تبیان، دستیار زندگی
اداد در اساطیر و افسانه های بین النهرین، خاصه در بابل و اکد، خدای طوفان و باران زمستانی است. با توجه به نگرشهای عصر باستان، این ایزد در بسیاری از آثار برجای مانده از بین النهرین تجسم تصویری داشته و از آنجا که در حوزه تخصصی هنر شناخت این دست از اساطیر لازم
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تحلیل نقش نگاره اداد در هنر بین النهرین

اداد در اساطیر و افسانه های بین النهرین، خاصه در بابل و اکد، خدای طوفان و باران زمستانی است. با توجه به نگرشهای عصر باستان، این ایزد در بسیاری از آثار برجای مانده از بین النهرین تجسم تصویری داشته و از آنجا که در حوزه تخصصی هنر شناخت این دست از اساطیر لازم است به آن خواهیم پرداخت

سمیه رمضان ماهی- بخش هنری تبیان
اداد خدای بین النهرین

در هنر دوران باستان، همه چیز در مسیر نگارش و تجسم عقاید و باورهای مذهبی است. به همین دلیل آنچه امروز به عنوان آثار باستانی برای ما از ادوار کهن بشری برجای مانده، بیش از آنکه شیء هنری باشد، بازنمود تصویریِ یک عقیده مذهبی است.

در چنین نگرشی، شناخت باورهای دینی و عقاید هرچند خرافی این جوامع بدوی، می تواند در شناخت فرهنگ و ارتباط با اشیاء باستانی بسیار راهگشا باشد.

تمدن بین النهرین به عنوان یکی از کهن ترین تمدن های باستانی، خدایان متعددی دارد که هر کدام تمثال یکی از قدرت های طبیعی هستند. خدای خورشید، خدای جنگ، خدای رعد، خدای باروری، خدای رود ، خدای ماه و... بخشی از نام هایی هستند که این مردمان بر روی نیروهای طبیعت گذاشته و با داستان پردازی های اسطوره ای، علل فیزیکی و تجربی در جهان را برای خود توجیه کرده اند. یکی از قدرتمندترین این خدایان، ایزد اداد1 است.

اداد خدای بین النهرین

اداد یکی از ایزدان بابلی و اکدی بود که در طول دوران بابل قدیم به عیلام نفوذ کرده بود، زیرا در آن دوره شوش کاملا زیر نفوذ بین النهرین قرار داشت. هرچند این ایزد نخست در فلسطین و جنوب سوریه پدیدار شد اما بسیار مورد توجه قرار گرفت به طوری که در دوره عیلام میانی هم در عیلام باقی مانده است.

خدای اداد، نه فقط طوفان، بلکه باران زندگی بخش را نیز کنترل می کرد. نماد او آذرخش و حیوانش گاو بود که مانند تندر ماغ می کشید.

آشوری ها "اینشوشیناک"2 را در عیلام با "نینورتا"3 و اداد، خدایان بابلی برابر دانسته اند. اما وی همیشه عنوان "خدای حامی شاه" را داشته است و کمتر در عیلام در کسوت یا عنوان "خدای طوفان" و یا "خدای باروری" یا "خدای جنگ" ظاهر شده است.

"اونتاش گال"4 در یکی از لشکرکشی هایش به بابل، پیکره اداد در بابل را به عنوان یک غنیمت جنگی، با خود به شوش آورد. این پیکره، در حفاری های شوش یافت شد و کتیبه اکدی آن به اسارت خدا اشاره دارد . در این کتیبه ، نام اداد ذکر شده است و برای این خدا، یک نام محلی عیلامی هم به نام "ایمری" گفته شده است.

اداد خدای بین النهرین

اداد همسری به نام الهه "شل"5 در بابل داشته است. آجرهایی که از چغازنبیل 6 به دست آمده است، اشاره به معابدی دارد که زوج خدای اداد و همسرش شل، در خارج از زیگورات چغازنبیل و در گوشه شرقی آن، معبدی داشته اند.

