معالجه ی مرضی به نام آرزوهای طولانی!!

امام حسن علیه السلام: مرگ، بزرگ ترین شادی است که به مؤمنان می رسد؛ زیرا از سرای رنج و بدبختی به نعمت جاویدان منتقل می شوند و بزرگ ترین هلاکتی است که بر کافران می رسد» (میزان الحکمه، ص 5669، ح 19105)

فرآوری: آمنه اسفندیاری ـ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

درست است که نام مرگ برای عده ی زیادی از ما بسیار و وحشت ناك است، ولی در جهان بینی اسلامی این موضوع چهره دیگری دارد، چرا كه مرگ گذرگاهی است به دنیای دیگر، و در حقیقت یك تولد دوم محسوب می‌شود.

فراموشی یاد مرگ

انسان دلبستگیهایی به دنیا پیدا می کند که بعضی از این دلبستگیها به دلبستگی دیگری می انجامد تا او را هلاک می کند؛ همچنان که حضرت عیسی علیه السلام فرمود: «مَثَلُ طالِبِ الدُّنیا مَثَلُ شارِبِ ماءِ الْبَحرِ کُلَّما اِزدادَ شُربا اِزدادَ عَطَشا حَتّی یَقْتُلَهُ؛ حکایت طالب دنیا، حکایت کسی است که از آب دریا می نوشد. هر چه بیشتر بنوشد، بر عطش او افزوده شود تا او را بکشد».

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَکثِرُوا مِنْ ذِکْرِ الْمَوتِ فَاِنَّهُ یَزْهَدُ فِی الدُّنْیا؛ مرگ را بسیار یاد کنید؛ زیرا یاد مرگ از میل و رغبت به دنیا می کاهد».

غفلت از مرگ، دنیا را در نظر انسان زیبا و با ارزش جلوه می دهد و او را سخت شیفته ی خویش می گرداند، به طوری که عقل او را از درک هر حقیقت و واقعیتی همچون مرگ محروم می سازد؛ امّا انسان غافل، در راه رسیدن به خواسته های نفسانی از هیچ سعی و تلاشی فروگذاری نمی کند و از پای نمی نشیند. از جمله آثار یاد مرگ، رهایی از غفلت و هشیاری نسبت به حقایق مهم پیرامونمان می باشد.

امام باقر علیه السلام فرمود: مرگ را زیاد یاد کن! چرا که هر انسانی آن را بسیار یاد کند، نسبت به دنیا بی رغبت می شود».

کوتاهی آرزو

انسانی که همواره در یاد مرگ باشد، هیچ گاه عملی انجام نمی دهد که در قیامت نتواند پاسخگوی آن باشد و بدین سبب، عذاب الهی را بر خود هموار سازد؛ بلکه آرزوها را کوتاه نموده، سعی در طاعت و بندگی خدا خواهد داشت تا بهشت الهی را جایگاه خویش قرار دهد؛

یاد مرگ می تواند آرزوها را کوتاه کند و موجب بی قراری و کناره گیری از خانه فریب (دنیا) گردد و آدمی را برای سرای جاودان آماده سازد؛ زیرا که آرزوهای طولانی، انسان را بیشتر در دنیا غرق و او را اسیر هوا و هوس نموده، در نتیجه عملش را بد می سازد؛ همچنان که حضرت علی علیه السلام به این نتیجه ناپسند اشاره و به عنوان یک قانون کلی مطرح می نماید و می فرماید: «مَا اَطَالَ عَبدٌ الاَْمَلَ إلاَّ أَسَاءَ الْعَمَلَ؛ هیچ بنده ای آرزویش را طولانی نمی کند، جز اینکه عملش را بد می کند».

آرزوی مرگ

آرزوی مرگ دارای دو جنبه مثبت و منفی است، گاهی انسان به خاطر ضعف، نا امیدی و ناتوانی و بی حوصله شدن طلب مرگ می کند و شکیبایی و پایداری را در مقابل سختی ها و کشاکش های روزگار از دست داده است و از این جهت مرگ را کانون آرامش و رهایی خود می بیند و گاهی آدمی دنیا و آخرت را چون مزرعه ای می داند که دنیا محل کشت و آخرت، گاه برداشت می باشد و طبیعتاً هر برزگری آرزوی برداشت را دارد ولی همین برزگر دوست دارد که هر چه بیشتر کشت کند تا برداشت بیشتری نصیب او شود. او هم فصل زندگی را دوست دارد تا کشت کند و هم مشتاق رفتن است تا به برداشت خود دست یابد و این است که اولیاء خداوند در عین حالی که به مرگ به عنوان یک امر مطلوب می نگریستند و سخت مشتاق آن بودند، از خداوند طلب عمر طولانی و با برکت می کردند.

