تمایز سلولی - بخش اول

سلول های جانداران پر سلولی طی تمایز به سلول های تخصص یافته تبدیل می شوند.

در مطالب قبل با سلول و زیست شناسی سلولی مولکولی آشنا شدید و با مزایای متعدد کده بندی برای سلول های یوکاریوتی آشنا شدید. حال در ادامه به تمایز سول ها می پردازیم.

با توجه به آموخته های قبلی می دانید که سلول واحد ساختاری مشترک در تمام موجودات زنده است. سلول عنصری مستقل، کوچک و دارای اندازه میکروسکوپی است. محتویات سلولی مجموعه‌ای از اجزا با ساختاری بسیار پیچیده و ترکیبات خاص است. تمام ظواهر و پدیده‌های حیاتی و واکنش های موجود ، ناشی از فعالیت محتویات پروتوپلاست درون سلولی است. سلولهای گیاهی نسبت به سلولهای جانوری دارای اشکال متنوعتری هستند. سلول‌های گیاهی دارای اشکال چند ضلعی با اقطار مساوی و منظم و یا کشیده هستند و علاوه بر آن سلول های گیاهی، محصور در غشای شکل دهنده نسبتا سخت و محکم و مقاوم هستند که گاه نازک و گاهی ضخیم است.

در یک توده سلولی همگن سازنده یک بافت، همه سلول ها دارای یک اندازه و یک شکل و معمولا چند وجهی‌اند. در گیاهان آلی اندازه سلول ها متناسب با کار آنها است و بر حسب ماهیت بافت و نقشی که در گیاه دارند اندازه آنها متفاوت است. اندازه و طول سلولهای سازنده پیکر گیاهان به ماهیت و ویژگی آن سلول بستگی دارد و به طول ملکول های پروتئینی موجود در آنها و همچنین به میزان فعالیت هسته سلول و دوره استراحت آن ارتباط دارد.

تفاوت یاخته‌های گیاهی و جانوری

برای تمایز یاخته‌های گیاهی و جانوری می‌توان تفاوتهای زیر را بررسی کرد:

تفاوت های متابولیسمی

تفاوت های ساختاری

تفاوت های تقسیمی

بدن کلیه موجودات از سلول ساخته شده است. لذا از این نظر، کلیه موجودات زنده، واحد بوده و از این نقطه نظر یا یکدیگر اشتراک دارند. موجودات تک سلولی می‌بایست کلیه امور حیاتی خود را به تنهایی انجام دهند، در حالی که در موجودات پرسلولی تمایز یافته‌ای این امر به تخصصی شدن سلول ها وابسته است. به عبارت دیگر هر سلولی بر اساس تمایزی که یافته است، وظیه فیزیولوژیک خاصی را عهده‌دار می‌باشد.

سلول های تشکیل دهنده پیکر موجودات بر اساس کاری که انجام می‌دهند، سازش خاصی یافته و تنوع بسیار وسیعی در این زمینه وجود دارد که در نتیجه، تنوع در عالم موجودات زنده را ایجاد می‌کند. تمامی سلول ها دارای خصوصیات مشترکی، نظیر DNA به عنوان ذخیره اطلاعات ژنتیکی، ریبوزوم ها و یک غشای پلاسمایی احاطه کننده سیتوپلاسم می‌باشند.

به نظر می رسد یوکاریوت های پر سلولی از یک جد مشترک حاصل نشده اند و پر سلولی بودن احتمالا چندین بار به طور جداگانه در یوکاریوت ها اتفاق افتاده است. برای مثال، گیاهان و جانوران پر سلولی احتمالا دارای جد مشترک پر سلولی نیستند.

تخم لقاح یافته یک سلول توتی پوتنت است و تمام سلول های یک جاندار بالغ از آن منشا می گیرند. حتی منشا سلول هایی که در جاندار بالغ حضور ندارند، ولی طی نمو جنینی تشکیل می شوند (مثلا سلول های تشکیل دهنده جفت در پستانداران جفت دار) نیز سلول تخم است. یک سلول توتی پوتنت پتانسیل کامل دارد و می تواند به هر نوع سلول تخصصی تبدیل شود و جاندار کاملی را ایجاد کند. در برخی جانداران، سلول های تمایز یافته می توانند تمایززدایی کنند و توتی پوتنت بودن را بازیابند. مثلا از قسمتی از یک گیاه می توان یک گیاه کامل را بازسازی کرد.

سلول های توتی پوتنت با تمایز بیشتر، سلول های پلوری پوتنت را ایجاد می کنند که به تنهایی قادر به ایجاد یک جاندار کامل نیستند، ولی می توانند به هر یک از انواع سلول های بدن یک جاندار تمایز یابند، مثلا می توانند به هر سه لایه جنینی (اندودرم، مزودرم و اکتودرم) متمایز شوند.

سلول های مالتی پوتنت می توانند به انواعی محدود از سلول ها تمایز پیدا کنند. برای نمونه سلول های خون ساز می توانند با تقسیم و تمایز خود انواع سلول های خونی را ایجاد کنند.

ادامه دارد ...

منبع: http://cellstructure.blogfa.com

مرکز یادگیری سایت تبیان، مرجان سلیمانیان