انتقال دهنده های عصبی
زمانی که پیام عصبی به پایانه آکسون می رسد، می تواند به سلول های دیگر منتقل شود.
در مطلب قبل که با هدایت پتانسیل عمل آشنا شدید، حال در ادامه انتقال پتانسیل عمل و آزاد شدن انتقال دهنده های عصبی را بررسی می کنیم. انتقال پتانسیل عمل ارتباط نورون ها با یکدیگر و با سلول های غیر عصبی سرعت جریان پیام عصبی به هنگام انتقال از یک نورون به نورون دیگر، کاهش می یابد و نشان می دهد که: نحوه انتقال پیام عصبی با نحوه هدایت پیام عصبی متفاوت است. محل ارتباط بین دو نورون را سیناپس می گویند. فاصله بین دو نورون را در محل سیناپس، فضای سیناپسی می نامند. به نورون انتقال دهنده نورون پیش سیناپسی نامیده می شود. انتقال دهنده های عصبی از نورون پیش سیناپسی آزاد می شوند، فضای سیناپسی را طی می کنندو به سلول پس سیناپسی می رسند. از آنجایی که انتقال پیام به کمک ناقلین شیمیایی صورت می گیرد، فرایند انتقال پیام عصبی کندتر از فرایند هدایت پیام است. انتقال دهنده های عصبی انواع گوناگونی دارند. مثلا انتقال دهنده اصلی در سیناپس عصب به ماهیچه آمی، استیل کولین است. شکل 1: Exocytosis (روی تصویر کلیک کنید.) آزاد شدن انتقال دهنده های عصبی انتقال دهنده های عصبی، در جسم سلولی نورون ساخته می شوند و در کیسه های کوچکی که در انتهای آکسون قرار دارند، ذخیره می شوند. وقتی پیام عصبی به انتهای آکسون رسید، این کیسه ها به غشای آکسون می چسبند و پاره می شوند. به این ترتیب مواد شیمیایی درون آنها به فضای سیناپسی می ریزند. (اگزوسیتوز) شکل 1 در بعضی سیناپس ها، مواد شیمیایی با رسیدن به سلول دوم (سلول پس سیناپسی)، باعث ایجاد پتانسیل عمل در نقطه اثر خود می شوند و به این ترتیب سلول دوم را تحریک می کنند. به این سیناپس ها تحریکی می گویند. در بعضی سیناپس ها، مواد شیمیایی با رسیدن به سلول پس سیناپسی موجب مهار آن می شوند. مواد شیمیایی آزاد شده از نورون اول باید زود تجزیه شوند. اثر سم ها بر سیناپس ها موسکارین که سم قارچ آمانیتا (Amanita muscarina) است و نیکوتین که سم گیاه تنباکو است شبیه استیل کولین عمل می کنند. اما بر خلاف استیل کولین که فورا تجزیه می شود، این سموم تجزیه نمی شوند. سم بوتولینوم که توسط باکتری ها در گوشت فاسد تولید می شود از ریزش استیل کولین جلوگیری می کند. تنفس 01/0 میلی گرمی آن بسیار خطر ناک می باشد. باد کردن قوطی کنسروهای فاسد، غالبا به علت تولید شدن این سم می باشد. زهر عنکبوت سرده لاترودکتوس (Latrodectus) مانع آزاد شدن استیل کولین از وزیکول های سیناپسی می شود. به این ترتیب ماهیچه ها منقبض نمی شوند و بر اثر فلج تنفسی، مرگ رخ می دهد. زهر سر پیکان سرخ پوستان که (Curare) نامیده می شود، گیرنده های استیل کولین را در نورون پس سیناپسی مختل می کند. آتروپین، که سم شابیزک (آتروپا بلادونا، Atropa belladonna) است، گیرنده های استیل کولین را در قلب و ماهیچه های عنبیه چشم از کار می اندازد. منجر به توقف قلب و مرگ می شود. نجات از طریق رساندن فعال کننده های استراز در فاصله چند دقیقه ممکن است. می توان اثر سم را به وسیله آتروپین کاهش داد. اثر مواد اعتیادآور بر دستگاه عصبی مرکزی بعضی مواد عملکرد دستگاه عصبی مرکزی را تغییر می دهند. الکل و مواد مخدری مانند نیکوتین، کوکائیین و هروئین مثال هایی از این مواد هستند همه این مواد می توانند باعث وابستگی روانی مصرف کننده شوند و بیشتر آنها موجب وابستگی جسمی نیز می شوند. همچنین کافئین که در قهوه یا نوشابه ها یافت می شود در افراد وابستگی ایجاد می کنند. اعتیاد پاسخی فیزیولوژیک است که مصرف مکرر مواد اعتیادآور باعث آن می شود. اعتیاد عملکرد طبیعی نورون ها و سیناپس ها را تغییر می دهد. هنگامی که ماده اعتیادآور عملکرد نورون یا سیناپس را تغییر داد، از آن پس آن نورون یا سیناپس به طور طبیعی کار نمی کند، به خاطر همین امر است که می گویند اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک است مگر در حضور آن ماده، شخص با مصرف مکرر ماده به آن اعتیاد می یابد. درد و توقف هنگامی که عضوی آسیب می بیند، از انتهای اعصاب آسیب دیده پیام هایی به نخاع و سپس مغز انتقال می یابد که باعث احساس درد می شود. احساس درد، توسط گروهی از انتقال دهنده های عصبی به نام انکفالین ها سرکوب می شود. انکفالین ها با پیوستن به گیرنده های درد در نورون های نخاع، از انتقال پیام درد به مغز جلوگیری می کنند. مواد اعتیاد اور عملکردی مشابه انکفالین ها دارند و به گیرنده های پروتئینی درد در نورون های نخاع می شیوندند و از انتقال پیام درد به مغز و احساس درد جلوگیری می کنند. منبع: http://www.konkooracademy.com مرکز یادگیری سایت تبیان، مرجان سلیمانیان