روستایی در کنار قلمرو حیات وحش

اگر نگوییم ذخیره گاه زیست کره «توران» با گنجینه حیات وحشی که در دل خود جا داده است، مهم ترین مجموعه حیات وحش ایران است ، بی گمان یکی از مهم ترین آنها است. در کنار قلمرو حیات وحش «توران» ، روستای «قلعه بالا» قرار دارد که هر ساله چند جشنواره در ارتباط با حیات وحش «توران» در آن برگزار می شود و همین مسئله باعث توسعه گردشگری و رونق اقتصادی و حتی مهاجرت معکوس مردم از شهر به روستا شده است.

فرآوری: علیرضا عابدینی- بخش گردشگری تبیان

روستای قلعه بالا در 140 کلیومتری جنوب شرقی شاهرود و 24 کیلومتری شهرستان «بیارجمند» قرار دارد و جزو مناطق هدف گردشگری محسوب می گردد.

روستای پلکانی «قلعه بالا» نگین سبز «توران»

این روستا، روستایی پلکانی با رنگ و روی یک دست کاهگلی و کوچه پس کوچه‌های سنگ‌فرش شده است. یک روستای تاریخی که دارای چشم‌انداز بی‌نظیری رو به کویر است. قلعه بالا به دلیل ارتفاع بیشتر از روستاهای مجاور چشم انداز کامل بر دشت بیارجمند داشته و از این جهت می توان قلعه بالا را نگین سبز توران نامید. این ارتفاع زیاد باعث شده تا نمای کامل شهر بیارجمند از این روستا دیده شود. از آنجائیکه این روستا در کوهپایه‌ها قرار گرفته است، ساخت و ساز مناطق مسکونی، زمین‌های زراعی و باغ‌ها به شکل پلکانی در آمده است. این امر در کنار کاربرد مصالح سنتی و بومی در ساخت خانه ها با اقلیم کوهپایه ای بر فراز پهنه ای از کویر منظره زیبایی را بوجود آورده است.

خانه های کاهگلی با در و پنجره های نارنجی

خانه‌های روستای قلعه بالا دارای نمای کاهگلی است. درها و پنجره‌های این خانه‌ها همگی به رنگ نارنجی در آمده‌اند. بافت یک دست این روستا، با کوچه‌های سنگفرش‌ شده و باغ‌های انگور آن هر تماشاگری را حیرت‌زده می‌کند. ترکیب مناظر زیبای کوهستانی و چشم‌اندازهای زیبای سراب‌های کویری، از جلوه‌های طبیعت این آبادی است.

موقعیت روستا در کنار ذخیره گاه زیست کره «توران»

یکی دیگر از ویژگی‌های این روستا این است که در مجاورت این روستا ، ذخیره گاه زیست کره توران قرار دارد. به همین جهت این روستا به دروازه توران نیز معروف است . در پارک توران می‌توانید به تماشای حیوانات و پرندگان نظیر یوز پلنگ آسیایی، گور خر آسیایی و زاغ بور بروید. روستاییان قلعه‌بالا به خوبی از ارزش و اهمیت یوز در سرزمین‌شان خبر دارند و می‌دانند تا زمانی که یوز در توران نفس می‌کشد، گردشگران زیادی به این سرزمین قدم می‌گذارند. به همین علت با آموزش‌هایی که با همراهی و حمایت دفتر کمک‌های کوچک سازمان ملل صورت گرفته است، رابطه‌ای صمیمانه بین محلی‌ها و جانوران این منطقه مانند یوزپلنگ آسیایی، گورخر ایرانی و زاغ بور شکل گرفته است.

جشنواره های «سفر به توران»، «زاغ بور»، «یوزپلنگ ایرانی»

همه ساله در این روستا در اردیبهشت ماه جشنواره «سفر به توران» برگزار می گردد و درتاریخ 2 الی 3 مهرماه نیزجشنواره «زاغ بور» برگزار می گردد که باعث می شود گردشگران و بازدید کنندگان زیادی در این روستا حضور پیدا کنند.جشنواره «یوز آسیایی» هم جشنواره دیگری است که چندسالی است در این روستا برگزار می شود.

