رد پای ساسانیان در «گنبد جهانگیر» ایلام
نتایج آخرین فصل از کاوش در محوطه «گنبد جهانگیر» در ایلام، ساسانی بودن این سازه‌های معماری در حاشیه رود «کنگیر» را ثابت کرد.
بخش گردشگری تبیان
به گزارش تبیان از ایسنا؛ لیلا خسروی، سرپرست هیات برنامه کاوش در محوطه «گنبد جهانگیر» با اعلام این خبر گفت: تحقیقات تیم کاوش در محوطه گنبد جهانگیر (کلگ) در راستای ادامه مطالعات باستان‌شناسی در حوضه رودخانه «کنگیر»، منجر به کشف و نمایان شدن فضاهای معماری و گچ‌بری‌های بی‌نظیر و منحصر به فرد با نقوش حیوانی (اسب بالدار)، انسانی و گیاهی در انواع مختلف شد.
وی با اشاره به اینکه محوطه بزرگ «گنبد جهانگیر» یکی از سه محوطه‌ای بود که در اثر ساخت سد کنگیر کاوش آن در دستور کار پژوهشکده باستان‌شناسی قرار گرفت، گفت: با توجه به کمبود منابع و پژوهش‌های باستان‌شناسی به خصوص درباره ساخت این نوع بافت‌های مسکونی و وضعیت شهرها و روستاهای دوران تاریخی در غرب ایران که در صدر اسلام نیز به حیات خود ادامه دادند، اهمیت و ضرورت اجرای این برنامه قابل توجه بود.
این باستان شناس مهمترین یافته‌های منقول حاصل از کاوش را شامل یافته‌های سفالین دانست و گفت: در میان این مجموعه، سفال‌های شاخص دوران اشکانی در لایه‌های زیرین و سفال‌های شاخص دوره ساسانی همزمان با ساخت بنا و سفال‌های اسلامی به مقدار کم مربوط به فازهای استقرار عشایری به دست آمد.
تعیین نوع معیشت ساکنان محوطه براساس یافته‌های سنگی
او یافته‌های سنگی، فلزی، شیشه ای و بقایای استخوانی جانوری و گیاهی را از دیگر آثار به دست آمده در این کاوش اعلام کرد و گفت: یافته‌های سنگی مانند سنگ آسیاب، مشته سنگ، هاون، سنگ وزنه، سنگ چاقو تیزکن بود که نوع معیشت ساکنین محوطه در فاز عشایری را برای ما مشخص می‌کند.
وی با تاکید بر این که شواهد نشان می‌دهد؛ بنای «گلک» با طرح و نقشه قبلی احداث شده، گفت: موقعیت ویژه این منطقه در زاگرس مرکزی و واقع شدن بر سر یکی از راه‌های باستانی مهم و استراتژیک بین‌النهرین و وجود رودخانه «کنگیر» می‌تواند از پارامترهای موثر در شکل‌گیری این سکونتگاه در دوران تاریخی باشد.
بقایای معماری نمایان شده از بنای کلگ را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، گفت: ابتدا بنای اولیه و اصلی که در دوران ساسانی روی یک محوطه اشکانی وسیع ساخته شده و در قرون نخستین اسلامی تا قرن چهارم هجری نیز مورد استفاده عشایر و کوچروها بوده است.
خسروی افزود: ساخت پوشش‌های گنبدی با آجر و سنگ، ایجاد تالارهای بزرگ با طاقهای ضربی، استفاده از مصالح سنگ و گچ در معماری و استفاده از طاقهای گهواره‌ای برای پوشش سقف اتاق‌ها، میراث دوران ساسانی است که در این بنا دیده می‌شوند .
سرپرست هیات برنامه کاوش در محوطه «گنبد جهانگیر» با اشاره به ایجاد گمانه‌هایی روی کف برخی از فضاها برای تشخیص زیر ساخت و چگونگی پی‌ریزی و دستیابی به دوران‌های مختلف استقراری بنا گفت: در این گمانه‌ها چگونگی شالوده و پی‌سازی بنا مشخص شد .
کنار رود کنگیر، محل قشلاق عشایر در روزگار گذشته
به گفته خسروی، دوران رونق و شکوفایی منطقه از زمان ساسانی شروع شد چرا که در این دوره بر اثر افزایش جمعیت، شهرنشینی و شهرسازی گسترش چشمگیری پیدا کرد.
این باستان شناس با اشاره به این که بقایای معماری نمایان شده از بنای کلگ را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، گفت: ابتدا بنای اولیه و اصلی که در دوران ساسانی روی یک محوطه اشکانی وسیع ساخته شده و در قرون نخستین اسلامی تا قرن چهارم هجری نیز مورد استفاده عشایر و کوچروها بوده است.
او با بیان این که این مکان محل قشلاق عشایر در کنار رود کنگیر بوده، افزود: عملیات کاوش و خاکبرداری بنا، دخل و تصرفات عشایر در طی قرن‌های متمادی قابل مشاهده بود که استفاده از ساخت و سازهای ابتدائی و ساده با به کارگیری مصالح باقیمانده از ویرانه‌های بنای اصلی با ملات گِل از جمله این تغییرات بود.
در میان متون کهن به شکل جسته و گریخته به سه شهر از توابع ایالت ماسبذان اشاره شده که عبارتند از سیروان، آریوحان و الرذ و محدوده شهر آریوحان را باید در شهرستان ایوان جستجو کرد.
وی با اشاره به حمایت و همکاری معاون آب منطقه‌ای ایلام و اداره میراث فرهنگی این استان و همچنین همراهی روستائیان منطقه گفت: اگرچه در طول این فصل به اندازه سه فصل کار باستان‌شناسی در محوطه کاوش انجام شد ولی به دلیل برودت هوا ادامه کار ناممکن شد و هنوز کاربری این بنای حیرت انگیز برای ما مشخص نیست.
سابقه تاریخی نزاع بر سر آب «کنگیر»
خسروی با بیان اینکه محوطه گنبد جهانگیر با مساحتی بیش از 15 هکتار در حاشیه رود کنگیر در بخش زرنه شهرستان ایوان در استان ایلام قرار گرفته،بیان کرد: رودخانه «کنگیر»،از موقعیت ویژه استراتژیک قابل توجهی برخوردار است، به اندازه‌ای که نزاع بر سر آب کنگیر سابقه تاریخی دارد و حتی مهمترین آن در دوره زندیه اتفاق افتاده است و سالها علی‌خان کلهر بر سر ورود آب این رودخانه به مندلی با نیروهای عثمانی درگیری داشته است.
او با اشاره به این که استان ایلام از نظر جغرافیای تاریخی در دوران تاریخی و اسلامی به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می شود، گفت: بخش شمالی به نام ماسبذان به مرکزیت شیروان یا سیروان و قسمت جنوبی به نام مهرجان قذق به مرکزیت سیمره بوده است که منطقه مورد بررسی ما؛ جزء ایالت ماسبذان محسوب می شود.
وی افزود: در میان متون کهن به شکل جسته و گریخته به سه شهر از توابع ایالت ماسبذان اشاره شده که عبارتند از سیروان، آریوحان و الرذ و محدوده شهر آریوحان را باید در شهرستان ایوان جستجو کرد.
این باستان شناس با بیان اینکه «یاقوت حموی» از «آریوحان» نام برده است، گفت: راولینسون نیز معتقد بوده که مرکز آریوحان همان زرنه است که تا قرن 13 میلادی این ناحیه به نام آریوحان شهرت داشته است.
منبع : ایسنا
