پارک های فناوری دنیا چه می کنند

ویژگی های یک زیست بوم فناورانه

پارک‌های فناوری، اهمیت زیادی برای رسیدن به تحول اقتصادی دانش‌بنیان دارند، پارک‌هایی که با خلق یک ایده یا محصول برای یک بیماری چاره می‌یابند یا یک حوزه جدید معرفی می‌کنند و این‌گونه دنیا و نوع نگاه مردم به دنیا را دگرگون می‌کنند. با کمی تسامح شاید بتوان گفت پارک مثلث تحقیقاتی (The research triangle park) در کارولینای شمالی، بهترین شعار را برای معرفی پارک‌های فناوری انتخاب کرده است: «اینجا خانه ماست و برای رشد ایده‌های جسورانه ساخته شده است.»

هر چند پارک‌های فناوری در کشورهای مختلف تحت عناوین مختلفی فعالیت می‌کنند، عناوینی همچون پارک علمی، پارک صنایع دانش‌بنیان، پارک علم و فناوری، شهرک علمی و مناطق توسعه فناوری، اما هم و غم آنها یکی است: تحول اقتصادی دانش‌بنیان.

از دوبعدی تا چهاربعدی

هدف نهایی پارک‌های فناوری، افزایش قدرت رقابت بین‌المللی و پتانسیل صادرات صنایع از طریق توسعه فناوری‌های پیشرفته است. تحقق آن هم تنها از طریق افزایش همکاری اکوسیستم آکادمیک (یعنی دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی) با بخش خصوصی در مناطق فناورانه در حال رشد ممکن خواهد بود.

در حال حاضر این سطح همکاری، از مدل‌های دوبعدی (که فقط شامل اکوسیستم آکادمیک و محیط کسب‌وکار بود و صرفاً با هدف تلفیق قدرت آموزش و تولید شکل گرفته بود) فراتر رفته و به سمت مدل‌های چهاربعدی‌ای پیشروی کرده است که دولت‌ها و جامعه را نیز در بر می‌گیرند. در چنین مدل‌هایی، دولت‌ها علاوه‌ بر در نظر گرفتن معافیت‌های مالیاتی و تخصیص حمایت‌های مالی و زمین، در خصوص بر عهده گرفتن مسئولیت‌های بیشتر نیز باید تصمیم‌گیری کنند، اینکه می‌خواهند بازیگردان حوزه پارک‌های فناوری باشند یا نه.

در ایالات متحده آمریکا، پارک‌های فناوری عمدتاً در اختیار بخش خصوصی هستند، در حالی ‌که در شرق آسیا، بسیاری از پارک‌های فناوری تحت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های دولت‌ها تاسیس و اداره می‌شوند. وضعیتی که در خصوص این پارک‌ها وجود دارد این است که بدون حمایت‌های مالی و معافیت‌های مالیاتی از سوی نهادهای دولتی، امکان جذب شرکت‌های فناروانه داخلی و خارجی در آنها بسیار کاهش پیدا می‌کند و تا زمانی که بخش خصوصی این کشورها نتوانند تبدیل به بازیگر اصلی این حوزه شوند، دولت ناچار می‌شود برای تشویق و ترغیب بازیگرانی که قصد دارند در پارک‌های فناوری سرمایه‌گذاری کنند، سیاست‌های جدیدی تدوین و اعمال کند.

انجمن بین‌المللی پارک‌های فناوری (IASP) که از سال ۱۹۸۴ تاسیس شده و دارای ۳۹۲ عضو از ۷۳ کشور با بیش از ۱۴۲ هزار شرکت از شش منطقه جغرافیایی دنیاست، آمار جالب توجهی از آخرین تحقیقات خود درباره پارک‌های فناوری ارائه داده است. بر اساس این آمار، هنوز اغلب پارک‌های فناوری در دنیا، یعنی حدود 4/ 50 درصد از آنها، تحت مالکیت دولت‌ها و تنها 3/ 14 درصد در دست بخش خصوصی، هستند و مابقی به طور اشتراکی بین آنها تقسیم شده‌اند. با این حال، شاهد افزایش سهم بخش خصوصی در گروه آخر هستیم.

