آیین های کهن چهارشنبه سوری دوست داشتنی

اگرچه انجام آیین چهارشنبه سوری امروزه شکلی عجیب و غریب به خود گرفته که برازنده این آیین زیبای کهن نیست، ولی تا روزگار نه چندان دور پیش ، آیین های زیبایی به فراخور این شب برپا می شده است. اگرچه امروز هم می توان ردپای این آیین ها را در برخی ازمناطق ایران مشاهده کرد، با این حال سخن از آیین هایی که هر روز کمرنگ تر می شوند و ضرورت احیای آنها برای مقابله با شکل نازیبای جدید و بی هویت امروزی آن، نیازی است که بیش از پیش احساس می شود.

فرآوری:علیرضا عابدینی-بخش گردشگری تبیان

در این مقاله تلاش ما این است که آیین های زیبایی که امروزه بسیار کمرنگ شده اند را بازگو کنیم. مجبوریم بارها و بارها از این آیین های زیبا بگوییم تا شاید برای احیای دوباره آیین های چهارشنبه سوری به خود آییم و این شب زیبا را همان طور که باید و شایسته آن است جشن بگیریم.

«سوری» از نظر معنا و مفهوم با سرخی و گرما هم معنی است. بنابراین واژه «چهارشنبه سوری» را می توانیم چهارشنبه سرخ و گرم معنا کنیم، که رفتن سرما و آمدن فصل بهار و گرمای تموز را نوید می دهد. در این روز باید پوسته سرد زمستان را شکافت و از آن بیرون آمد و نوید بهار را داد. غیر از پریدن از روی آتش که آیین اصلی و مشترک چار شنبه سوری است آیین های زیر هم در چهارشنبه سوری برگزار می شود.

خواندن شعر چهارشنبه سوری

شعری که هنگام چهارشنبه سوری و پریدن از روی آتش خوانده می شود، عمده ترین آیین عامیانه مردم بوده است که علاقه زیادی به آن داشته اند و از گذشته تا امروز هم نسل به نسل منتقل شده است. «زردی من از تو / سرخی تو از من». در واقع مردم با این شعر، آرزوی خوشبختی و تندرستی و به زیستی می کردند و به واسطه آن زردی؛ افسردگی؛ ضعف یک سال زندگی را دفع و به جای آن گرمی، سرخی آتش و سلامتی را جایگزین می کردند.

آجیل چهارشنبه سوری

یکی از رسوم قدیمی در شب چهارشنبه سوری تهیه و خوردن آجیل چهارشنبه سوری است. این آجیل در استانهای مختلف به شکلهای مختلفی تهیه می شود. این آجیل شور و شیرین مانند آجیل مشگل گشاست، یعنی علاوه بر مواد اصلی بو داده شور و شیرین، مانند آجیل، برگه هلو و زردآلو، قیسی، کشمش سبز، مویز، باسلـُق، پسته و بادام، فندق بو نداده، نقل، شکر پنیر و مغز گردو هم به آن اضافه می کنند.

قاشق زنی

در مراسم قاشق زنی، دختران دم بخت کاسه و قاشقی به دست می گرفتند و چادر بسر می کردند و به در منازل همسایگان می رفتند و از آنان هدیه یا آجیل درخواست می کردند.

این گروه معمولا هفت نفره از دختران، چادرهایشان را عوض می کردند تا شناخته نشوند و معمولا خوراکی های شفا بخش می خواستند،  یا به در هفت مغازه می رفتند، اگر پول دریافت می کردند با آن لوازم آش شله قلمکار می خریدند و آتش تهیه شده را به بیماران می خوراندند.

فالگوش

در این آیین شخصی بر سر کوچه، خیابان یا محل گذر می ایستاد و کلید را زیر پایش پنهان می کرد و همزمان در دل نیتی می کرد و گوش هایش را تیز می کرد و گوش به زنگ بود. اولین کلماتی که از رهگذران می شنید با نیت خود مطابقت می داد و پاسخ خودش را به این روش می گرفت.

کوزه شکستن

از جمله مراسم دیگرچهارشنبه سوری می‌توان مراسم شكستن كوزه را نام برد.در این مراسم كوزه‌های كهنه را از روی پشت بام‌ها بر زمین می‌انداختند و به جای آن، كوزه‌ نو می‌خرند، چون معتقدند ارواح از آب این كوزه‌ها می‌نوشند. بنابراین كوزه‌ی نو را جایگزین كوزه‌ كهنه می‌كنند و می‌گویند: «نحسی برو و برنگرد و تمام نحوست را با خود ببر».

آجیل مشگل گشا (هفت مغز)

در گذشته زنانی که نذر و نیازی می کردند، در شب چهارشنبه آخر سال، آجیل هفت مغز به نام «آجیل مشکل گشا» از یک دکان رو به قبله می خریدند و پاک می کردند و میان خویش و آشنا پخش می کردند و خود نیز از آن می خوردند و به هنگام پاک کردن آجیل، قصه مخصوص آجیل چهارشنبه، معروف به قصه «خارکن» را نقل می کردند.  امروزه آجیل چهارشنبه سوری جنبه نذرانه اش را از دست داده و از تنقلات شب چهارشنبه سوری شده است.

بودادن و خوردن دانه ها پس از چهارشنبه سوری

در گیلان در گذشته پس از پایان آتش‌افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گردهم می‌آمدند و آخرین دانه‌های نباتی مانند تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی مانده بود، روی آتش بو داده و می‌خوردند.

نقاره زنی

عضدالدوله دیلمی آیین نقاره زنی را مرسوم کرد و فرمان داد هر چهارشنبه پایان سال در طلوع و غروب و هنگام نماز، کرنا، دهل و شیپور بزنند. این رسم بیشتر در مشهد مقدس رایج بود، اما در تهران هم در برخی مناطق نواختن نقاره گزارش شده است.

نمک دادن

پیشینه رسم نمک دادن به شهر شیراز برمی گردد. در این رسم، مردم سبدی محتوی بسته های نمک روی سر گذاشته و در کوچه های شهر می گشتند و به هر رهگذری که برخورد می کردند، یک مشت نمک می دادند و در قبال آن پول می گرفتند و فردای آن روز (چهارشنبه) آش می پختند و برای دوستان خود می فرستادند.

منابع : آفتاب آنلاین، تبیان، ایسنا