالت پژوهی معاصر نسبت به گذشته دارای دو ویژگی ویژه می‌باشد كه عبارتند از: گسترش شدید مباحث عدالت و اهمیت عدالت. در تصور كنونی از عدالت، دیدگاه‌هایی وجود دارد كه عدالت را برترین فضیلت اجتماعی می‌داند و دیگر ارزش‌ها را به نسبت عدالت و براساس آن تعریف می‌كنند. به این جهت تمییز بحث عدالت از دیگر ارزش‌های سیاسی و اجتماعی با دشواری همراه است.
حجت‌الاسلام واعظی با تأكید بر این‌كه عدالت یك فضیلت و ارزش و مفهوم انتزاعی است، افزود: تعریف‌های گوناگونی از عدالت ارایه می‌شود. چنانچه علامه جعفری (ره) عدالت را رفتار مطابق با قانون توماس هابر، رعایت قرار داده‌ها و پیمان‌ها می‌داند، كه با این تعریف این پرسش مطرح می‌شود كه آیا این قوانین، پیمان‌ها و قراردادها خود عادلانه می‌باشند.
وی افزود: عده‌ای دیگر مانند:‌ علامه طباطبایی (ره) یا شهید مطهری عدالت را «اعطاء كل ذی حق حقَه» می‌دانند كه در این تعریف به ثمرات و شبكه اصلی عدالت توجه نشده است.
وی به تفكیك بین عدالت صوری و عدالت محتوایی اشاره نمود و گفت: اساس این تعریف در ساحت عدالت در دو سطح برداشت از عادلانه یا ناعادلانه بودن امور می‌باشد كه منشاء انتزاع از عدالت گاهی امور صوری و گاهی امور محتوایی است.
حجت‌الاسلام واعظی افزود: بیشتر داوری‌های اخلاقی نسبت به عادلانه یا ناعادلانه بودن امری كه مستقیماً ما را متوجه خود می‌كند و داوری ما به آن اتكا می‌كند، عدالت صوری است كه در میان تمامی انسان‌ها دارای یك رویه است؛ اما در عدالت محتوایی به دلیل آن‌كه متأثر از نگرش‌ها، رویكردها و جهان‌بینی‌هاست، شاهد اختلاف هستیم.
وی در ادامه بر تبیین نسبت مفهوم عدالت با برخی مفاهیم نزدیك به آن همچون برابری حقوق، بی‌طرفی و بی‌غرضی و نیاز قانون‌گرایی تأكید كرد و گفت: نظریه‌های شناخته شده معاصر در حوزه اندیشه عدالت كم و بیش از نبود جامعیت و خلأ همه‌سونگری در رنج می‌باشند.
این پژوهش‌گر و نویسنده حوزه علمیه قم گفت: عدالت اجتماعی باید از دو جنبه معناشناختی و هنجاری مورد توجه قرار گیرد، هرچند تلقی اجماعی از عدالت اجتماعی در میان متفكران وجود ندارد، ولی نگرش جان رالز كه آزادی‌های اساسی را به عنوان اصل اول عدالت می‌داند قابل توجه است.
وی در پایان خاطرنشان كرد: باید مفهوم جامعه از لحاظ رابطه ساختاری و ارتباطات اجتماعی و نحوه سامان‌دهی ساختاری‌های اساسی جامعه براساس اصول و قواعد را برای بیان مفهوم عدالت اجتماعی به خوبی بیان می‌كنیم.
در ادامه نشست «مفهوم عدالت اجتماعی از منظر اسلام و غرب» حجت‌الاسلام واعظی به سؤالات مطرح شده از سوی حاضران پاسخ گفت.