مهمترین عامل تحقق حقوق شهروندی، مردم هستند

کارشناسان زیادی معتقدند، رونمایی از منشور حقوق شهروندی، می تواند طلیعه درخشانی برای وقوع تحولات در کشور باشد و در این راستا نه تنها مسئولان و دست اندرکاران بلکه مردم نیز در تحقق و پیاده سازی حقوق شهروندی به عنوان کنشگران و عاملان فعال، نقش موثر و مستقیم دارند.

فرآوری: فاطمه ناظم زاده-بخش اجتماعی تبیان

رونمایی از منشور حقوق شهروندی

منشور حقوق شهروندی در ٢٩ آذر ماه توسط رییس جمهوری در همایش قانون اساسی و حقوق ملت، با حضور جمعی از مقامات کشوری، صاحب نظران و اساتید و حقوقدانان، نخبگان و شهروندان، رونمایی شد.

گرچه مصادیق حقوق شهروندی در قوانین مختلف، همچون در فصل سوم قانون اساسی، قانون مدنی، قانون ثبت، قانون آیین دادرسی کیفری، قانون مجازات اسلامی و قوانین دیگر، به صورت پراکنده آمده است، اما تجمیع حقوق شهروندی در یک سند، گام موثری در جهت عملیاتی شدن هرچه بیشتر مصادیق این مفهوم ارزشمند حقوقی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است.

واقعیت این است که حقوق شهروندی، یک شبه محقق نمی شود و نیازمند برنامه ریزی و مشارکت برای اجراست و این موضوع دغدغه ای همگانی است، بطوری که از شخص رییس جمهور تا یک شهروند، برای اجرایی شدن آن نگرانی دارند.(1)

اما همین رونمایی از منشور حقوق شهروندی، یک اتفاق مهم محسوب می شود چرا که می تواند منجر به تحولات موثر و مفیدی برای جامعه و مردم، باشد. اما مهمتر از رونمایی از این منشور، اجرایی شدن آن است.

منتقدان و موافقان، درباره منشور حقوق شهروندی چه می گویند؟

منتقدان، این سند را فاقد ضمانت اجرایی می دانند و آن را برنامه تبلیغاتی دولت یازدهم برای دوره بعدی انتخابات ریاست جمهوری عنوان می کنند و موافقان و حامیان منشور، این سند را فرصتی برای تحقق بخش های مغفول مانده در قوانین موجود کشور می دانند.

شهروند، فردی دارای حق

حسین احمدی نیاز، حقوقدان و وکیل دادگستری در نشستی که در رابطه با بررسی زوایای این منشور طرح شده بود،

نخست به تعریف واژه شهروند پرداخت و گفت: شهروند از دو عبارت 'شهر'، محل اجتماع انسانی و 'وند' عامل پیوستگی انسان به این محل اجتماعی تشکیل شده و شهروند کسی است که به محل زندگی خود و اجتماع انسانی تعلق خاطر دارد.

این حقوقدان با بیان اینکه زمانی بود که افراد، رعیت و جزو طبقه بودند که از هیچ حقی برخوردار نبودند.

اما در دنیای امروزی، شهروند یعنی انسان دارای کرامت است؛ احمدی نیاز، در ادامه گفت: چیزی به نام حقوق شهروندی وجود ندارد و عبارت حقوق شهروندی درحقیقت، مجموعه قوانین ومقررات، امتیازات و آنچه که به کرامت شهروندان درون سرزمین ایران  قرار می گیرد، عنوان می شود.

اجرا نشدن منشور، مفهوم کرامت انسانی را لوث می کند

وی با بیان این که منشور، تجمیعی از قوانین و مقررات موجود در کشور است، اظهار کرد: فصل سوم قانون اساسی به حقوق ملت پرداخته است؛ اگر منشور خوب پاسداری نشود، لوث می شود و در پی آن مفهوم کرامت انسانی از بین می رود. رییس جمهور باید راه کارهای برون رفت از تضییع حقوق شهروندی را اعلام کند.

رییس جمهور باید به همه نهادهای ذیربط دستور اجرای قوانین حقوق شهروندی را ارائه دهد و اگر آنها این کار را بکنند حتما قوه قضاییه هم یاد می گیرد و قوه مقتنه هم قانون وضع می کند.

