دانشگاه امام سجاد علیه السلام !

جهان اسلام در عصر امام دچار رکود فکری و سقوط علمی و فرهنگی خطیری شد، حکومت اموی بطور رسمی به جنگ علم و دانش و نابودی فکر و اندیشه همت گماشت، تا بتواند مدت زیادی بر کرسی حکومت تکیه زند و ثروتهای امّت را به غارت ببرد و سرانجام به استبداد و خودکامگی حکومت کند.

در آن حیات مبارک امام سجاد علیه السلام، امت اسلامی هیچ دستاوردی را مهمتر و سودمندتر از فیضی که امام زین العابدین علیه السلام به آنها رساند سراغ نداشتند و این هم به خاطر تأسیس مدرسه علمی بود که آن حضرت در سرزمین ایشان به وجود آورد و افقهای اندیشه و دانش و معرفت را به روی آنها گشود.

عملکرد امام سجاد علیه السلام از آن جهت حایز اهمیت که ایشان را ابداع کننده مدرسه علمی علوم دینی شیعی می شناسند زیرا از زمان ایشان تا زمان امام رضا علیه السلام که ائمه فرصت های علمی سهل الوصول تری در دسترسی به مردم و بالعکس داشتند،رواج علم و دانش بیش از سایرین بود. این مهم از زمان امام سجاد علیه السلام کلید خورد.

تبیین معارف به شیوه ای نوین

یکی از جنبه های مهم فعالیت امام سجاد علیه السلام،تبیین معارف اسلامی از طریق دعا بود.

از وظایف امام علیه السلام تبیین معارف الهی و تبیین انحرافات و روشن نمودن عقیده و راه صواب است. آن حضرت از عهده این مهم نیز به خوبی برآمد و در شرایط پیش آمده، از اعتقادات ناصواب منع می فرمود. یکی از این موارد، عقیده انحرافی تشبیه حق تعالی به خلق است. در روایتی آمده است: «روزی امام سجاد علیه السلام در مسجد رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم نشسته بود، همان وقت هم عده ای کرد یکدیگر نشسته بودند و سرانجام سخنانشان به اینجا منتهی شد که خدای متعال را تشبیه به خلق می کردند و او را مانند آفریده های وی می پنداشتند. حضرت سجاد از شنیدن این تشبیه نابجا و کفرآمیز، بیمناک شده از جا برخاست و کنار مرقد مطهر رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم آمده با صدای بلند مناجات کرد و به مقام کبریایی معروض داشت: پروردگارا! توانایی تو آشکار شد لیکن هیئت جلال و عظمت تو ظهور ننمود. مردم درباره تو به چاه نادانی فرو رفتند و تو را برخلاف آنچه برآنی پنداشتند و به آفریده های خودت همانند کردند

و من از آنها که دارای چنین پنداری هستند بیزارم؛ زیرا می دانم مانندی برای تو نیست. روزیهای آشکاری که به آنها داده ای، کافی برای شناسایی توست و مردم کوچک تر از آنند که بتوانند به راستی به تو پی ببرند تا چه رسد که تو را همانند مردم تو دانند و چون داده های تو را چنانچه باید مورد توجه خویش قرار ندادند، از شناخت تو درماندند و برخی از یادگارهای تو را خدای خود دانستند و تو را همپایه با آن شمردند و بدان ستودند، پس تو برتری از آنچه اینان پنداشته و ستوده اند.» .

تشویق امام به جنبش علمی

از دیگر جنبه های علمی امام سجاد علیه السلام می توان به تشویق مردم به علم آموزی اشاره کرد.

امام زین العابدین علیه السلام نقش مهمی را در تشویق به حرکت علمی ایفا کرد و آن حضرت با آن عظمت و مقام ذاتی در انجمن زید بن اسلم می نشست، نافع بن جبیر به آن حضرت اعتراض کرد و گفت: خداوند شما را غریق رحمتش کند، شما سرور مردمانید با وجود این با این برده هم مجلس می شوید؟ امام علیه السلام در جواب او فرمود: «علم مطلوب و به دست آوردنی است و از هر جا باشد باید آن را به دست آوری. و ابو جعفر- امام باقر- علیه السلام می گوید: بدرم وقتی که جوانان دانشجو را می دید، آنان را نزدیک خود می خواند و می فرمود: مرحبا به شما، شماامانتهای علم و دانشید و دیری نخواهد پایید که شما خردسالان قوم، بزرگسالان دیگران خواهید شد.

بدین ترتیب مشخص می گردد که پایه گذاری مدرسه علمی (در اصطلاح دانشمندان) از جانب امام سجاد علیه السلام در زمان حیات ایشان به چه علت بوده و به چه میزان دارای اهمیت می شود که امام سجاد عمده وقت خویش را مصروف این امور می دارد.