جغرافیای پارک‌ها

موفقیت یا شکست پارک‌های فناوری می‌تواند به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد، اما طبق آمار IASP، «موقعیت پارک‌های فناوری نسبت به شهرها» یکی از عناصر کلیدی موفقیت آنهاست. نزدیک بودن به کریدور جمعیتی شهرها و زیرساخت‌های حمل و ‌نقل و ارتباطی، تاثیر قابل توجهی در بهبود کارایی پارک‌ها و بازار مورد نیاز آنها خواهد داشت. با کمرنگ شدن مرز میان مناطق مسکونی و تجاری، میزان همکاری میان پارک‌های فناروی با شهرها اهمیت زیادی پیدا کرده است، به طوری که تنها شش درصد از این پارک‌ها خارج از شهرها مستقر شده‌اند.

پارک‌ها نیز می‌توانند بر منطقه‌ای که در آن مستقر شده‌اند تاثیرگذار باشند. پارک فناوری مثلث تحقیقاتی آمریکا یکی از بهترین نمونه‌هایی است که به خوبی می‌تواند تاثیر پارک‌های فناوری را بر سرنوشت مردم یک منطقه نشان دهد. منطقه کارولینای شمالی، که اقتصاد آن مبتنی بر تولید سالانه محصولات کشاورزی است، در سال‌های اولیه بعد از جنگ جهانی، به دلیل کمبود ظرفیت‌های شغلی، یکی از تنگ‌دست‌ترین ایالت‌های آمریکا بود. حالا پارک مستقر در آن، میزبان بیش از ۲۰۰ شرکت با ۵۰ هزار نیروی انسانی است که در زمینه‌هایی همچون میکروالکترونیک، تلکام، فناوری زیستی، مواد شیمیایی، و علوم صنایع دارویی و زیست‌محیطی تخصص دارند. نهادهای صنعتی سالانه بیش از ۲۹۶ میلیون دلار صرف R&D در دانشگاه‌های این منطقه می‌کنند؛ این مبلغ دو برابر میزان سرمایه‌گذاری برای R&D در سایر مناطق نوآورانه آمریکاست.

تحقیق و توسعه

هرچند گستره فعالیت‌های پارک‌های فناوری بسیار وسیع است، اما R&D یعنی تحقیق و توسعه، عمده فعالیت پارک‌های فناوری محسوب می‌شود. طبق یافته‌های IASP، تحقیق و توسعه با سهم ۹۴ درصدی بخش قابل توجهی از فعالیت اغلب پارک‌ها را به خود اختصاص داده است. به دنبال R&D، آموزش با سهم 7/ 82 درصدی در این لیست به چشم می‌خورد. اهمیت بحث R&D تا جایی است که 6/ 20 درصد از پارک‌ها اعلام کرده‌اند بین ۶۱ تا ۸۰ درصد از کارکنان خود را به این فعالیت‌ها اختصاص داده‌اند. در ایران نیز اهمیت این موضوع هرچند پذیرفته شده است، اما بر اساس آمار منتشرشده از سوی ایران‌داک در خصوص شاخص‌های نوآوری، از مجموع منابع مالی علم، فناوری و نوآوری در ایران، میزان هزینه‌کرد و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، تنها 4/ 54 درصد بوده است.

محصولات فناورانه بومی

کارکردهای مختلفی برای پارک‌های فناوری می‌توان در نظر گرفت، اما یکی از آنها نشان دادن این موضوع است که چگونه برای به دست آوردن مزیت رقابتی می‌توان پتانسل نوآوری را برای کل کشور، در یک دوره زمانی معقول و با یک رشد قابل اندازه‌گیری، به قدرت صنعتی تبدیل کرد.

