چناخ داغی؛ محصول یک انفجار سخت آتشفشانی

ژئوتوریسم ، عنوان یکی از جذاب ترین زمینه های گردشگری است که به گردشگری در مکان هایی که در ارتباط با پدیده های زمین شناسی شکل گرفته اند ، اطلاق می شود.به عنوان مثال دیدن یک مخروط آتشفشانی که میلیون ها سال قبل تشکیل شده می تواند تجربه کم نظیری باشد که با تجربه های قبلی شما به کلی متفاوت است. مخروط «چناخ داغی» در رشته کوه سهند در آذربایجان شرقی یک محصول کهن آتشفشانی است که آن را به شما معرفی می کنیم.

فرآوری :علیرضا عابدینی-بخش گردشگری تبیان

پدیده های زیبای زمین شناسی سهند و اطراف آن

این پدیده ها دورتا دور سهند وجود دارند و دریک دایره کامل به دور این توده قابل مشاهده هستند. یکی از این موارد سیندرکُنها هستند.

سیندرکُن ها:

از انواع مخروط آذراواری میتوان از سیندرکُنها نام برد که حالت مخروطی شکل با دهانه قیف مانند منظم دارند و به واسطه انفجارهای آتشفشانی تشکیل می شوند. شکل مخروطی و منظم آن به علت سقوط قطعات بزرگتر و حجم زیادتر مواد آذرآواری در اطراف دهانه آتشفشان است که بطور منظم هرچه از دهانه دور شویم از حجم مواد و اندازه قطعات کاسته می شود. شیب دامنه این گونه مخروط ها معمولا حدود 30 درجه است . دهانه یا کراتر این مخروط ها معمولا حالت جام مانند دارد و درمواردی به شکل قیف میباشد . مخروطهای جوان ازاین نوع ، معمولا از مواد پیروکلاستیک ( خاکستر ، لاپیلی ویا بمب بلوک ) سخت نشده تشکیل شده اند ، ولی با گذشت زمان ممکن است تحت تاثیر عوامل ثانوی ازقبیل آبهای زیرزمینی ، سیمان کربنات کلسیم ویا انواع دیگری از سیمان ها سبب سخت شدگی وبه هم پیوستگی قطعات شود.

سهند ، گسترده ترین پهنه تناوب خاکستر و گدازه ایران

آتشفشان سهند گسترده ترین پهنه تناوب خاکستر و گدازه به مساحت 2500کیلومتر مربع را در ایران پدیدار ساخته است. این آتشفشان دارای دهانه های پرشماری است که برخی از آن ها دارای دریاچه دهانه ای نیز هستند. دو دهانه کوچک و کم فراز اما دیدنی سهند در منطقه بستان آباد قرار دارند: دهانه «چناخ داغی» و«آلمالوگل»

سن دقیق فعالیت آتشفشانی در این منطقه دقیقا مشخص نیست ، اما برخی تحقیقات شروع فعالیت آن را از حدود 12 میلیون سال قبل بیان کرده اند.همچنین از زمان آخرین فعالیت آتشفشانی در این منطقه نیز اطلاع دقیقی دردست نیست و نیاز به مطالعات بیشتر و دقیق تری دارد.دلیل فعالیت و شکل گیری مجموعه آتشفشانی سهند در این منطقه توسط برخی زمین شناسان ، به فعالیت گسل های بزرگ و مهم از گذشته نسبت داده شده است.

مخروط چناق داغ (چناخ داغی)

ازسیندرکُنهای عظیم وفوق العاده زیبای سهند است. دهانه چناخ داغی یکی از دهانه های فرعی آتشفشان سهند با مخروطی کوتاه و سپری شکل است.

این دهانه آتشفشانی که اکنون آرام و خاموش پیش روی ماست ، یکی از امن ترین نقاط برای کشاورزی را در دامنه خود فراهم کرده و در گذشته های دور بر اثر انفجار و خروج گاز و بخار آب با فشار زیاد ، شکل کنونی خود را به دست آورده است.

درمرکز این مخروط ، کراتر (دهانه) عمیق وزیبایی وجود دارد که نادرترین نوع آن درسهند وشاید کشور است . آتشفشان چناق داغ به صورت منفرد درشرق توده اصلی سهند قرار دارد وبه علت جنس اصلی توده که از جنس طبقات آذرآواری (آکثرا توف) است ، فرسایش شدیدی یافته ودارای آبراه های عمیق فرسایشی شعاعی است که دردیواره آنها طبقات توف وغیره را میتوان شناسایی کرد . البته در راس دهانه، سنگهای آذرین خروجی به صورت یک فوران فرعی قابل مشاهده است .

امکان بالارفتن از مخروط با ماشین

این کوه دارای مسیر دسترسی تا بالای آن است که به راحتی توسط یک ماشین دودیفرانسیل قابل دسترسی است . با کمک خودرو صحرایی می توان به بالا و درون این دهانه راه یافت. هرچند شیب کم مخروط اجازه صعود با ماشین تا دهانه را می دهد ، اما به لحاظ ملاحظات حفاظتی بهتر است این کار در یک مسیر مشخص و محدود انجام شود. ریخت این دهانه و آبراهه های شعاعی پیرامون، آن را به یکی از دیدنی ترین دهانه های سهند تبدیل کرده است.

چناخ داغی یک زمین حاصلخیز برای کشاورزی

منطقه چناخ داغی که اکنون با زمین های کشاورزی پوشیده شده ، حاصلخیزی و سر سبزی خود را مدیون عناصر و موادی است که در جریان فعالیت آتشفشان ، ازاعماق زمین به بیرون پرتاب و در سطحی گسترده پخش شده اند. این مواد حاوی عناصر بسیار مفیدی برای کشاورزی هستند.

دهانه «آلمالوگل»

دهانه «آلمالوگل» نیز در نزدیکی چناخ داغی قرار دارد و ویژگی بارز آن گرد آمدن آب و شکل گرفتن یک دریاچه فصلی در میان دهانه است که زیبایی ویژه ای دارد. مردم محلی در درون این دهانه به کشاورزی و دامپروری می پردازند. هر دو دهانه یاد شده از گونه دهانه های انفجار سخت هستند.

منابع: معدن سبز، گروه زمین ساخت سازمان زمین شناسی کشور، ماهنامه سرزمین من