منشور حقوق شهروندی بصورت کتابچه چاپ و در همه خانه ها یافت شود.

احمدی نیاز با بیان اینکه این منشور باید به صورت کتاب درسی برای مدارس چاپ و منتشر شود، گفت: به جای پیامک کردن منشور به همه شهروندان بهتر است چاپ و به در خانه های همه ملت تحویل داده شود تا همه از این منشور داشته و نسبت به حقوق خود مطلع باشند.

وی با بیان اینکه، طبق قانون آیین دادرسی کیفری، باید دادسرای ویژه حقوق شهروندی تشکیل شود که چنین نشد، ادامه داد: باید این کار انجام شود تا مردم بتوانند از اجرا نشدن حقوق شهروندی در آن شکایت کنند.

احمدی نیاز با استناد به بند 1 از ماده 43 در فصل چهار قانون اساسی گفت: این بند از قانون اساسی از دولت رفاه صحبت می کند مبنی بر اینکه دولت، شغل رایگان و خانه مناسب فراهم کند و در کشورهای اسکاندیناوی جز نروژ، هیچ کشوری نفت ندارد اما همه این موارد بدون منت اجرا شد اما با وجود ٣٧ سال از انقلاب هیچ یک از اینها اجرایی نشده است.

حقوق شهروندی سازوکاری برای صیانت از حقوق انسان

حقوق شهروندی، سازوکاری برای صیانت از حقوق انسان هاست. مسئله شهروندی و حقوق شهروندی را می توان حاصل تغییر در برخی نگرش ها دانست. نگرشی مبنی بر اینکه انسان از آن جهت که انسان است، باید محترم شمرده شود، فارغ از اینکه از چه دین، نژاد، مذهب، طبقه و قومیتی می باشد.

وی تاکید کرد: حقوق شهروندی، صیانت از انسان در برابر قدرت به هر شکلی است و سازوکار اساسی و پایه، برای نحوه تعامل انسان ها در یک جامعه و در کنار یکدیگر و به حداقل رساندن آسیب های زیست جمعی است.

آموزش حقوق شهروندی در دانشگاه ها و مدارس

اکبری نوری گفت: حقوق شهروندی اساسا مقوله ای مشارکتی است و با ارائه منشور حقوق شهروندی سطح مطالبه گری مردم افزایش می یابد چرا که نسبت به حقوق خود اطلاع پیدا می کنند. وی ادامه داد: تحقق حقوق شهروندی باید به مطالبه شهروندان تبدیل شود.

مشاور دستیار ویژه رییس جمهوری در حقوق شهروندی ادامه داد: برای آموزش شهروندان نسبت به حقوق شهروندی، درس «مهارت های زندگی و رفتار شهروندی» به عنوان واحد درسی در دانشگاه ها ارائه می شود و همچنین قرار است در آموزش و پرورش نیز در قالب واحد درسی، حقوق شهروندی آموزش داده شود.

سهم اصلی مردم در تحقق حقوق شهروندی

اکبری نوری، مشاور دستیار ویژه رییس جمهوری در حقوق شهروندی، با تاکید بر نقش مشارکت مردم در احقاق حقوق شهروندی گفت: حقوق شهروندی سه رکن اساسی دارد و شامل مناسبات مردم با مردم، مناسبات مردم با دولت و مناسبات دولت با مردم است که در واقع از سه پایه اصلی حقوق شهروندی دو مورد اول مردم اثرگذاری مستقیم دارند و طبیعی است که اگر قرار است موضوعی در جامعه نهادینه شود باید به مطالبه عمومی تبدیل شود و مشارکت، خواست مردم و مواخذه مردم از دستگاه سیاست حائز اهمیت است.

نبود شایسته سالاری مشکلی که سخت می توان حریفش شد

آقای نجفی توانا، حقوقدان، وکیل دادگستری، با تاکید بر نبود مکانیسم های اجرایی در منشور گفت: اولین مشکلی که دولت نمی تواند حریف آن باشد، شایسته سالاری است؛ تا وقتی ٣٠ نماینده از یک جناح به مجلس می روند این یعنی در مکانیسم ایراد وجود دارد که برای افراد مغزشویی می شود و افراد فقط به لیست رای می دهند.

