تشییع شهید غفاری یا تظاهراتی علیه رژیم شاه ؟
حجت الاسلام والمسلمین سید عبدالواحد موسوی لاری ازجمله چهره هایی است که در دهه 50 درقم اقامت داشته وپس از شرکت فعال در تظاهرات حوزه قم پس از شهادت آیت الله غفاری،دستگیر شده است.او در گفت وشنود پیش روی،به بیان خاطراتش از بازتاب های شهادت آیت الله غفاری در شهر وحوزه قم پرداخته است.
«روایتی از واکنش حوزه علمیه قم به شهادت آیت الله غفاری»درگفت وشنود با حجت الاسلام سیدعبدالواحد موسوی لاری :
جنابعالی از چه مقطعی و چگونه با شهید آیت الله غفاری آشنا شدید؟
بسم الله الرحمن الرحیم.بنده در سال های پایانی دهه 40، در نجف مشغول تحصیل بودم که خبر شهادت آیت الله سعیدی به نجف رسید. این رویداد در ما طلبه های جوان که تازه وارد حوزه شده بودیم، حال و هوای عجیبی را ایجاد کرد و با اینکه فاصله سنی ما با حضرت امام خیلی زیاد بود، احساس کردیم در جمع یاران ایشان هستیم و ارادت خاصی به ایشان پیدا کرده بودیم. همین سبب شد با کسانی که امام را قبول داشتند و در خط ایشان حرکت می کردند، ارتباط برقرار کنیم و با برخی از عناصر فعال و مرتبط با امام، همراه شویم.
البته خودم شخصاً ایشان را نمی شناختم و شناختم بیشتر از طریق شنیده هایم بود. می دانستم مسجد ایشان، پایگاه نیروهای مخالف رژیم شاه است و به همین دلیل مرتباً بازداشت و زندانی می شوند.
آشنایی دورادورم با آیت الله غفاری تا زمان شهادت ایشان، در زندان ادامه داشت و پس از شهادت ایشان هم، مراسمی برای تجلیل از ایشان برگزار کردیم.
نقش جنابعالی در برگزاری این مراسم چه بود؟این مراسم با وجود موانع،چگونه برگزار شد؟
رژیم شاه بسیار تلاش می کرد شهادت ایشان را مرگ طبیعی و در نتیجه کهولت سن و بیماری جلوه بدهد، ولی ما با همکاری دوستان سعی کردیم بر اساس اطلاعاتی که به ما رسیده بود، روشنگری کنیم و جامعه را در جریان اعمال جنایتکارانه رژیم قرار دهیم.برای تحقق این تصمیم، تظاهراتی را بر پا و اطلاعیه های دستنویسی را بین طلاب و علما پخش کردیم. در کلاس درس علما و مراجع هم کوشیدیم فضا را به سمت حمایت از زندانیان سیاسی و خانواده هایشان و دفاع از نهضت امام بکشانیم. مثلاً در کلاس درس بعضی از بزرگان ،اعلامیه های دستنویسی را پخش می کردیم که فردا قرار است حضرت آیت الله گلپایگانی در باره شهادت آیت الله غفاری صحبت کنند و به این ترتیب موضوع جلسه بعدی را مشخص می کردیم. وقتی هم بحث های سیاسی مطرح می شدند، طلبه های بیشتری به جلسات می آمدند. تمام این تلاش ها به خاطر این بود که موضوع شهادت آیت الله غفاری خیلی زود و به سادگی فراموش نشود. بعدها هم که با آقای هادی غفاری بیشتر آشنا شدم وطبعا بیشتر درجریان مسائل مربوط به زندگی این شهید بزرگوار قرار گرفتم.