جشنواره زاغ بور

زاغ بور یا زاغ کویری پرنده ای از خانواده کلاغیان است. این پرنده تفاوت‌های زیادی با دیگر خویشاوندانش یعنی کلاغ هاو زاغ ها دارد و در هنگام احساس خطر دویدن را به پرواز ترجیح می‌دهد و برخلاف کلاغ ها صدای خوشی دارد و رنگش نخودی مایل به قهوه‌ای می باشد. این پرنده تنها پرنده بومی (اندومیک) ایران است.

هدف از برگزاری جشنواره زاغ بور، آشنایی گردشگران با قابلیت‌های گردشگری طبیعی از جمله پرنده‌نگری، بازدید از بافت باارزش روستای هدف گردشگری قلعه  بالا و صنایع دستی، اجرای موسیقی محلی، چوب بازی، آواهای سرکویری، عرضه سوغات، آش ونان محلی، تولید صنایع دستی و اقامت در خانه های روستایی است.

سایر دیدنی های روستا

آب کشاورزی روستا از قنات است و در مظهر آن که در گذشته محل تأمین آب شرب روستا بوده با وجود چنارهای کهنسال نمای بسیار دلنشینی به وجود آمده است. چشمه آور نیز از جمله اماکنی است که هر ساله مورد توجه مردم از روستاها و شهرهای همجوار برای تفرج قرار می گیرد.

اقامت و شب نشینی در قلعه بالا بسیار خاطره انگیز است، رصد آسمان شب کویر، آتیشونی (دور آتش نشینی) با شنیدن داستان ها و افسانه های قدیمی توسط کهنسالان بسیار جالب است.

سوغات و صنایع دستی

«تانه بافی» یکی از فنون صنایع دستی قلعه بالاست. «تانه بافی»، فن پارچه بافی در این منطقه است. پارچه ای که بافته می شود به تناسب جنس نخ، مصارف گوناگونی دارد. مهمترین سوغاتی های روستای قلعه بالا هم فلفل، زیره سبز، انار، کنجد و گیاهان دارویی است.

اقامت و پذیرایی

اگر به روستای پلکانی قلعه بالا قدم گذاشتید، می‌توانید در خانه‌های کاهگلی آن شب را به صبح برسانید. اهالی میهمان نواز این منطقه با گوشت تازه و نوشیدنی‌های محلی نظیر شربت انگور به جای دوغ و نوشابه از شما پذیرایی خواهند کرد. در اینجا وانت و جیپ روستاییان نیز برای بازدید از منطقه توران در قلعه بالا مهیا است.  همچنین در این منطقه اقامتگاه هایی مجاز برای گردشگران در نظر گرفته شده که هر شب می تواند حدود 300 نفر از گردشگران را اسکان دهد.

توسعه گردشگری و مهاجرت معکوس

در دهۀ اخیر آهنگ مهاجرت روستاییان به شهرها بیشتر شده بود ولی اکنون با توجه به اینکه این منطقه توریستی و گردشگری شده است ، مردم این روستا به آینده بسیار امیدوار شده اند و به خاطر این مهم جلوی مهاجرت به شهر گرفته شده و حتی مهاجرت معکوس نیز اتفاق افتاده است.

نیازهای روستا برای توسعه بیشتر گردشگری

اهالی روستای قلعه بالا برای بهرمندی از این صنعت پاک و پایدار و نیز به جهت خودداری از مهاجرت ، نیازمند حمایت های دولتی در تأمین زیرساخت های مورد نیاز گردشگری نظیر جاده دسترسی مناسب، اطلاع رسانی و تبلیغات مؤثر، استاندارد سازی اماکن اقامتی روستایی، برگزاری دوره های آموزش گردشگری برای بومیان و تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است.

منابع: سیری در ایران،دالاهو، راه دانا، توران گشت