روند توسعه فناوری، مسابقه‌ای سخت و زمان‌بر است. از همین رو، پشت سر گذاشتن رقبا در مدتی کوتاه و بدون رسیدن به رشد پرسرعت، تقریباً غیرممکن است. INNOPOLIS کره‌جنوبی که به عنوان قلب اقتصاد خلاق و یک مرکز نوآوری در حال رشد شناخته می‌شود، نمادی از توسعه تکنولوژیک در حوزه داده‌های آماری و محصولات نوآورانه است. این پارک رشد خوبی را از منظر تعداد پتنت‌های رسمی، انتقال فناوری و تعداد شرکت‌های عضو بورس فناوری کره به نمایش گذاشته، به طوری که تنها ظرف ۱۰ سال توانسته است سهم قابل توجهی در تحقق رشد ملی این کشور داشته باشد. کره ‌جنوبی با محصولات بومی خود، همچون موشک زمین به زمین Baekgom؛ رآکتورهای هسته‌ای استاندارد؛ میکروسکوپ الکترونی پرفشار و روبات دونده Hubo2، استقلال تکنولوژیک خود را به دست آورده است.

امکانات رفاهی

بنا بر آمار IASP، شش عنصر کلیدی برای هر پارک فناوری باید موجود باشد: مراکز رشد، مراکز پژوهشی، مراکز دانشگاهی، تجهیزات محل اقامت، فعالیت‌های اوقات فراغت و خدمات اجتماعی. هرچند اهمیت وجود مراکز رشد و پژوهشی بیش از سایرین است، به طوری‌ که 2/ 93 درصد از پارک‌ها دارای مراکز رشد و 5/ 83 درصد از آنها نیز دارای مراکز پژوهشی هستند، با این حال سایر خدمات رفاهی نیز نقش بسزایی در جذب شرکت‌ها و بالا بردن بازدهی آنها دارند.

مرکز One-North سنگاپور یکی از مراکزی است که علاوه ‌بر تبدیل شدن به سمبول تحول و حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان، میزبان سه مرکز رشد ویژه نیز هست: بیو پلیس، محل تحقیق و توسعه بیومدیکال؛ فیوژنو پلیس، برای تحقیق و توسعه در حوزه علوم، مهندسی، رسانه و صوت و تصویر؛ و در نهایت مدیاپلیس، که گروهی مستقل از رسانه دیجیتال است.

One-North علاوه‌ بر مراکز رشد در یک اکوسیستم زنده، طراحی ویژه‌ای نیز دارد که شامل خانه‌ها، دفاتر، پارک‌ها، زمین بازی کودکان، امکاناتی شامل سالن ورزش، کلوپ‌ها و مراکز مراقبت از کودکان برای نیرونی انسانی مستقر در آن است. این مرکز میزبان بیش از ۱۵۰ شرکت با نیروی انسانی ۲۵ هزار نفری است. ضمن اینکه دانشگاه‌ها نیز دارای پردیس ویژه خود در این مرکز هستند. کریس آرچبلد، رئیس بخش بازار JLL، درباره موفقیت One-North چنین گفته بود:«برای جذب افراد به یک منطقه می‌بایست خورد و خوراک، تفریحات و فعالیت‌های اوقات فراغت را به صورت ترکیبی در آن فراهم کنیم. One North این ویژگی را دارد.»

همکاری بین المللی

یکی از کارکردهای مناطق توسعه فناوری، تبادل دستاوردها با سایر پارک ها و کشورهاست. به همین دلیل بسیاری بر این باورند که پارک های فناوری همان گروه های RGD و نوآوررانه ای هستند که به تولید، انتقال و ارزیابی اطلاعات می پردازند. مرکز نوآوری فین چی پکن، که با هدف راه اندازی پلتفرم همکاری در حوزه نوآوری، تخصص فنی و منابع انسانی میان چین و فنلاند تأسیس شده است و به طور اشتراکی توسط پارک نرم افزاری فناوری Zhongguancun تأمین مالی می شود. در حال حاضر، به عنوان پلتفرمی برای توسعه فعالیت های تجاری بین المللی شرکت های این منطقه سرویس دهی می کند و به این ترتیب بر حجم تجارت خارجی این کشور تأثیر می گذارد.

