چهل و هفت نكته تبلیغی از قرآن كریم
با مروری بر معارف قرآن و شیوه‌های تبلیغی این كتاب آسمانی به نكات ارزشمندی بر خورد می‌كنیم كه در تبلیغ می‌تواند راهنمای مبلغان باشد.
در رساندن پیام الهی به مردم، رعایت نكته‌هایی موجب تاثیر گذاری بیشتر است. البته این بدین معنا نیست كه اگر این نكته‌ها رعایت شود، حتما و بدون استثناء تبلیغ اثر خواهد داشت، زیرا بسیاری از انبیاء الهی با تمام وجود و با رعایت تمام شرایط، از دین خداوند تبلیغ كردند، ولی عده‌ای كه زمینه هدایت در وجودشان نبود - مانند زمین شوره زار - این مجاهدت‌ها در آنان اثر نداشت و بلكه گاهی اثر منفی در آنان مشاهده شد.
بر سیه دل چه سود خواندن وعظ نرود میخ آهنین در سنگ
در هر حال اگر مبلغ این شرایط را رعایت كند، موجب تاثیر گذاری بیشتر در اكثر مردم است.
با مروری بر معارف قرآن و شیوه‌های تبلیغی این كتاب آسمانی به نكات ارزشمندی بر خورد می‌كنیم كه در تبلیغ می‌تواند راهنمای مبلغان باشد.
در این نوشتار به برخی از نكات به صورت مختصر و بدون شرح، اشاره می‌شود. حتما عزیزان مبلغ، با دقت در این نكته‌ها به مطالب بیشتری دست خواهند یافت.
1- پیام باید روشن، ساده، روان و قابل فهم و درك برای همه باشد. از این رو باید از بكار بردن عبارات و كلمات سخت و نا مانوس و غیر قابل فهم پرهیز كرد. زیرا قرآن كریم می‌فرماید: «وما علی الرسول الا البلاغ المبین (1).» و بلاغ مبین یعنی رساندن پیام به صورت روشن و بدون هر گونه ابهام.
2- فقط از خداوند باید گفت نه از هیچ كس دیگر. قرآن كریم می‌فرماید: «الذین یبلغون رسالات الله (2).» و البته پیام خداوند همان چیزی است كه در قرآن و سنت بیان شده است. پس فقط از قرآن و حدیث بگوئیم.
3- باید با ملایمت و نرمی با طرف مقابل سخن گفت و از بكارگیری تندی و خشونت پرهیز كرد؛ زیرا نرمی و ملایمت اثر و نتیجه مطلوب تری دارد. قرآن كریم می‌فرماید: «وقولا له قولا لینا لعله یتذكر او یخشی (3).»
4- از اثر بخشی تبلیغ نباید نا امید بود هر چند طرف خطاب فرعون باشد. «لعله یتذكر او یخشی (4).»
5- تكیه گاه مبلغ در مقام تبلیغ فقط باید خداوند باشد. پس امید به كسی جز او نباید داشت. «علیه توكلت (5).»
6- امید و حركت مبلغ همیشه باید به سوی خداوند باشد. «والیه انیب (6).»
7- توفیق و مساعدت را فقط از خداوند باید خواست. «وما توفیقی الا بالله (7).»
8- دلسوز و جدی بودن و خود را برای نجات و هدایت مردم به آب و آتش زدن از ویژگی‌های مبلغان موفق است. «حریص علیكم (8).»
9- در تبلیغ باید از روی عشق و علاقه و با محبت و مهربانی با مردم رفتار كرد. «رؤوف رحیم (9).»
10- در برابر دشمنان قسم خورده و بی رحم، باید قاطع و سازش ناپذیر و نسبت به مؤمنان باید مهربان و دلسوز بود. «اشداء علی الكفار رحماء بینهم (10).»
11- مبلغ باید با تمام وجود خود را از مردم بی نیاز بداند و به آنان اعلام كند كه پاداش و مزد نمی‌خواهد. «قل لا اسئلكم علیه اجرا (11).»
12- حلم و بردباری مبلغ باید بی نظیر بوده، مناسب، درست و صحیح برخورد كند. «انك لعلی خلق عظیم (12).»
13- همه مبلغان باید به فكر انجام وظیفه باشند، نه به فكر اثر گذاری حتمی، فقط باید به وظیفه و تكلیف فكر كرد. «وما علی الرسول الا البلاغ (13).»
14- شایسته است كه مبلغ دینی با فصاحت صحبت كند، كلمات زیبا را به كار برد و از كلمات و عبارات غیر متعارف استفاده نكند. «واخی هارون هو افصح منی لسانا (14).»
15- در برخورد با مشكلات جسمی، روحی، زیستی، اجتماعی و غیره باید محكم، ثابت و بدون سستی بود و در مقابل سنگ اندازی‌ها استقامت ورزید. «فاستقم كما امرت (15).»