چگونه از شهادت آیت الله غفاری باخبر شدید؟
رسانه های داخلی که کلاً سکوت کرده بودند. نه رادیو و نه تلویزیون چنین خبری را پخش می کرد و نه روزنامه ها جرئت داشتند چیزی بنویسید. این خبر را اولین بار از صدای «روحانیت مبارز» -که مرکز آن در بغداد بود و آقای دعایی و عده ای از دوستان آن را اداره می کردند- و از رسانه های خارج از کشور شنیدم و بعد هم خبر دهان به دهان نقل شد. در حوزه هم عده ای از برادران روحانی که با روحانیت بیدار ارتباط دائمی داشتند، اعلامیه هایی را می نوشتند و پخش می کردند. ساواک اوضاع را شدیداً تحت نظر داشت و همیشه بین طلاب جوان پیرو امام و آنها، جنگ و گریز وجود داشت. مأموران ساواک به مسجد اعظم و فیضیه، بیش از سایر جاها رفت و آمد داشتند و طلبه ها بعضی از آنها را می شناختند.
از مراسم تشییع شهیدآیت الله غفاری برایمان بگویید. چه کسانی در مراسم حضور یافتند وسیر ماجرا چگونه پیش رفت؟
مراسم را خانواده ایشان برگزار کردند و شخصیت های شاخص آن روز حوزه، شرکت کرده بودند. طلبه های جوان هم، نهایت سعی خود را می کردند که به جنبه های سیاسی مراسم دامن بزنند. تمام کسانی که در مراسم حضور داشتند، سعی کردند از شهادت ایشان فضای مناسبی برای بهره گیری سیاسی از موضوع، مبارزه علیه رژیم شاه و همراهی با فکر و اندیشه امام استفاده کنند. به همین دلیل هم مراسم تبدیل به یک تظاهرات سیاسی شد و شعارهایی از قبیل: مرگ بر دیکتاتور و مرگ بر رژیم فاشیستی و استبدادی مطرح شدند. برای حضرت امام صلوات فرستاده و نام ایشان برده و در نتیجه مراسم تشییع، تبدیل به تظاهرات علیه رژیم شاه شد! بعد از مراسم در حرم راه پیمایی شد و عده ای توسط مأموران ساواک دستگیر شدند که در بین آنها کسانی را که سابقه فعالیت های سیاسی داشتند، یا اعلامیه نزدشان بود، به تهران فرستادند.
شما را هم بازداشت کردند؟
بله و چون قبلاً دو سه بار توسط ساواک احضار شده بودم و با مرحوم آیت الله مهری، نماینده تام الاختیار حضرت امام در کویت هم نسبت خویشاوندی و ارتباط داشتم و از مواضع و حضورم در مجالس و محافل ضد رژیم هم گزارش های زیادی به ساواک داده شده بود، به عنوان عنصر ناآرام و توزیع کننده رساله و جزوه ولایت فقیه امام و ترویج افکار ایشان، نگه ام داشتند. آنها مرا پل ارتباطی بین مردم و آیت الله مهری می دانستند که خانه شان همواره مرکز تجمع و حضور روحانیون سرشناس طرفدار حضرت امام، از جمله آقایان رحیمیان، محتشمی پور و مرحوم فردوسی پور بود. بسیاری از اطرافیان حضرت امام در نجف، با کمک آیت الله مهری در کویت به نجف تردد داشتند.
به هر حال ابتدا ما را به ساختمان ساواک در خیابان راه آهن قم بردند و سپس به تهران منتقل کردند و به کمیته مشترک بردند. در آنجا رفتار مأموران فوق العاده خشن و توهین آمیز بود. از همه بدتر دشنام هایی بود که به ائمه اطهار(ع) و حضرت امام می دادند که از هر شکنجه ای برای ما دشوارتر بود! در آنجا برای اولین بار، احساس کردم اسیر و زندانی شده ام! آنها با این کار می خواستند به ما بفهمانند که هیچ مانعی را سر راه خود نمی بینند و از هیچ عمل زشتی رویگردان نخواهند بود. شاه تظاهر می کرد تنها حاکم شیعه و معتقد به احکام دین است، اما در زندان کاملاً معلوم بود که به هیچ وجه اعتقادی به حرف هایی که می زد نداشت و به کارگزاران حکومت خود اجازه داده بود رسماً به امامان معصوم(ع) و مقدسات دینی توهین کنند تا روحیه مبارزان در همان بدو ورود تخریب شود و بدانند به کجا آمده اند و با چه کسانی طرف هستند!