آیا یاد مرگ موجب افسردگی می شود؟

اگر چه به یاد مرگ بودن باعث غمگین بودن و افسردگی می شود البته افسردگی به این معنا که امروزه بسیار است و باعث روانی شدن انسان بشود نیست چرا که اهل بیت ما پیوسته در حال کار و تلاش و عبادت بودند و زندگی روزمره شان را تأمین می کردند و الا با این نوع افسردگی باید دست از تمام کارها برمی داشتند، اما این عمل (به یاد مرگ بودن) پیروی از پیغمبر (صلی الله علیه و اله) می باشد، مطمئنا انسانی موفق خواهد بود که به فرمایشات خدا و رسولش جامه عمل بپوشاند پس مهمترین وظیفه انسانها اطاعت از فرامین الهی و فرمایشات چهارده معصوم علیهم السلام است. اما نکته ای که لازم به ذکر است این است که به یاد مرگ بودن به این معنا نیست که دست از دنیا برداریم و فقط گوشه ای بنشینیم و پیوسته فکر و ذهنمان به یاد مرگ باشد، این درست نیست باید همانطور که به یاد مرگ هستیم به فکر دنیا هم باشیم چرا که تا دنیایمان را درست نکنیم یعنی به وظایفمان در این دنیا عمل نکنیم آخرتمان هم درست نخواهد شد همانطور که پیغمبر (صلی الله علیه و اله) فرموده «الدنیا مزرعة الآخرة» (عوالی اللئالی ج 1 ص 267) دنیا مزرعه آخرت است پس در این دنیا باید زحمت بکشیم تا در آن دنیا بتوانیم برداشت کنیم چرا که دنیا مقدمه ای برای آخرت است و هر چه در این دنیا تلاش کنیم نتیجه رنج و زحمت را در آن دنیا خواهیم گرفت.

کسی که ترک دنیا کند به این معنا که تمام کارهای دنیوی را رها کند و فقط به فکر مرگ و آخرت باشد مورد مذمت قرار گرفته که این حدیث از امام صادق (علیه السلام) بیانگر همین مطلب است:  لَیْسَ مِنَّا مَنْ تَرَکَ دُنْیَاهُ لآِخِرَتِهِ وَ لَا آخِرَتَهُ لِدُنْیَاهُ (من‏لایحضره‏الفقیه ج3 – ص156) یعنی کسی که دنیایش را بخاطر آخرتش و برعکس آخرتش را بخاطر دنیا ترک کند از ما اهل بیت نیست. و در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام) آمده: اعْمَلْ لِدُنْیَاکَ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً (من‏لایحضره‏الفقیه ج3 – ص156) یعنی در دنیا آنچنان کار کن که گویا تا ابد قصد زندگی کردن داری و برای آخرت چنان کار کن که گویا تا صبح بیشتر در این دنیا ماندنی نیستی. با این وجود نتیجه می گیریم که همانطور که به فکر مرگ و آخرت هستیم باید به فکر دنیا هم باشیم چون این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و هیچکدام بدون یکدیگر ممکن نخواهد شد.

کلام آخر:

پس بیاییم در هر شغل و موقعیت اجتماعی که هستیم یاد مرگ را از زندگی خود حذف نکنیم، یادمان باشد که اگر در رفاه و غرق در لذتهای دنیایی هم باشیم یاد مرگ دنیا را بر ما تنگ می کند و دیگر نمی توانیم بر دارایی محدود خود ببالیم و یا مغرور شویم و اگر در تنگنای زندگی و رنج فراوان دنیا هم باشیم باز وقتی یاد مرگ باشیم دنیا بر ما وسیع می شود و دیگر از سختی های چند روزه ی دنیا رنج نمی بریم به همین دلیل است که حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «كسى كه زیاد به یاد مرگ باشد، از دنیا به اندكش راضى مى شود» (رى شهرى، میزان الحكمه، حدیث شماره: 19163)

منابع:

سایت معارف قرآن

سایت حوزه

سایت اندیشه قم

کتاب میزان الحکمه آیت الله ری شهری (دام ظله)