16- مبلغ نباید همیشه اثرپذیر بوده و همزنگ محیط و مردم شود، بلكه در برخی از موارد باید مرز خود را از آنان جدا كند. «فقل لی عملی ولكم عملكم (16).»، «لا اعبد ما تعبدون (17).»
17- خیر خواهی در تبلیغ از ویژگی‌های پیامبران است. «ابلغكم رسالات ربی وانصح لكم (18).»
18- در مقام تبلیغ باید امانت را رعایت كرد. «ناصح امین.»
19- هدف مبلغ از تبلیغ باید اصلاح امور و مبارزه با فساد باشد و در مقام اصلاح طلبی تمام توان و امكانات خود را بكار گیرد. «ان ارید الا الاصلاح ما استطعت (19).»
20- مبلغ باید به آنچه می‌گوید پایبند باشد و مردم از او عمل ببینند. «ما ارید ان اخالفكم الی ما انهكم عنه (20).»
21- برای موفقیت در تبلیغ باید فقط خوف خدا را در دل داشت و نترسید. «والذین یبلغون رسالات الله ویخشونه ولا یخشون احدا الا الله (21).»
22- مبلغ موفق كسی است كه در مقام تبلیغ بر مصائب و ناملایمات صبور بوده، و از كوره در نرود و دلسرد و ناامید نگردد. «فاصبر كما صبر اولوالعزم من الرسل (22).»، «ولنصبرن علی ما اذیتمونا (23).»، «واصبر وما صبرك الا بالله (24).»، «واصبر علی ما یقولون (25).»
23- در مقام تبلیغ باید هم بشیر بود و هم نذیر «بشیرا ونذیرا»، نه باید مردم را ناامید كرد و نه به كلی امیدوار، بلكه باید آن‌ها را میان بیم و امید و خوف و رجاء نگه داشت.
24- از بدان، به خصوص بدان فامیل باید فاصله گرفت و راه را از آن‌ها جدا كرد. «انی بری ء منك (26).»
25- مبلغ موظف است در برابر اهل فسوق و فجور موضع بگیرد و از اعمال آنان اعلام برائت كند. «انی بری ء مما تعملون (27).»، «انی بری ء مما تشركون (28).»
26- تواضع و فروتنی نسبت به پیروان و هدایت یافتگان، از مهم‌ترین نكات در برخوردهای اجتماعی است. «واخفض جناحك لمن اتبعك من المومنین (29).»
27- روحانی وظیفه شناس در مقام تبلیغ دین موظف است به اهل ایمان بها دهد و آن‌ها را به سرمایه داران و متكبران نفروشد. «ولا تطرد الذین یدعون ربهم بالغداة والعشی (30).»
28- چه زیباست كه تبلیغ كننده از معارف دین، در مقام بندگی و عبادت بهتر از دیگران و سر مشق دیگران باشد. «فانا اول العابدین (31).»
29- مبلغ باید در آنجا كه خداوند اجازه می‌دهد، به افكار عمومی احترام بگذارد و با مردم در مسائلی كه مربوط به خودشان و زندگی شان است مشورت نماید و خود سرانه عمل نكند. «وشاورهم فی الامر (32).»
30- در تبلیغ باید از خانواده خود و اصلاح و تربیت و هدایت آنان غافل نبود، بلكه باید از آنان شروع كرد. «وامر اهلك بالصلاة (33).»، «وانذر عشیرتك الاقربین (34).»
31- در هیچ لحظه‌ای نباید از شر و مكر اهل مكر غافل شد. برای رهایی از دست آنان، خداوند بهترین پناهگاه است. «قل اعوذ برب الناس (35).»، «قل اعوذ برب الفلق (36).»
32- تقویت كردن قدرت تعقل طرف مقابل و به كار انداختن آن در مقام استدلال یكی از راه‌های انتقال مفاهیم اعتقادی و اثبات اعتقادات است. «فاسئلوهم ان كانوا ینطقون (37).»، «فلما جن علیه الیل رءا كوكبا قال هذا ربی فلما افل قال لا احب الافلین (38).»
33- در مقام استدلال می‌توان با سؤال كردن فطرت خفته مخاطب را بیدار ساخت. «اتعبدون ما تنحتون (39).»، «اتعبدون من دون الله ما لا ینفعكم ولا یضركم (40).»، «او لو كان ابائكم لا یعقلون شیئا ولا یهتدون (41).»
34- استقامت و ماندن تا آخرین وضعیت، و تنها نگذاشتن مردم، مورد تاكید است. «وذالنون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر علیه فنادی فی الظلمات ان لا اله الا انت سبحانك انی كنت من الظالمین (42).»
35- عدم اظهار نیاز به مردم - حتی در شدت و نیاز - و بردن حاجات به پیشگاه قاضی الحاجات از ویژگی‌های معنوی مبلغان راستین است. «رب انی لما انزلت الی من خیر فقیر (43).»