نجفی توانا گفت: در نظارت هم، مشکل داریم و پیشنهاد می دهم زیر نظر رهبری نهادی فراقوه ای تشکیل شود.

وی افزود: بسیاری از کارها متاسفانه بدون شایسته سالاری و تنها با ایجاد ارتباط انجام می شود و بعنوان مثال هیچ برج سازی در تهران نیست که بدون ایجاد ارتباط، بتواند برج بسازد.

نجفی توانا گفت: در بخش کنش، باید ببینیم چه کنیم حقوق شهروندی تضییع نشود و در بحث واکنش هم باید راهکارهایی که لازم است ارائه شود را لحاظ کنیم.

منشور حقوق شهروندی، نقطه عطفی در تاریخ حقوقی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و در راستای تحقق همه حقوق

شهروندان ایران زمین در 120 ماده تهیه شده است.

حق حیات، سلامت و کیفیت زندگی، حق کرامت و برابری انسانی، حق آزادی و امنیت شهروندی، حق مشارکت در تعیین سرنوشت، حق اداره شایسته وحسن تدبیر، حق آزادی اندیشه و بیان، حق دسترسی به اطلاعات، حق دسترسی به فضای مجازی، حق حریم خصوصی، حق تشکل، تجمع و راهپیمایی، حق تابعیت، اقامت و آزادی رفت و آمد، حق تشکیل و برخورداری از خانواده، حق برخورداری از دادخواهی عادلانه، حق اقتصاد شفاف و رقابتی، حق مسکن، حق مالکیت، حق اشتغال و کار شایسته، حق رفاه و تامین اجتماعی، حق دسترسی و مشارکت فرهنگی، حق آموزش و پژوهش، حق محیط زیست سالم و توسعه پایدار، حق صلح، امنیت و اقتدار ملی ابعاد 22 گانه حقوق تعریف شده در این منشور است.

اما براساس نظر کارشناسان، منشور حقوق شهروندی آغاز فرایندی است که نیازمند هم افزایی قوای سه گانه و آحاد شهروندان است و باید ازجنبه قانونی ضمانت و پشتوانه اجرایی قوی برای آن لحاظ شود تا با گذشت زمان به عنوان برگ زرینی در تاریخ ماندگار شده و فارغ از سیاست زدگی، سیاسی کاری و شعارگونه بودن، به عنوان سندی پیشتاز در قوانین و مقررات زندگی اجتماعی نهادینه شود.(2)

در این راستا یکی ازاعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: اجرای منشور حقوق شهروندی در میان مردم امید و نشاط ایجاد می‌کند و یک امنیت خاطری را برای ملت به ارمغان می‌آورد و سیستم‌های دولتی به نوعی مکلف می‌شوند که به مردم پاسخگو باشند. هرچند برای قضاوت زود است اما بازخورد این رونمایی در میان مردم و گروه‌های سیاسی مثبت بوده است.(3)

آنچه مهم است اینکه نگاهی منصفانه و اصولی نسبت به منشور حقوق شهروندی داشته باشیم و فارغ از اینکه بخواهیم آنرا حرکتی سیاسی ببینیم، به جنبه های انسانی آن بیندیشیم و باور داشته باشیم که این اتفاق یک شبه محقق نمی شود و همت اجتماعی در کنار نظارت نهادهای حاکم، برای اجرایی شدن آن، ضرورت دارد.

باید باور داشته باشیم که محتوای منشور حقوق شهروندی، سرشار از نکاتی است که محقق شدن آنها به زمان نیاز دارد و همین که این موارد به مرور زمان، برای افراد درونی شود، در شکل‌گیری روابط اجتماعی سالم و شایسته، تأثیر زیادی دارد.

آنچه مسلم است اینکه همه ما در روابط اجتماعی‌مان، نیازمند یک سری قراردادهایی هستیم که تنظیم کننده رفتارها و تعاملات انسانی است که منفعت فردی و اجتماعی برای همگان، به دنبال دارد..

پی نوشت:

1- «مردم مهمترین عامل تحقق حقوق شهروندی/ نهادهای ناظر تشکیل شود»، ایرنا ، 1395

2- همان

3- «منشور حقوق شهروندی برای مردم امنیت خاطر به ارمغان می‌آورد» ، ایسنا ، 1395

منابع: ایرنا ، ایسنا