چگونگی عمل هورمون ها

آن دسته از هورمون هایی كه در آب محلول می باشند، در خون حل شده و آزادانه در خون می گردند.

در مطلب قبل دانستید که به مولکول هایی که پیام را از یک قسمت بدن به قسمتی دیگر منتقل می کنند، پیک شیمیایی می گویند، حال در اینجا به بررسی نحوه کار هورمون ها می پردازیم.

هورمون ها در اندام ها و بافت های خاصی ساخته می شوند. غده  اندامی است که سلول های آن مواردی را از خود ترشح می کنند.

غده بر دو نوع می باشد:

درون ریز، که ترشحات خود را به خون وارد می کند و کار اصلی آن ترشح هوذمون می باشد.

برون ریز، که ترشحات خود را از طریق مجراهایی به خارج بدن یا به لوله گوارش می ریزد. مثل غده های چربی، اشکی، بزاق و ...

بعضی از اندام های بدن، ضمن این که کار اصلی خود را انجام می دهند، ترشح هورمون را به عنوان یک کار فرعی نیز انجام می دهند. این اندام ها عبارتند از مغز، معده، روده باریک، کلیه و قلب.

پانکراس غده ای است که هم قسمت درون ریز دارد و هم قسمت برون ریز:

قسمت درون ریز دو هورمون انسولین و گلوکاگون را می سازد که هر دو در تنظیم غلظت قند خون دخالت دارند.

قسمت برون ریز آنزیم های گوارشی را می سازند که به ابتدای روده باریک ترشح می شوند.

هورمونی که از قلب و رگ ها ترشح می شود: پپتید ناتریورتیک یا سدیم میزنده، پپتیدی است که باعث ناتریورزیس می شود. ناتریورزیس یا سدیم میزی عبارتند از دفع مقادیر زیاد سدیم از طریق ادرار.

پپتیدهای ناتریورتیک توسط قلب و رگ ها ترشح می شوند و بر سه نوع می باشند:

نوع A که توسط میوکارد دهلیز تولید می شود.

نوع B که توسط میوکارد بطن تولید می شود.

نوع C که توسط سلول های اندوتلیا دیواره رگ ها تولید می شود.

مقایسه دستگاه تنظیم شیمیایی و دستگاه تنظیم عصبی

دانستید که ارتباط بین اندام های متفاوت بدن به وسیله ماده شیمیایی به نام هورمون انجام می شود. در واقع پیامی که از غده ها به اندام ها فرستاده می شود، ماهیتی شیمیایی دارد. حال انکه پیام عصبی ماهیتی الکتریکی دارد.

وقتی پیام عصبی به وسیله یک عصب به یک ماهیچه می رود، فقط آن ماهیچه را منقبض می کند. پس پاسخ ها در دستگاه تنظیم عصبی موضعی هستند. اما وقتی هورمونی به خون ترشح می شود، می تواند بر چندین اندام اثر کند. پس پاسخ ها در دستگاه تنظیم شیمیایی، می تواند گسترده باشد.

جدول مقایسه دستگاه تنظیم عصبی و دستگاه تنظیم شیمیایی

هورمون ها، بعد از ورود به خون در دسترس همه سلول ها قرار می گیرند، اما فقط بر سلول های هدف اثر می کنند.

سلول های هدف، پروتئین ویژه ای به نام (گیرنده) دارند که به هورمون خاصی متصل می شود. هورمون فقط هنگامی می تواند وظیفه خود را انجام دهد که به گیرنده اش متصل شود. بنابراین، سلول هایی که برای یک هورمون خاص گیرنده ندارند، به آن هورمون پاسخ نمی دهند.

چون هورمون ها همراه خون منتقل می شود باید انتظار داشت كه به همه جای بدن برسند. هورمون ها به دو روش عمل می كنند.

روش اول هورمون های استروئیدی به علت حل شدن در چربی غشای سلول می توانند از آن بگذرند پس امكان ورود آنها در بیشتر سلولهای بدن وجود دارد. اما تاثیر خود را فقط بر سلول های هدف می گذارند. در این سلول ها پروتئین های ویژهای به نام گیرنده وجود دارند كه با هورمون تركیب می شوند. مجموعه هورمون گیرنده نوعی عامل فعال برای راه اندازی واكنش های شیمیایی درون سلول خواهد بود. این مجموعه پروتئینی را داخل هسته وارد می سازد تا آنزیم معینی بسازد و به كمك آن واكنش شیمیایی خاصی را در سلول انجام دهد

روش دوم هورمون های پروتئینی معمولا به علت درشتی از غشای سلول نمی گذرند. اما در سطح بیرونی غشا پروتئین های گیرنده وجود دارند كه این هورمون ها را شناسایی می كنند و با آنها تركیب می شوند و مجموعه هورمون گیرنده را تشكیل می دهند. وجود این مجموعه آنزیمی را در غشا فعال می كند. این آنزیم سبب بوجود آمدن تركیبی به نام AMP حلقوی در داخل سلول می شود. AMP حلقوی آنزیم ویژه ای را در سلول فعال می سازد تا واكنش شیمیایی معینی را انجام دهد.

منبع:http://vct.qums.ac.ir

مرکز یادگیری سایت تبیان، مرجان سلیمانیان