36- صراحت لهجه، شفاف سخن گفتن و پرهیز از سخنان دو پهلو، تاثیر بیشتری در انتقال پیام دارد. «انی بری ء مما تعملون (44).»، «انی لعملكم من القالین (45).»، «اف لكم ولما تعبدون من دون الله (46).»
37- برای استدلال و بیان حجت باید زمینه سازی كرد. «فنظر نظرة فی النجوم فقال انی سقیم (47).»، «فراغ الی الهتهم فقال الا تاكلون (48).»
38- بیان نقاط مثبت جنبه حق، می‌تواند مخاطب را در استدلال برای حق، بهتر قانع كند. «الذی خلقنی فهو یهدین والذی هو یطعمنی ویسقین واذا مرضت فهو یشفین (49).»
39- مبلغ نباید فضائلی را برای خود ادعا كند كه در او وجود ندارد. «ولا اعلم الغیب ولا اقول انی ملك (50).»
40- همتا دانستن خود با خصوصیات مادی و انسانی مردم و اعلام این همتا انگاری برای آنان، شبهات را از دل آنان زدوده و بر اعتمادشان خواهد افزود. «سبحان ربی هل كنت الا بشرا رسولا (51).»
41- دعوت یك روحانی فقط باید برای خدا و به سوی خدا باشد نه به سوی خود یا گروه و باند خود. «ومن احسن قولا ممن دعا الی الله وعمل صالحا وقال اننی من المسلمین (52).»
42- با بیان جملات امید بخش می‌توان روح مقاومت را در مردم زنده كرد. «وقال موسی لقومه استعینوا بالله واصبروا ان الارض لله یورثها من یشاء من عباده والعاقبة للمتقین (53).»
43- بیان نعمت‌های الهی و تذكر دادن نسبت به آن‌ها، روحیه تعبد و خداگرایی مردم را تقویت می‌كند. پس باید همچون انبیاء الهی نعمت‌های الهی را برشمرد و نسبت به آن‌ها آگاهی داد. «قال اغیر الله ابغیكم وهو فضلكم علی العالمین (54).»، «اذكروا نعمة الله علیكم اذ انجیكم (55).»
44- می‌توان حوادث و تحولات گذشته را بیان كرد و خوبی‌ها و بدی‌ها را با یكدیگر مقایسه نمود، تا مردم با توجه به تجربه‌های گذشته متذكر شوند. «وذكرهم بایام الله (56).»
45- اگر مبلغ دینی می‌خواهد موقتا جایی برود و مدتی در میان مردم نباشد، بهتر است كسی را كه مورد اعتماد باشد به جای خود مشخص كند و او را توجیه كرده، راهنمائی‌های لازم را نسبت به او انجام دهد. «وقال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی واصلح ولا تتبع سبیل المفسدین (57).»
46- حال كه خداوند متعال توفیق تبلیغ دین را داده است، باید نسبت به این توفیق الهی شاكر بود. «یا موسی انی اصطفیتك علی الناس برسالاتی وبكلامی فخذ ما اتیتك وكن من الشاكرین (58).»
47- مبلغ باید نسبت به دستورات الهی جدی و محكم باشد و با شدت، قوت، صلابت، جدیت، حساسیت و غیرت دینی آن‌ها را تبلیغ كرده و در عمل به عرصه ظهور برساند. «فخذها بقوة (59).»، «یا یحیی خذ الكتاب بقوة (60).»
پاورقی:
1) عنكبوت/18.
2) احزاب/39.
3) طه/44.
4) همان.
5) هود/88.
6) همان.
7) همان.
8) توبه/128.
9) همان.
10) فتح/29.
11) انعام/90.
12) قلم/4.
13) مائده/99.
14) قصص/34.
15) كافرون/2.
16) یونس/34.
17) كافرون/2.
18) اعراف/62.
19) هود/88.
20) همان.
21) احزاب/39.
22) احقاف/35.
23) ابراهیم/12.
24) نحل/127.
25) مزمل/10.
26) حشر/16.
27) شعراء/216.
28) انعام/78.
29) حجر/88.
30) انعام/53.
31) زخرف/81.
32) آل عمران/159.
33) طه/132.
34) شعراء 214.
35) ناس/1.
36) فلق/1.
37) انبیاء/66.
38) انعام/76.
39) صافات/95.
40) انبیاء/66.
41) بقره/170.
42) انبیاء/87.
43) قصص/24.
44) شعراء/216.
45) شعراء/168.
46) انبیاء/67.
47) صافات/89- 88.
48) صافات/91.
49) شعراء/89.
50) هود/31.
51) اسراء/93.
52) فصلت/32.
53) اعراف/128.
54) اعراف/140.
55) ابراهیم/6.
56) ابراهیم/5.
57) اعراف/142.
58) اعراف/144.
59) اعراف/145.
60) مریم/12.
منبع: مجله مبلغان