معبدی نیز در شهر دمشق وجود دارد که نقش برجسته ای از خدای طوفان (اداد) در آن دیده می شود. تاریخ این نقش برجسته، به قرن پنجم قبل از میلاد باز می گردد.

اداد خدای بین النهرین

اداد خدایی بوده که اغلب با "شاماش"7 و "عیشتر"8 همراه بوده و خدای رعد و آذرخش به حساب می آمده است. نام خدای اداد در شومر "ایشکور"9 بود ولی از حیث اهمیت به پای اداد نمی رسید، حال آن که "هَداد"10 خدای هم درجه او، نزد سامی های عرب از درجه اهمیت بیشتری برخوردار بود.

هیتی ها و هوریان هم این خدا را در شمار خدایان بزرگ خود به شمار می آوردند. خدای اداد صفتی دوگانه داشت؛ بدین صورت که هم می توانست سازنده باشد و هم مخرب. در قوانین حمورابی11 آمده است که اگر آذرخش به زمین نازل شود و باعث نابودی گردد، آدمیان چه بایستی بکنند.

اداد خدای بین النهرین

خدای اداد، نه فقط طوفان، بلکه باران زندگی بخش را نیز کنترل می کرد. نماد او آذرخش و حیوانش گاو بود که مانند تندر ماغ می کشید.

از اداد در عین حال ، با صفات "خدای فراوانی" و "نگهبان سدهای آسمان و زمین" نیز یاد شده است. با وجود این جنبه مخرب او بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است.

اداد خدای بین النهرین

"اداد- نیرای اول"12 ، دشمن خود پادشاه آشوری را چنین نفرین کرده است:

" باشد که اداد او را غریق طغیان سیل کند، باشد که طوفان بادهای شوم، عصیان، آشوب، آذرخش، اضطراب، قحطی و خشکسالی  رخت از سرزمین او بر نبندد، باشد که اداد در سرزمینش سیل جاری کند و همه چیز را خُرد و خراب کند."

اداد خدای بین النهرین

اداد- نیراری، همچنین برای کسی که بنای یادبود او را نابود سازد، چنین گفته است:

"باشد که اداد، خدای من، او را با رعد شوربختی ضربتی زند، بر سرزمینش قحطی آورد و سپاهیانش را نابود سازد."

اداد را در تصاویر، معمولا این گونه نقش کرده اند:

در دست چپ، تسمه دهانه دو حیوان و در دست راست او تازیانه ای قرار دارد که آماده نواختن به حیوان است . دارای ریش بلند و کلاهی تاج دار است و لباس تزئینی و قبای کمرچین بلندی بر تن دارد. جلو دامن او نقوش مدور تزئینی دارد که نشانه چرخ ارابه خورشید است. آستین های قبایش دارای نوار منقوش تزئینی فلزی بوده و دو مدال در سمت راست سینه دارد.13

اداد خدای بین النهرین

بدین ترتیب این خدا به عنوان یک توتم مهم و پرقدرت در تمام دورانتمدن بین النهرین در انگاره های هنری این سرزمین به صورت نقش برجسته، مجسمه و مُهر وجود داشت. شاید تمثال آن را بروی دیگر آثار هنری اعم از پارچه و زیر انداز و چوب و.. نیز می انداختند اما این آثار به دلیل آسیب پذیری در طول زمان از میان رفته و امروزه تنها اشکال اداد بر بستر سنگ باقی مانده است.

پی نوشت:
1- Adad
2- Inshushinak
3- Ninurta
4- Untash Gal
5- Shala
6- CHogha Zanbil
7- Shamash
8- Ishtar
9- Ishkur
10- Hadad
11- Hammurabi
12- Adad-Nirari
13- دایره المعارف اساطیر و آیین های باستانی جهان، غلامرضا معصومی