تبیان، دستیار زندگی
دچار تب و درد شدیدی در قسمت بالای شكم می شویم. بدنمان كهیر زده و درد عضلانی امان مان را می بُرد! كم كم شكممان بزرگ شده و هیچ گونه لمس و فشاری را نمی توانیم تحمل كنیم...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : زینب باقری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه اول

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه اول

هدف: با انجام این پروژه، می ‌خواهیم بدانیم حلزون ‌ها كجا زندگی می ‌كنند؟ از چه چیزهایی بدشان می ‌آید؟ و چگونه می ‌توان این آفت را از مزارع دور كرد؟

حداقل زمان مورد نیاز برای انجام پروژه: 3 هفته

هزینه برآوردی: متوسط

سطح دشواری: متوسط

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه اول دچار تب و درد شدیدی در قسمت بالای شكم می ‌شویم. بدنمان كهیر زده و درد عضلانی امان ‌مان را می ‌بُرد! كم‌كم شكم مان بزرگ شده و هیچ گونه لمس و فشاری را نمی ‌توانیم تحمل كنیم. حدود 3 ماه بعد كرم بالغ در مجاری صفراوی ما مشاهده می ‌شود و با ورود به كبد، شروع به خوردن آن می ‌كند. تونل ‌هایی در كبد ایجاد می ‌شود پر از بافت‌ های مرده، مواد دفعی و تخم ‌های تازه؛ و باز هم درد امان ‌مان را می ‌بُرد...

ماجرا به همین جا ختم نمی‌ شود. كرم‌ ها مهاجرت می ‌كنند. به ریه ‌ها و حتی مغز و كار كندن تونل را ادامه می ‌دهند. البته این بار وضعیت چنان وخیم است كه دیگر دردی را احساس نمی ‌كنیم... و در آخر اتفاقی كه نباید، می ‌افتد.

می ‌دانید این داستان از كجا شروع شد؟! خوردن سبزی آلوده به لارو كرمی موسوم به فاسیولا هپاتیكا (Fasciola hepatica) یا همان كرم كبد گوسفند! البته خوردن جگر خام گوسفند هم یكی از راه‌ های مبتلا شدن به این بیماری انگلی خطرناك است.

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه اول

مقدمه

سالیان دراز است كه انسان‌ ها با بیماری‌ های انگلی دست به گریبان هستند. بیماری ‌هایی كه گاهی بسیار عجیب و خطرناكند. علائم این بیماری‌ ها محدود به اسهال و تب و درد نیست. هستند انگل‌ های پلیدی كه در ماهیچه ‌های بدن بیمار كیسه‌ های (Cysts) آهكی و سفتی ایجاد می ‌كنند، به‌طوری كه هر گونه حركتی برای فرد مبتلا غیرممكن می‌ شود. انگلی به نام سیستی سركوزیس (Cysticercosis) وجود دارد كه به داخل چشم رفته و باعث التهاب شبكیه، عنبیه و جسم مژگانی می ‌شود و دید را تار می ‌كند. گاهی وقتی به چشم‌ های بیمار نگاه می ‌كنی كرمی را می ‌بینی كه در آنجا وول می ‌خورد. البته این تنها هنر این انگل نیست... كیست ‌های مغزی ایجاد شده توسط آن باعث تخریب قسمت ‌های مختلف مغز شده و حملات صرع مانند تنها یكی از علائم سیستی سركوزیس مغزی است.

اما حلزون‌ ها كجای این داستان هستند؟ و كلاً این مطالب چه ربطی به نرم‌تنان (Mollusca) دارد؟

باید بدانید كه خیلی از نرم‌تنان، از جمله حلزون ‌ها، در انتقال و كامل شدن چرخه‌ زندگی بسیاری از انگل‌ ها نقش مهمی را بازی می ‌كنند. برای مثال یكی از میزبان ‌های حد واسط (Intermediate host) كرم كبد گوسفند، نوعی حلزون است كه نوزاد كرم در داخل بدن آن رشد خود را انجام داده و البته هیچ آسیبی هم به آن نمی ‌رساند! بنابراین یكی از راه‌ های مبارزه با بسیاری از این قبیل انگل‌ ها، از بین بردن میزبان حد واسط آنها است.

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه اول میزبان حد واسط چیست؟

میزبان حد واسط، میزبانی است كه انگل تنها بخشی از چرخه‌ زندگی خود را در بدن او می ‌گذراند، و در طول این مدت معمولاً بخشی از مراحل رشد خود را طی می ‌كند به طور معمول، انگل‌ ها به میزبان حد واسط خود آسیبی نمی ‌رسانند.