شاید بتوان دلیل این مساله را در تغییر رویکرد سیاست گذاران چینی پیدا کرد. آنها به خوبی دریافته اند که انقلاب فناوری تنها با استفاده از استراتژی های چند جانبه ممکن خواهد بود. لین فوشنگ شهردار منطقه هایدان در خصوص اهمیت پارک علمی هایدان، به عنوان بخش مهمی از پارک علمی Zhongguancun چنین می گوید: «وظیفه ما تنها اتخاذ سیاست های متمایز کننده نیست. ارائه برنامه توسعه استراتژیک؛ تداوم توسعه زیرساخت ها و خدمات؛ افزایش اصلاحات مالی؛ تقویت همکاری بین المللی و حمایت از رشد پیوند میان شرکت ها، دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی نیز در زمره وظایف ما قرار دارد.»

سهم آی سی تی از پارک های فناوری

پارک های فناوری غالباً در حوزه های مختلفی از فناوری فعالیت دارند و تمرکز آنها بر هر حوزه تا حد بسیاری، به نیازهای کشور آنها بستگی دارد. دسته بندی های مختلفی برای حوزه های فعالیت این پارک ها وجود دارد، اما حوزه هایی که انجمن بین المللی پارک های فناوری IASP براساس آنها اقدام به گروه‌بندی اعضای خود کرده است، عبارت انداز: از کشاورزی و جنگلداری، علوم مربوط به زمین و جو، صوتی و تصویری، بیوتکنولوژی، شیمی و مواد شیمیایی، مهندسی عمران، علوم کامپیوتر و سخت‌افزار، صنایع فرهنگی و انسانی، الکترونیک، انرژی، محیط زیست، علوم تغذیه. صنایع سلامت و دارویی، آی سی تی و ارتباطات، حمل و نقل زمینی و غیرزمینی، فناوری های تولید و اتوماسیون، مواد، مکانیک، زیر مجمع ها و اجزا، مترولوژی و خدمات، نظامی و دفاعی، فیزیک، نورشناسی، خدمات ویژه تحقیقاتی برای کسب و کارها و صنایع مهندسی نرم‌افزار، فناوری فضایی، ورزش، سرگرمی و گردشگری . هر یک از پارک ها عضو این سازمان به طور اختصاصی، یا به طور ترکیبی در این حوزه‌ها فعالیت می کنند.

با وجود اینکه آی سی تی از سال های اخیر به عنوان یکی از فاکتورهای مهم توسعه کشورها معرفی می‌شود، از مجمع 392 عضو این سازمان تنها 229 پارک در این حوزه فعالیت می کنند؛ یعنی معادل 4/58 درصد پارک ها، به عنوان مثال در ایالات متحده آمریکا از میان 9 پارکی که به عضویت این سازمان در آمده اند. تنها چهار پارک، یعنی of Austin  Ann Arbor SPAPK, City کریدور تلکام ریچاردسن RCC و موسسه تحقیقاتی شارلوت در دانشگاه کارولینای شمالی، آی سی تی را به عنوان یکی از حوزه های فعالیت خود انتخاب کرده اند. اوضاع در مورد پارک های چینی نیز تقریباً همین گونه است: از 36 پارک چینی نیز تقریبا همین گونه است: از 36 پارک چینی که عضو این سازمان هستند تنها 12 پارک به موضوع ICT می پردازند.

از میان اعضای این سازمان به نظر می رسد ترکیه و ایران سهم بیشتری را برای آی سی تی در پارک‌های خود در نظر گرفته اند. 17 پارک از کشور ترکیه عضو IASP هستند و همه آنها بخشی از فعالیت های خود را صرف آی سی تی و ارتباطات کرده اند. ایران نیز 13 عضو در این سازمان دارد که همه آنها به جز پارک فناوری دانشگاه تهران، آی سی تی را به عنوان بخشی از حوزه فعالیت خود در نظر گرفته اند. هر چند این سهم چندان قابل توجه نیست.

منبع : مجله پیوست / شماره 42 - مینا نوبهار