چقدر در کمیته مشترک بودید و چه بر شما گذشت؟
بیش از یک ماه و مرتباً هم بازجویی و شکنجه شدم! البته همه بازداشت شدگان، مشمول این شکنجه ها می شدند. بعد از کمیته مشترک، ابتدا پاهای ورم کرده و زخمی زندانیان را مداوا می کردند تا آثار شکنجه چندان ملموس نباشد و هنگامی که خانواده های آنان در زندان قصر به ملاقاتشان می آیند و یا گاهی نمایندگان بعضی از سازمان های بین المللی برای بازدید به زندان قصر سر می زنند، آثار شکنجه را نبینند! البته کسانی را که به شدت شکنجه داده بودند و هنوز آثار شکنجه در بدنشان بود، در هنگام بازدید مأموران این سازمان ها، موقتاً به جای دیگری منتقل می کردند!
کی آزاد شدیدوچگونه؟
در پی به قدرت رسیدن دموکرات ها در امریکا در سال های 1354 و 1355 ،به توصیه آنها رژیم به اصطلاح به تِز فضای باز سیاسی عمل کرد و در سال 1355 که کارتر روی کار آمد، به توصیه او عده ای را به عنوان دفاع از حقوق بشر آزاد کردند. من در اواخر سال 1354 از زندان قصر به زندان اوین منتقل شدم که فضای مناسب تری داشت و تحت نظارت مستقیم ساواک بود. ایرانیان خارج از کشور، دائماً در باره وضعیت زندانیان سیاسی داخل ایران به نهادهای بین المللی شکایت می کردند و امریکا تلاش می کرد در عین حال که از رژیم شاه به عنوان ژاندارم منطقه حمایت می کند، فضای داخل ایران را هم آرام تر کند و در نتیجه سختگیری به زندانیان سیاسی کمتر شد و رژیم تصمیم گرفت تعداد زندانیان سیاسی را کاهش دهد.
در زندان که بودید، از واکنش رژیم نسبت به شهادت آیت الله غفاری چه خبرهایی به شما می رسید؟
عوامل رژیم سعی می کردند با هتاکی و فحاشی وانمود کنند این یک مرگ طبیعی بود و امثال بنده آن را بیش از حد مهم و بزرگ جلوه داده اند و اصولاً دلیلی وجود نداشت که رژیم ایشان را به شهادت برساند. در واقع آنها سعی می کردند به نوعی شهادت ایشان را توجیه کنند. در بازجویی ها هم با خشونت و فحاشی می گفتند: شما مرگ آیت الله غفاری را پیراهن عثمان کرده اید و ایشان در اثر کهولت سن و بیماری از دنیا رفته است، اما می خواهید از مرگ او سوء استفاده سیاسی کنید!
شهادت ایشان چه تأثیری در نهضت داشت؟
شهادت ایشان نقطه عطفی بود که حوزه علمیه را دو باره به جوش و خروش آورد. شهادت آیت الله سعیدی پس از تبعید حضرت امام حادثه بسیار مهمی بود و نیروهای مذهبی پیرو خط امام را به جنبش و جوشش در آورد و این حرکت در فضای سرکوب پس از سال 1342- که گروه های چپ به مبارزات مسلحانه روی آورده و افکار جامعه را متوجه خود کرده بودند- بسیار مهم بود. چون نیروهای مذهبی داخل و خارج کشور را فعال کرد. با شهادت آیت الله غفاری، طلاب به شکل جدی وارد صحنه شدند، فیضیه بار دیگر کانون فعالیت های ضد رژیم شد و طلبه های جوانی که با مبارزین دهه 40 و صدر نهضت فاصله داشتند، وارد عرصه مبارزه شدند.
بعد از آن هم با شهادت آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی، موج عظیمی از تظاهرات و راه پیمایی ها شروع شد که نهضت امام را چندین گام جلو برد. شهادت آیت الله غفاری یک بار دیگر حوزه را در کانون فعالیت های سیاسی قرار داد و دستگیری های وسیعی در قم و سایر نقاط کشور به وقوع پیوست و جریان مبارزه همه گیر شد و با شهادت حاج آقا مصطفی خمینی به اوج خود رسید.
منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