شاخه‌ نرم‌تنان شامل موجودات نرم و به ظاهر آسیب ‌پذیری مثل حلزون‌ ها، لیسه‌ ها، دو‌كفه ‌ای‌ها، هشت‌ پاها و ... است. اسم این جانوران از ریشه‌ كلمه‌ لاتین Mollis به معنی نرم گرفته شده است. این جانوران از عصر كامبرین (Camberian) تاكنون وجود دارند و اكثراً دریازی هستند. البته نمونه‌ های خشكی ‌زی نیز در این شاخه وجود دارد.

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه اول

نرم‌ تنان دارای تقارن دو طرفی (Bilateral symmetry) بوده و بدن‌ شان توسط روپوش نازكی به نام جُبّه (Mantle) پوشیده شده كه كار ترشح صدف را انجام می ‌دهد. بیشتر نرم ‌تنان دارای صدف آهكی خارجی هستند كه در نمونه ‌های مختلف شكل ‌های متفاوتی دارند. اما این صدف در نرم ‌تن مركب یا اسكوئید (Squids ) در داخل بدن قرار دارد. صدف خارجی می ‌تواند یك قسمتی (حلزون‌ ها)، دو قسمتی (دوكفه ‌ای ‌ها) و یا چند قسمتی (كیتون ‌ها) باشد. بعضی از نرم ‌تنان هم اصلاً صدف ندارند (لیسه‌ ها).

بیشتر نرم ‌تنان جانوران آزادی هستند كه به آهستگی می‌ خزند. بعضی از آن ها روی آب شناورند و برخی دیگر می ‌توانند به خوبی شنا كنند.

این گروه از جانوران اهمیت اقتصادی زیادی دارند. بسیاری از آن ها در نقاط مختلف دنیا به عنوان غذا مصرف می ‌شوند و از صدف آنها نیز به روش ‌های مختلف مثلاً برای كارهای تزیینی می ‌توان استفاده كرد. برخی از دو كفه ‌ای‌ها نیز تولیدكننده‌ مروارید ‌های با ارزش هستند.

البته گون ه‌هایی از نرم ‌تنان كه آفت مزارع كشاورزی بوده و نمونه‌ هایی كه میزبان واسط كرم‌ های انگلی هستند نیز ضررهای اقتصادی و بهداشتی زیادی به همراه دارند.

شکم‌ پایان (Gastropoda)

حلزون ‌ها (Snails) و لیسه ‌ها (Slugs) جزء گروه شكم‌ پایان (بزرگ ‌ترین گروه نرم ‌تنان) هستند و به فراوانی در آب‌ های شور، آب ‌های شیرین و روی خاك‌ ها یافت می ‌شوند.

تاكنون بیشتر از 000/200 گونه‌ فسیلی و 000/80  گونه‌ زنده با مطالعه‌ صدف حلزو ن‌ها شناسایی شده است. صدف شكم ‌پایان در صورت وجود، یك قسمتی و مارپیچ است. ناحیه سر و شكم (كه كار پا را انجام می ‌دهد) به هم متصل بوده و حلزون در حالتی كه درون صدف جمع نشده باشد توسط پای ماهیچه ‌ای خود روی زمین قرار می ‌گیرد. پای حلزون پهن و ضخیم است و در ادامه‌ سر قرار دارد اما تشخیص مرز بین سر و پا چندان راحت نیست.

روی سر اغلب حلزون ‌ها دو جفت شاخك وجود دارد كه شاخك ‌های جلویی كوچك تر و حساس به مواد شیمیایی بوده  و جفت عقبی، شاخك‌ های بینایی هستند.

دهان حلزون، در بخش جلویی سر و متمایل به سمت شكم است و چهار لب در اطراف دهان وجود دارد.

در حلزون ‌های خشكی ‌زی، در پایین لبه‌ جُبّه و در سمت راست، سوراخ ششی و درست زیر آن مخرج قرار دارد.

اغلب حلزون ‌های بالغ طولی حدود 5/2 تا 4 سانتی ‌متر دارند اما نمونه‌ های كوچك ‌تر یا بزرگ ‌تر نیز یافت می ‌شوند. رنگ بدن بیشتر خاكستری روشن یا تیره، سبز یا سیاه بوده و بر روی بدن بعضی از آن ها نقوشی نیز وجود دارد.

حلزون ‌های بالغ خشكی‌ زی در خاك ‌های مرطوب، خاك‌ برگ ‌ها و یا زیر سنگ‌ ها تخم‌ گذاری می ‌كنند. نوزاد حلزون بین 2 تا 4 روز بعد، از تخم بیرون آمده و معمولاً حدود 2 سال طول می ‌كشد تا بالغ شود.

مطالب مرتبط:

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه اول

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه دوم

چگونه می ‌توان حلزون ‌ها را از باغچه ‌ها دور كرد؟، جلسه سوم

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: پریسا صحرانورد فرد

تنظیم: زینب شاه مرادی