فاطمه معصومه(علیهاالسلام) و پاسخ کریمانه به محبت قمی ها !
از مهمترین عوامل گسترش و تعمیق تشیع در قم می توان به حضور امرا و حاکمان شیعی در قم، حضور برخی قبایل شیعی در منطقه، از جمله اشعریان اشاره کرد. در این میان دو قرن بعد قدوم مبارک حضرت فاطمه معصومه در تعمیق تشیع در این منطقه بسیار تأثیرگذار بوده است.
روح الله رستگارصفت - بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
فاطمه معصومه علیها سلام نه زاده ایران است و نه زاده قم با این حال قبر مطهر ایشان معروفترین زیارتگاه قم است. از طرف دیگر قم نیز سابقه ای کهن دارد و قبل از ورود اسلام به ایران نیز قم وجود داشته است.(1) سابقه اسلام و تشیع در قم به قبل از ورود آن بانو می رسد اما قدوم مبارک ایشان نیز تأثیرات مهمی در قم داشته است. در اینجا می خواهیم به این ارتباط دوسویه نگاه دوباره ای بیندازیم.
شهر قم
قم نه تنها پیش از اسلام که پس از اسلام نیز دارای پیشینه ای کهن و دارای اعتبار است. اما آنچه به اعتبار و جایگاه آن افزوده است ورود تشیع به این شهر در قرون اولیه اسلامی و تبدیل آن به یکی از مراکز مهم استقرار شیعیان امامیه در سرزمین های شرقی مسلمین است. استقرار شیعیان در قم و تبدیل آن به پایگاه تشیع زمینه ساز گسترش تشیع در نواحی هم جوار آن نیز شد.
از مهمترین عوامل گسترش و تعمیق تشیع در قم می توان به حضور امرا و حاکمان شیعی در قم، حضور برخی قبایل شیعی در منطقه، از جمله اشعریان اشاره کرد. در این میان دو قرن بعد قدوم مبارک حضرت فاطمه معصومه در تعمیق تشیع در این منطقه بسیار تأثیر گذار بوده است.(2)
به عبارت دیگر، مردم قم هم قبل از ورود آن بانو سابقه ایمان و تشیع داشته اند و هم بعد از آن؛ اما ورود فاطمه معصومه علیها السلام نقش مهمی و جدیدی در حیات تاریخ قم ایفا کرده و و روح تازه ای به قم بخشیده است.
رابطه دو سویه شهر قم و فاطمه معصومه(علیهاالسلام)
مشهور است که آن بانو به قصد دیدار برادر مکرم خود حضرت رضا وارد ایران شده بودند و در میان راه بیمار شدند و هفده روز میهمان قم بودند که در حقیقت روزهای آخر عمر ایشان بود. خانه ای که ایشان در آن ایام در آن عبادت می کردند همینک در قم مشهور و محل عبادت مردم است. آنچه از این امور واضح است، علاقه مردم قم به این بانو و متقابلا علاقه ایشان به مردم این شهر است زیرا ایشان با میل خود پا به قم گذاشتند و مردم قم نیز با میل ایشان را پذیرا شدند و پس از وفات، در شهر خود با احترام به خاک سپردند.
این رابطه دو سویه به همینجا ختم نشد. وجود مرقد حضرت معصومه نقش مهمی در اعتلای شهر قم ایفا نمود. در ابتدا، ارادت و محبتی که قمی ها به خاندان پیامبر داشتند باعث شد پذیرای آن بانو شوند و در ادامه، این پاره تن اهل بیت که در خاک قم مسکن گرفت، سبب اعتلای قم شد.
از امثال این تاثیر و تاثرها در زندگی انسانی فراوان یافت می شود. فاطمه معصومه علیها سلام می تواند نقطه پیوندی برای فکر ما باشد که به تاثیرها و تاثرهای شگرف امور بر یکدیگر توجه بیشتری داشته باشیم.
نمونه ای از تاثیرهای دوجانبه
ارتباط متقابل انسان و تقوا: قرآن کریم تقوا را به لباس تشبیه نموده است: اى فرزندان آدم! لباسى براى شما فرستادیم كه اندام شما را مىپوشاند و مایه زینت شماست اما لباس پرهیزگارى بهتر است! اینها (همه) از آیات خداست، تا متذكّر (نعمتهاى او) شوند.(3)
یکی از شباهتهای لباس به تقوا آن است که لباس را ما باید خودمان انتخاب کنیم و بپوشیم و باید مراقب باشیم که لباسمان کثیف و پاره و خراب نشود اما از جهت مقابل، وقتی لباس را به تن می کنیم، لباس هم محافظ ماست. لباس باعث می شود از سرما و گرما و بی آبرویی محفوظ بمانیم.
از مهمترین عوامل گسترش و تعمیق تشیع در قم می توان به حضور امرا و حاکمان شیعی در قم، حضور برخی قبایل شیعی در منطقه، از جمله اشعریان اشاره کرد. در این میان دو قرن بعد قدوم مبارک حضرت فاطمه معصومه در تعمیق تشیع در این منطقه بسیار تأثیر گذار بوده است.
