غشاهای زیستی (2)
کلسترول که به فراوانی در غشاهای زیستی یافت می شود، از دسته استروئیدها می باشند. این مولکول با داشتن گروه هیدروکسیل یک استرول نامیده می شود.
در مطلب قبل با خصوصیات غشاهای زیستی آشنا شدید، حال در ادامه مطلب بیشتر در این مورد توضیح خواهیم داد.
ترکیبات عمده تشکیل دهنده غشاهای زیستی، لیپیدها و پروتئین ها هستند. غشای سلول های پستانداران شامل مقدار کمی کربوهیدرات به صورت اتصال یافته با پروتئین (گلیکوپروتئین) و یا لیپید (گلیکولیپید) است. غشای سلول ها بیشتر از فسفولیپیدها ساخته شدهاند. پروتئین های غشایی را به دو گروه تقسیم میکنند. پروتئین های سراسری و پروتئین های پیرامونی.
روش هایی نظیر طیف سنجی فلورسانس و NMRR قابلیت حرکت دو لایه لیپیدی را تایید میکنند. لیپیدهای غشایی همانند کریستال مایع رفتار میکنند و دارای سیالیت و تغییر پذیری هستند. این حالت برای غشای سلول توانایی انجام اعمال مهم غشایی را فراهم میکند. کانال های متعددی در غشا وجود دارد که مولکول ها و یون های کوچک از آنها میگذرند.
دانستید که کاردیولیپین (دی فسفاتیدیل گلیسرول) می باشد که برای تامین ویزگی های منحصر به فرد این غشا و فعالیت پروتئین هایش ضروری می باشد. (شکل1)
شکل1: کاردیولیپین
کاردیو لیپین یک فسفولیپید دوتایی با عملکرد های ویژه می باشد. کاردیولیپین که در برخی غشاها و بیش از همه در غشای درونی میتوکندری حضور دارد، از (گلیسرول 3-فسفات و دو اسید چرب) متصل به یک گلیسرول تشکیل شده است. چهار اسید چرب کاردیولیپین غالبا یکسان می باشند. این فسفولیپید در غشای درونی میتوکندری نقش های ویژه ای دارد. از جمله در ویژگی های فیزیکی و الکتریکی این غشا و سازمان دهی و تشکیل ساختار چهارم کمپلکس های زنجیره تنفسی نقش ایفا می کند.
هر لایه از یک غشای دو لایه یک برگچه نامیده می شود. معمولا برگچه های غشاهای سلول برگچه سیتوزولی و برگچه اگزوپلاسمی (بیرون سلولی) نام می گیرند. این نام گذاری بر موقعیت فضایی (توپولوژی) برگچه های غشاهای زیستی تاکید می کنند. برای نمونه، در شبکه آندوپلاسمی و دستگاه گلژی، برگچه اگزوپلاسمی به سمت لومن اندامک قرار گرفته است. به همین ترتیب، فضای بین دو غشای میتوکندری و کلروپلاست، از نظر توپولوژیک، معادل با محیط بیرون سلول است و توسط غشاهایی احاطه شده است که برگچه اگزوپلاسمی آنها به سمت این فضا قرار دارد. فضای درون هسته با سیتوپلاسم پیوسته است، ولی فضای بین دو غشای پوشش هسته (که پیوسته با لومن شبکه آندوپلاسمی می باشد)، با برگچه اگزوپلاسمی غشاها در تماس است. در فرآیندهایی همچون جوانه زدن وزیکول ها و الحاق آنها، موقعیت برگچه های غشایی حفظ می شود. (شکل2)
شکل2: برگچه های غشایی در سلول (روی تصویر کلیک کنید.)
غشای پلاسمایی که سلول را احاطه می کند، شامل دو (رو) یا برگچه سیتوزولی و اگزوپلاسمی است. در وزیکول ها و اندامک های تک غشایی، برگچه اگزوپلاسمی به سمت درون (لومن) است و فضای درونی این اندامک ها از نظر توپولوژیک معادل فضای بیرون سلول می باشد.
غشاهای زیستی تنها از لیپیدها ساخته نشده اند، بلکه بخش بزرگی از جرم آنها را پروتئین های غشایی تشکیل داده اند. برای مثال نسبت جرمی پروتئین به فسفولیپید در شبکه آندوپلاسمی زبر برخی سلول ها می تواند حدود 5/2 باشد، پروتئین ها در ویژگی های عملکردی و ساختاری غشا تاثیر دارند. برای نمونه، پروتئین ها در انتقال اختصاصی وزیکول ها از یک غشای مبدا به یک غشای مقصد نقش دارند و همچنین می توانند ضخامت غشا را تحت تاثیر قرار دهند.
منبع: http://phab.blogfa.com
مرکز یادگیری سایت تبیان، مرجان سلیمانیان