تبیان، دستیار زندگی
یکی از حواشی داغ جشنواره هنرهای تجسی فجر، جایزه ای است که به کاظم خراسانی برای اثری تعلق گرفت که امروز کپی بودن آن از روی یک اثر ترکی و یا اصل بودنش نقل محافل هنری است. مجید ملانوروزی، جمشید حقیقت شناس و خود هنرمند در شفاف سازی این موضوع مطالبی گفته اند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اثر خراسانی، کپی یا اصل؟!

یکی از حواشی داغ جشنواره هنرهای تجسی فجر، جایزه ای است که به کاظم خراسانی برای اثری تعلق گرفت که امروز کپی بودن آن از روی یک اثر ترکی و یا اصل بودنش نقل محافل هنری است. مجید ملانوروزی، جمشید حقیقت شناس و خود هنرمند در شفاف سازی این موضوع مطالبی گفته اند.

فراوری- بخش هنری تبیان
نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر

شباهت یکی از آثار ارائه شده در نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر که طوبای زرین جشنواره را از آن خود کرد با اثر هنرمند ترکیه ای و اعتراض این هنرمند بحث کپی در عالم هنرهای تجسمی را داغ کرد.

در دنیای معاصر شاید نتوان به طور مطلق مرز تاثیرپذیری هنرمندان از یکدیگر را مشخص کرد ولی از سوی دیگر به دلیل دسترسی هنرمندان به اینترنت و دنیای مجازی فاصله میان تاثیرپذیری و کپی کاری نیز بسیار باریک شده است و بیشتر هیات داوران جشنواره ها از انبوه کپی هایی که به جشنواره ارسال می شود گلایه دارند. برای همین بسیاری از کارشناسان معتقد هستند در دنیای امروز یک داور خوب، داوری است که حوزه هنر را در عرصه داخلی و بین المللی به خوبی رصد کند تا بتواند ایده های کپی را از اصل تشخیص دهد.

البته بسیاری از کارشناسان هنری هم معتقد هستند در دنیا معاصر اصل تاثیرپذیری غیرقابل اجتناب است چون ذهن ما مدام در حال رصد تصاویر متنوع است و آنها به ناخوداگاه ما رسوخ می کنند.

اثر کاظم خراسانی اصل یا کپی؟

و اما این مقدمه نوشته شد تا به یک اثر در نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر برسیم.

سال ۲۰۱۵ اثری از شاکر گوکچه باء هنرمند ترکیه ای ارائه شد که تاثیرپذیری اثر کاظم خراسانی برگزیده نهمین جشنواره تجسمی فجر از این اثر این روزها در صدر اخبار هنرهای تجسمی است. حتی هنرمند ترکیه‌ای به تازگی در صفحه مجازی خود در اینستاگرام با اشاره به اینکه پیشتر بارها کپی از اثرش را دیده، نوشته است: "تا به حال کپی های زیادی از آثار خود در اینترنت دیده ام ولی این اولین بار است که یک نفر با کپی یکی از اینستالیشن‌های من، برنده یک جایزه بین المللی می شود. این قابل قبول نیست. امیدوارم هیات داوران متوجه این مساله باشد."

نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر
نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر

در اثر ارائه شده از جانب کاظم خراسانی که در عکس فوق می‌بینید، تفاوت معناداری در اجرا با اثر هنرمند ترکیه ای نمی توان یافت. حتی فرم چیدمان قالی ها روی زمین و روی دیوار با یک زیبایی شناسی واحد ارائه شده است. تنها تفاوت میان دو اثر این است که در چیدمان هنرمند ترکیه ای بخش روی دیوار رفته فرش، خالی است و در اثر هنرمند ایرانی تکه هایی از نقوش گلیم که حیوانات نقش بسته شده روی آن هستند روی دیوار به گونه ای چیدمان شده اند که گویی در حال کوچ هستند.

نام اثر هنرمند ترکیه ای «Reorientation» (جهت گیری مجدد) و نام اثر هنرمند ایرانی«گذر» (گذر از سنت به مدرنیته) است که باز هم به نظر می رسد هر دو هنرمند در فحوای عنوان هم یک دیدگاه را دنبال می کنند.

نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر

ملانوروزی: ٨٠ درصد اثر کپی است

ملانوروزی درباره اثر کاظم خراسانی در نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر و تاثیر‌پذری آن از اثر یک هنرمند ترکیه‌ای گفت: به دبیرخانه و شورای داوری پیشنهاد دادم تا با حضور هنرمند تشکیل جلسه دهند و اگر عنوان نشده که برداشت از یک اثر هنری دیگر بوده این اثر کپی است و اگر کار فاقد صلاحیت باشد به‌طور قطع جایزه را پس خواهیم گرفت.

همچنین وی گفت: من به عنوان رییس سیاست‌گذاری جشنواره و نه به عنوان داوران نگاهم این است که ایده‌های نو و خلاق در جشنواره حضور داشته باشد و کاری که کپی باشد به طور مسلم هیچ‌وقت در جشنواره‌ای که براساس خلاقیت است جایگاهی ندارد.

من این اثر را دیده بودم. الهام گیری همیشه بوده است و خواهد بود اما کپی با معنایی نو ظهور یک پدیده جدید است که به معنای خلق اثری مبتنی بر اثر دیگر یا ارائه ایده‌های با بهره‌گیری و وام‌گیری از اثر یک هنرمند دیگر در واقع یک رویکرد جدید است. در این رویکرد جدید هنرمند سعی دارد از یک اثر قدیمی معنای جدیدی خلق کند و به استناد همین تغییر معنا، اثر خود را چیز دیگری نسبت به اثر قبلی تلقی کند

او ادامه داد: اقتباس و برداشت از اثر هنری آزاد است و خیلی از هنرمندان نیز چنین آثاری را کار کردند اما گفته‌اند که این اثر با اقتباس از اثر یک هنرمند دیگر تهیه شده است. خیلی از هنرمندان نیز در طول تاریخ با کم و زیاد کردن آثار دیگر هنرمندان برداشت جدیدی از آن اثر هنری داشته‌اند.

رییس شورای سیاست‌گذاری جشنواره هنرهای تجسمی افزود: اثر آقای خراسانی ایده هنرمند قبلی نیست اما از نظر فرم کاملا مشابه همان اثر و کپی است و به عقیده من نزدیک به 80 درصد این کار ارزش خلاقانه‌ای ندارد و  از همین‌رو جایگاه آن در این جشنواره نبوده و نباید جایزه‌ای به آن تعلق می‌گرفت.

ملانوروزی با بیان اینکه ایرادی به شورای داوری جشنواره وارد نیست؛ گفت: اثری که آقای کاظمی از آن کپی کرده است اثر معروفی نبوده و در هیچ جایی چاپ نشده و نه در تاریخ هنر است تا داوران از آن مطلع باشند. به دلیل وجود فضای مجازی هنرمندی در گوشه دنیا کاری را انجام می‌دهد و در یک گوشه دیگر آن را می‌بینند و این هم از معایب فضای مجازی است و هم از محسنات آن. البته داوران باید رصدهای بیشتری داشته باشند.

او ادامه داد: به دبیرخانه و شورای داوری پیشنهاد دادم تا با حضور هنرمند تشکیل جلسه دهند و اگر عنوان نشده که برداشت از یک اثر هنری دیگر بوده این اثر کپی است و اگر کار فاقد صلاحیت باشد به طور قطع جایزه را پس خواهیم گرفت.

نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر

حقیقت شناس: اثر کپی نیست

جمشید حقیقت شناس مدیر هنری نهمین جشنواره فجر توضیح داد: این دو اثر به هم شباهت دارند ولی اینطور نیست که ما اثر قبلی را ندیده باشیم، اما برای ما ایده اصلی اثر مهم بود که درباره ایده میان این دو اثر فاصله زیادی است. در اثر کاظم خراسانی آنچه برای ما مهم بود بحث مهاجرت محیط زیست از بافته های معاصر است.

وی ادامه داد: امروز حیات به مخاطره افتاده است و این اثر این مرحله گذار یا کوچ حیات از زندگی ما را به مخاطب منتقل می کند. آقای خراسانی در حوزه فرش کار می کنند و از خانواده های قدیمی این عرصه است. او به این امر معترض است که امروزه در بافته های ما دیگر حتی زندگی پیرامونی ما که شامل ماشین ها و دوچرخه ها و هر نوع المان پیرامونی است هم وارد نشده و آن المان های محیط زیستی هم رخت بربسته است. دلیل اهمیت اثر او برای هیات داوران هم همین موضوع بود.

نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر

خراسانی: موضوع اثر من کوچ است

«کاظم خراسانی» صاحب اثر برنده شده همچنین در واکنش به پست هنرمند ترکیه‌ای گفت:   این هنر، هنر چیدمان است یعنی در هنر چیدمان تمام رسانه‌ها در یک محیطِ درخواست یک ایده واحد هستند. نام  اثر من «کوچ یا گذار» است که با مفهوم عبور از معرفت به مدرنیته در قالب حرکت چهارپایان از فضای سنتی خودش به سمت بیرون کادر است. این سوژه در پایان‌نامه کارشناسی ارشد تصویرسازی همسرم در سال 90 به عنوان گلیم‌ها و فرش‌های قشقایی فارس در قسمت پروژه عملی در روی جلد کتاب طراحی شده و عبور چهارپایان را از کادر با مفهوم فوق نشان می‌دهد.

وی افزود: پیش از جشنواره این  ایده  را در ذهن داشتم که در قالب هنر چیدمان به تصویر بکشم. بنابراین موضوع و ایده ما شخصاً متفاوت است.

خراسانی تصریح کرد: من این اثر را دیده بودم. الهام گیری  همیشه بوده است و خواهد بود اما کپی با معنایی نو ظهور یک پدیده جدید است که به معنای خلق اثری مبتنی بر اثر دیگر یا ارائه ایده‌های با بهره‌گیری و وام‌گیری از اثر یک هنرمند دیگر در واقع یک رویکرد جدید است. در این رویکرد جدید هنرمند سعی دارد از یک اثر قدیمی معنای جدیدی خلق کند و به استناد همین تغییر معنا، اثر خود را چیز دیگری نسبت به اثر قبلی تلقی کند. اگرچه ظاهرش همان است. گرته‌برداری هنری نیز  می‌تواند اثر جدید با اندکی شبیه اثر قبلی باشد و به تعبیری دیگر اندکی از آن وام گرفته باشد یا بسیاری که این حد را خود هنرمند تعریف می‌کند. اما حتما بطور تام و تمام یک چیز باید عوض شده باشد و آن مفهوم اثر است. نکته اساسی اینجاست که  اگر شما گرته‌برداری از اثر دیگری کرده باشید ولی مفهوم اثر عوض شده باشد اثر شما اثر جدیدی است حتی اگر در شکل ظاهری همانند اصل اثر قبلی باشد، زیرا در تعبیر معاصر، قلب هنر مفهوم آن است و نه ظاهرش.

برنده نخل تجسمی نهمین دوره جشنواره فجر عنوان کرد: استیتمنت هر اثر چیدمان جان آن است که در هر دو اثر کاملا رویکرد متفاوتی دنبال می‌شود. بنده نه تازه‌کارم و نه کارندیده، تحصیلات این رشته را هم دارم و کاملا با آگاهی این کار را انجام داده‌ام، بسیارند هنرمندانیکه  اثر داوینچی «ژکوند» را به طرق مختلف ارائه داده‌اند حتی پیکاسو نیز هنر آفریقا را استفاده کرده، پس  همه کپی‌کارند.

وی تاکید کرد: من نیز خودم عضو کانون کارشناسان دادگستری نیز هستم و تا حدودی بر اینطور موارد آگاهی دارم.

حرکت بعدی دبیرخانه جشنواره هنرهای تجسمی چیست؟

با توجه به این موضوع که دبیرخانه جشنواره تجسمی فجر باید پاسخگوی افکار عمومی جامعه هنری باشد لازم است یک بار با مرور همه داده ها پاسخی شفاف درباره اتفاق ارائه دهد. خصوصا آنکه به گفته کاظم خراسانی داوران (یا حداقل بخشی از داوران) در جریان اصل اثر بوده اند و طبق گفته دبیران جشنواره شورای هنری همواره در کنار هنرمندان این دوره حرکت کرده و در بسیاری موارد آنها را راهنمایی کرده اند که در این صورت جای این پرسش باقی است که چرا راهنمایی های لازم در باره این اثر به هنرمند مربوط داده نشده است.

نکته حایز اهمیت در این باره این است که برای جلوگیری از سوءتفاهم های بعدی در عالم هنر که در ابتدا فضای آن تشریح شد باید با پاسخ های شفاف برای جوان هایی که وارد این عرصه می شوند، داشت.


منابع: ایلنا/ مهر/ تسنیم