خدمات متقابل ایران و اسلام
رابطه ایران و اسلام نیز از این گونه است. ایرانیان اسلام را پذیرفتند و به کمک اسلام به کمال و رشد رسیدند و متقابلا نیز به اسلام خدمت کردند و در میان بزرگترین علمای اسلام، جمعیت بسیاری را ایرانیان تشکیل می دهند. به قول شهید مطهری، عكس العمل ایرانیان در برابر اسلام فوق العاده نجیبانه و سپاسگزارانه بوده و از یك نوع توافق طبیعى میان روح اسلامى و كالبد ایرانى حكایت مىكند. اسلام براى ایران و ایرانى در حكم غذاى مطبوعى بوده كه به حلق گرسنهاى فرو رود، یا آب گوارایى كه به كام تشنهاى ریخته شود. طبیعت ایرانى مخصوصاً با شرایط زمانى ومكانى و اجتماعى ایران قبل از اسلام، این خوراك مطبوع را به خود جذب كرده و از آن نیرو و حیات گرفته است و نیرو و حیات خود را صرف خدمت به آن كرده است. (4)
حق داریم روابط اسلام و ایران را از جهات مختلف مورد بررسى قرار دهیم و سهم ایرانیان را در نشر معارف اسلامى و نیز سهم اسلام را در ترقى مادى و معنوى ایرانیان با دقت كامل و با اتكا به مدارك معتبر تاریخى روشن نماییم(5)
مثال دوم، رابطه دو سویه ایمان و عمل صالح
برای انجام عمل صالح باید نیتی خداپسندانه داشته باشیم زیرا هیچ عملی بدون نیت پذیرفته نیست(6) اما وقتی به انجام کار صالحی موفق می شویم، نیت ما نیز متحول و گسترده تر می شود. به عبارت دیگر، عمل صالح باعث رشد فکری و ایمانی ما می شود اما خودش در ابتدا محتاج ایمان و نیت و فکر صالح است. قرآن کریم در این باره می فرماید: كسى كه عزت مىخواهد، پس [باید آن را از خدا بخواهد، زیرا] همه عزت ویژه خداست. کلمات پاك به سوى او بالا مىرود و عمل شایسته آن را بالا مىبرد.(7) یعنی عقاید و اندیشه های صحیح به سوی خدا بالا می رود و عمل شایسته این عقاید و اندیشه ها را رفیع می گرداند.
یاد اهل بیت شعاع ذکر خداست
نقطه مشترک میان این ارتباطهای دوگانه آن است که انسان از یک طرف شروع کننده ارتباط است و به سراغ تقوا و عمل صالح می رود اما در مرحله بعد، تقوا و عمل صالح به کمک او می آیند. تقوا به کمک او می آید تا از بن بستهای فکری و عملی نجات پیدا کند روزیهای مخصوص نصیبش شود و عمل صالح باعث می شود نیت او ارتقاء پیدا کند و به انجام اعمال صالح سطح بالاتر موفق گردد.
رابطه قم و حضرت معصومه نیز از همین سنخ است. مردم قم پذیرای فاطمه معصومه شدند و فاطمه معصومه به ایمان مردم قم و به اثربخشی شهر قم کیفیتی بالا داد.
در حقیقت پیوستن به فاطمه معصومه علیها سلام، پیوستن به امام کاظم و امام رضا علیهما السلام است و ائمه هدی دستی را که برای پیوستن به آنها دراز شده باشد را نه تنها رد نمی کنند بلکه کمک می کنند زیرا آنها مطیع ترین بندگان خدایند و صفت "ذکر" در آنها تجلی دارد. خدا فرموده است: یاد من باشید تا یادتان باشم(8)
بنابراین هرچه پیوند خود را با اهل بیت مستحکم کنیم- حاضر باشیم در رفاه و سختی با آنان باشیم - آنان رابطه شان را با ما مستحکمتر می کنند و نتیجه این رابطه نزدیک شدن به خدا و در امان ماندن از گمراهی هایی است که گریبان سایر مردم را می گیرد.
گرت هواست که معشوق نگسلد پیمان نگاه دار سر رشته تا نگه دارد
پی نوشتها:
1- نگاه کنید به مقالات "قم شهر اسلامی" نفیسه مرصوص، مجله پیک نور؛ همچنین مقاله "ورود تشیع به قم و گسترش آن"، محمد صادق جمشیدی راد، پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، شماره 7
2- مقاله "ورود تشیع به قم و گسترش آن"، محمد صادق جمشیدی راد، پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، شماره 7
3- یا بَنی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْكُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِكُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِكَ خَیْرٌ ذلِكَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّكَّرُونو لباس التقوی ذلک خیر (اعراف، آیه 26) همچنین نگاه کنید به آشنایی با قرآن از شهید مطهری، مجموعه آثار، ج27، ص 161
4- خدمات متقابل اسلام و ایران، مجموعه آثار شهید مطهری، ج14، ص 583
5- خدمات متقابل اسلام و ایران، مجموعه آثار شهید مطهری، ج14، ص 54
6- پیامبر فرمودند: هیچ حرف و عملی درست نیست مگر آنکه از نیتی صادقانه ناشی شده باشد: کافی، ج1، ص 70: عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا قَوْلَ إِلَّا بِعَمَلٍ وَ لَا قَوْلَ وَ لَا عَمَلَ إِلَّا بِنِیَّةٍ وَ لَا قَوْلَ وَ لَا عَمَلَ وَ لَا نِیَّةَ إِلَّا بِإِصَابَةِ السُّنَّة
7- مَنْ كانَ یُریدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمیعاً إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ وَ الَّذینَ یَمْكُرُونَ السَّیِّئاتِ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ وَ مَكْرُ أُولئِكَ هُوَ یَبُور: سوره فاطر، آیه 10)
8- فَاذْكُرُونی أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لی وَ لا تَكْفُرُونِ(سوره بقره، آیه 152)
